بخشی از مقاله
چکیده
نارساخوانی یکی از معضلات شایع در کودکان است که باعث کندی پیشرفت تحصیلی و ایجاد مانع بر سر یادگیری صحیح میشود. یکی از عوامل ایجاد این اختلال، ناتوانی کودک در شناخت هجاها و شیوهی ترکیب آنها برای ساخت کلمات است که در شیوهی درمانی موسوم به آگاهی واجشناختی مورد توجه قرار میگیرد. در این پژوهش به تدوین و طراحی بستهی نرمافزاری مبتنی بر واقعیت افزوده بر اساس روش آگاهی واجشناختی برای درمان دانشآموزان مبتلا به اختلال نارساخوانی پرداخته شده است که طی آن، فرضیهی مؤثر بودن شیوههای نوین ترکیب دنیای واقعیت و مجاز در بازتوانی شناختی و رفتاری کودکان نارساخوان مورد بررسی قرار میگیرد..
در این طرح، به ازای کلمات مشکلی که توسط متخصصین و معلمان اتنخاب شده است، کارتهای چاپی ارائه میشود که با نگهداشتن گوشی هوشمند مقابل آن، کلمهی موردنظر روی صفحهی گوشی ظاهر شده و تلفظ میشود. سپس واجهای کلمه از هم جدا میشوند و کودک میبایست این واجها را سرهم کند تا کلمه بازسازی شود. این نرمافزار علاوه بر آگاهی واجشناختی، با نگاهی به شیوهی درمانی چندحسی فرنالد، حسهای بینایی و شنوایی و لامسهی کودک را نیز درگیر میکند تا عمق بیشتری به یادگیری ببخشد.
طرحهای پایلوت انجام شده، نشانگر اشتیاق کودکان به استفاده از این ابزارها است که فرضیهی مؤثر بودن آن در درمان اختلالات را تقویت میکند. در صورت اثبات فرضیه، چهرهی درمان اختلالات یادگیری تغییر مییابد و تکنولوژیهای جدید، بهعنوان یکی از راهکارهای محبوب درمان مشکلات شناختی مورد توجه محققان قرار خواهد گرفت.
-1مقدمه
اکتساب خواندن یکی از مهمترین ابزارهای یادگیری زندگی روزمره است. خواندن به عنوان یکی از عمدهترین روشهای کسب معلومات و دانش، بنیادیترین حوزه یادگیری به ویژه در مقطع ابتدایی است که زیربنای موفقیتهای تحصیلی آینده خواهد بود. با این حال برخی دانشآموزان با وجود برخورداری از هوش طبیعی، فرصتهای آموزشی مناسب و عدم وجود اختلالات هیجانی، در خواندن دچار مشکل میشوند؛ تا بدانجا که در اکثر ناکامیهای تحصیلی این دانشآموزان ردپای ضعف در مهارتهای خواندن را میتوان مشاهده کرد
تعاریف زیادی برای نارساخوانی بیان شده است و بر اساس DSM-5 نارساخوانی حالتی است که در آن پیشرفت خواندن پایینتر از حد مورد انتظار بر حسب سن، آموزش و هوش کودک است. این اختلال به میزان زیادی مانع موفقیت تحصیلی یا فعالیت روزانه مستلزم خواندن میشود
پژوهشگران معتقدند که نارساخوانی بر اثر عوامل مختلفی ایجاد میشود. یکی از مشکلات اصلی در نارساخوانی پردازش واجی است. به اعتقاد پژوهشگران، نارساخوانی در کودکان به علت تأخیر در رشد مهارت آگاهی واجشناختی استعلّت. این امر، فقدان یا کمبود درک نارساخوانها از قابلیت ترکیب و تقسیمپذیری واژهها به هجاها و واجهاست. به این سبب، فرد نمی تواند بین قطعات واژهها یا اصوات، بهراحتی تغییر و تفکیک قائل شود و بازشناسی و رمزگشایی واژگان، با مشکل مواجه میشود، درنتیجه خواندن صحیح و سریع رخ نمیدهد .[3] بر همین اساس یکی از درمانهای رایج، افزایش آگاهی واجشناختی1 است.
شیوههای مرسوم برای درمان نارساخوانی از ابزارهای سنتی برای بازتوانی استفاده میکنند. با این وجود بهرهگیری از فناوریهای رایانهای در درمان و آموزش علاوه بر ایجاد سرگرمی برای جلوگیری از خستگی و کسالت مخاطب، رفتار آزمودنی را در طی این فرآیندها به دقت ثبت میکنند که به متخصص کمک میکند مدلسازی دقیقی از روند پیشرفت او داشته باشد و جلسات درمانی را بهصورت هدفمند برنامهریزی کند. بهعلاوه این اطلاعات ثبتشده منبع اطلاعاتی خوبی برای توسعهی پژوهشهای مرتبط به شمار میرود.
در فناوری واقعیت افزوده به عنوان یکی از شیوههای نوین درمان و آموزش، اطلاعات و مدلهای مجازی ساخته شده توسط رایانه، به دنیای واقعی کاربر اضافه شده و کاربر در محیطی ترکیب شده از واقعیت و مجاز قرار میگیرد ؟در واقع به جای مدلسازی تمام دنیای واقعی، تنها بخشهای مورد نیاز کاربر مدلسازی شده و به محیط واقعی اضافه میشوند. بازی واقعیت افزوده این پژوهش با استفاده از پتانسیل فناوری واقعیت افزوده در ترکیب دنیای واقعی با محتوای مجازی به ارائهی شیوههای جدید یادگیری، بهبود کیفیت آموزشهای رایج و تبدیل فرایند یادگیری به یک تجربه تعاملی، چندحسی و لذتبخش میپردازد.
-2پیشینهی پژوهش
انجمن بینالمللی نارساخوانی2، نارساخوانی را یک اختلال یادگیری ویژه، که منشا عصب روانشناختی دارد، تعریف کرده است. انجمن مؤسسه سلامت و رشد کودک3در تعریف نارساخوانی بر مشکلاتی در زمینهی شناخت واژهها، هجی کردن، دستخط، و ادراک خواندن تاکید کرده است. مشکلات خواندن شامل حوزههای بسیاری از قبیل بازشناسی واژهها و درک معنای آن و درک مطلب و توانایی خواندن در هر یک از حوزههای فوق، مستلزم مهارتهای متعدد است .
در سالهای اخیر تحول چشمگیری در مطالعههای مربوط به خواندن و نارساخوانی صورت گرفته است. در این پژوهشها جنبههای مختلف نارساخوانی، از جمله جنبههای زیستی، عصبی، شناختی و آموزشی مورد توجه بوده تا پاسخ مناسبی برای تبیین و تعریف موضوعهای مرتبط با این اختلال، به ویژه در حوزههای شناخت این اختلال و مبانی زیستی و عصبی آن، روشهای مناسب برای تشخیص زود هنگام و رشد برنامههای درمانی و ترمیمی مؤثرتر بیابند
این اعتقاد وجود دارد که افراد نارساخوان در رمزگذاری واجشناختی، یعنی فرآیند تبدیل زنجیرههای حروف به واجها با مشکل مواجهند و نمیتوانند به خوبی ازاطّلاعات مربوط به گفتار برای خواندن بهره گیرند. آنها نمیدانند که واژهها ساختارهای واجی بوده و این ساختارها همان قطعات گفتار هستند و نمادهای نوشتاری همان واژههای مورد استفاده در صحبت میباشند.
نتیجه فوری این کاستی استفاده نادرست ازاطّلاعات گفتاری برای تبدیل نوشتار به گفتار است و این امر موجب میشود که خواندن فرد روان نشود
آگاهی واجشناختی به توانایی فرد برای تجزیه و تحلیل، بازشناسی، تغییر و دستکاری واجهای موجود در زبان گفتاری، بدون توجه به اندازهی واحد واژه و معنی آن اطلاق میشود. این مهارت نوعی توانایی منفرد و یکپارچه مربوط به رشد در سالهای پیشدبستانی و سالهای اولیه مدرسه محسوب میشود که خود به صورت مهارتهای مختلف در سرتاسر رشد گفتار و زبان تظاهر مییابد. آگاهی واج شناختی نقش بنیادی در رشد مهارتهای زبانشناختی کودک و از جمله جایگاه ویژهای در اکتساب خواندن و نوشتن دارد. نظریهها و پژوهشهای مختلف نقش آگاهی واجشناختی را در رشد خواندن و نوشتن مورد تاکید قرار دادهاند
این روش شامل سه بخش آگاهی هجایی، آگاهی واحدهای درون هجایی - تجانس و قافیه - و آگاهی واجی است. شیوه مداخلهی مرسوم بدین صورت است که از کتاب کمکآموزشی »بخوانیم و بنویسیم« کلاس اول دبستان کودک حدود 400 کلمه انتخاب میشود و در آموزش طی 10 جلسه بهصورت انفرادی بهکار میرود. در طی جلسات درمان تقطیع هجایی، تشخیص تجانس، تشخیص قافیه، حذف ترکیب واجی، تشخیص کلمات دارای واج آغازین، تشخیص کلمات دارای واج پایان یکسان، نامیدن و حذف واج پایان، حذف واج میانی و حذف واج آغازین به کودک آموزش داده میشود. برای مثال در آموزش تقطیع هجایی به کودک میآموزند که هر واژه از یک یا چند هجا درست شده است و درنهایت این هجاها خود از تعدادی واج تشکیل شده است. در ادامه کودک یاد میگیرد که واجهای یک واژه را تجزیه کند و در آخر واجهای مجزای دادهشده را با هم برای ساخت واژهی موردنظر ترکیب کند
با پیشرفت فناوریهای جدید، کاربرد تکنولوژی در مراکز ویژهی اختلال یادگیری افزایش یافته است و ارائهی محتوای آموزشی به صورت ترکیبی از متن، صدا، تصاویر سهبُعدی و انیمیشنها به هر دانشآموز این امکان را میدهد تا مطابق با شیوه یادگیری خود بیاموزد. در این میان، پتانسیل فناوری واقعیت افزوده در ترکیب دنیای واقعی با محتوای مجازی، شیوههای جدیدی برای یادگیری و بهبود کیفیت آموزشهای رایج ارائه میدهد و فرایند یادگیری را به یک تجربه تعاملی، چندحسی و لذتبخش تبدیل میکند.
-3فناوری واقعیت افزوده
در فناوری واقعیت افزوده1، اطلاعات و مدلهای مجازی ساختهشده توسط رایانه، به دنیای واقعی کاربر اضافه شده و کاربر در محیطی ترکیبشده از واقعیت و مجاز قرار میگیرد. درواقع بهجای مدلسازی تمام دنیای واقعی، تنها بخشهای مورد نیاز کاربر به صورت مدلسازی شده و به محیط واقعی اضافه میشوند. استفاده از فناوری واقعیت افزوده مشاهدهی اطلاعات مربوط به اشیاء و پدیدهها را بر روی خود آنها و بهصورت عناصر اضافهشده به دنیای واقعی امکانپذیر میسازد. درواقع به جای مشاهده اطلاعات در تلفن همراه، میتوان همان اطلاعات را بر روی اشیا و پدیدهها در دنیای واقعی مشاهده کرد.
همچنین در این حالت، از طریق حسگرهای تعبیهشده در تلفن همراه امکان تعامل کاربر با محیط پیرامون فراهم میشود. کاربر میتواند اطلاعات را حس کند و یا تغییرات مطلوب خود را روی آنها ایجاد کند، دنیای واقعی را ببیند، بچشد و لمس کند. سطح تعاملی میتواند از تغییرات ساده در دید پرسپکتیو - دیدن از زاویه دید متفاوت - تا ویرایش و حتی ایجاد دادههای جدید متغیر باشد .[11] شکل 1 را ببینید.
