بخشی از مقاله
چکیده
اکتشاف نهشتههایی که تعیین محل و موقعیت آنها مشکل باشد از وظایف اصلی ژئوشیمی اکتشافی است. کشف ذخایر پنهان و بدون رخنمونی که در اعماق زمین جای گرفتهاند و تمایز آنها از ذخایر پراکنده و غیر اقتصادی، با استفاده از روشهای ژئوشیمیایی امکان پذیر میباشد. بیشک با گذشت زمان تعداد نهشتههای سطحی کشف نشده کاهش یافته و نهشتههای پنهان موجود در اعماق زمین اقتصادی خواهند گردید. به همین دلیل لزوم استفاده از روشهایی که قادر به شناسایی و کشف ذخایر پنهان باشند بیش از پیش مشهود میگردد. روش زونالیته ژئوشیمیایی با قابلیت بالایی که در اکتشاف ذخایر پنهان و عمیق از خود نشان داده است برای شناسایی ذخایر مس پورفیری و تفکیک آنها از ذخایر پراکنده و کاذب در منطقه جبال بارز استفاده گردید.
تغییرات در راستای قائم مقادیر اندیسهای زونالیته ژئوشیمیایی، امکان تفکیک و شناسایی ترازهای مختلف کانیزایی و هالههای مرتبط با آن را فراهم مینماید. بدین منظور اندیسهای زونالیته ژئوشیمیایی بر اساس نمونههای بدست آمده از گمانههای اکتشافی حفاری شده در منطقه محاسبه شده و گمانههای اکتشافی با اهمیت و اقتصادی از انواع کاذب و پراکنده بخوبی متمایز گردیدند. مقایسه نتایج بدست آمده با نتایج قبلی مربوط به مطالعات اکتشافی ناحیهای، حاکی از همبستگی بالای نتایج میباشد.
واژههای کلیدی: ضرایب زونالیته ژئوشیمیایی، ذخایر پنهان، ذخایر پراکنده، نقشه پتانسیل مطلوب، مس پورفیری، جبال بارز
-1 مقدمه
به منظور اکتشاف ذخایر معدنی پنهان واقع شده در اعماق زمین، بطورکلی از دو روش اکتشافی مشخص استفاده میشود. اولین روش استفاده از مدل سازی ذخایر معدنی و دیگری شناسایی هالههای اولیه پیرامون ذخایر معدنی است. اساس کار در استفاده از روش مدل سازی ذخایر معدنی، بر مطالعه و استفاده از یافتههای تجربی و تئوریکی زمین شناسی، ژئوشیمیایی و ژئوفیزیکی استوار است که در اکتشاف ذخایر معدنی مختلف به عنوان شاخص عمل مینمایند. از طرفی هالههای اولیه ذخایر معدنی، مناطقی واقع در پیرامون ذخایر معدنی یا تودههای کانساری بوده و حاصل فعل و انفعالات شیمیایی رخ داده مابین سنگ میزبان و سیالات کانه ساز میباشند که نسبت به عناصر یا فلزات خاصی دچار غنی شدگی یا تهی شدگی گردیدهاند.
بطورکلی مدل سازی ذخیره معدنی یک روش اکتشافی جهت شناسایی مناطق مستعد از لحاظ وجود ذخایر معدنی مختلف میباشد، به عنوان مثال مدل سازی بر اساس آلتراسیونهای تشکیل شده در منطقه، روشهایی کاملاً کیفی میباشند که در مقیاس محلی قادر به جداسازی ذخایر پنهان از کانیزایی پراکنده یا - Zone Dispersed Mineralization - ZDM نمیباشند - Ziaii et al, 2012 - درحالیکه با بررسی و مطالعه هالههای اولیه میتوان به موقعیت دقیق تودههای معدنی موجود در منطقهای خاص پی برد . - Sadeghi, 2012 - از آنجاییکه ویژگیهای ژئوشیمیایی هالههای اولیه که به صورت هالههایی در اطراف ذخایر معدنی تشکیل میشوند بطورکامل قابل پیش بینی هستند، بنابراین با شناخت هالهها و ویژگیهای آنها، توانایی اکتشاف ذخایر مرتبط با آنها نیز بوجود خواهد آمد.منطقه بندی قائم عناصر، حول ذخایر کانه دار منجر به معرفی هالههای فوق کانساری و تحت کانساری گردیده است.
هالههای فوق و تحت کانساری که هر یک شامل عناصر مشخصی می-باشند به عنوان راهنماهای اکتشافی مورد استفاده قرار میگیرند. تهی شدگی یا غنی شدگی عناصر خاصی در هالههای اولیه مربوط به ذخایر معدنی مشخص، منجر به توسعه و کاربرد نسبتهای عنصری در اطراف تودههای معدنی گردیده است . - Sadeghi, 2012 - با توجه به وجود عناصر فوق و تحت کانساری، شاخص زونالیته برای کانسارهای مختلف بدست میآید . - Ziaii et al, 2008 - اندیس زونالیته ژئوشیمیایی چند عنصری - Vz - پیرامون ذخایر معدنی و همبستگی فضایی آن با فاکتورهای زمین شناسی، ژئوشیمیایی و ساختاری مشخص، موضوعی است که میتواند در اکتشاف ذخایر مورد توجه قرار گیرد. با استفاده از مقادیر Vz محاسبه شده، امکان تفکیک آنومالیهای فوق کانساری و تحت کانساری فراهم میگردد. - Sadeghi, - 2012
-2 مبانی روش زونالیته ژئوشیمیایی
در اکتشافات ژئوشیمیایی تعیین موقعیت سطح فرسایش یک آنومالی ژئوشیمیایی نسبت به سطح کانی سازی احتمالی از اهمیت خاصی برخوردار است چراکه این موضوع در شناسایی کانی سازی پنهانی بسیار مهم میباشد - حسنی پاک، . - 1381 اندازه و گسترش آنومالی متأثر از سطح فرسایش کانی سازی میباشد. چهار نوع مختلف از فرسایش در یک توده معدنی در شکل - 1 - نمایش داده شده است. آنومالی شماره - 1 - مربوط به کانی سازی پنهان و آنومالی شماره - 4 - در ارتباط با یک کانی سازی کاملاً فرسایش یافته است. آنومالی - 4 - به عنوان یک کانی سازی پراکنده و غیر اقتصادی شناخته میشود که از لحاظ شدت مشابه آنومالی پنهان بوده و چنانچه بدرستی تفسیر نگردد ممکن است این آنومالی کاذب نیز تحت اکتشاف قرار گیرد . - Levinson, 1980 -
گریگوریان - 1992 - نشان داد که یک مدل زونالیته قادر است آنومالیهای مذکور را از هم تفکیک نماید. بر اساس مدل زونالیته ارائه شده توسط گریگوریان، الگوهای Vz پیرامون ذخایر سطحی و رخنموندار از الگوهای Vz مرتبط با ذخایر پنهان متمایز میباشند . - Ziaii et al, 2007 - بر اساس تئوری زونالیته، ذخایر پورفیری مس دارای شاخص زونالیته واحد برای عناصر معرف هستند و منظرهای ژئوشیمیایی متفاوت، تنها قادر به ایجاد تغییرات در مهاجرت عناصر و زونالیته سطحی آنها میباشند. بنابراین شاخص زونالیته عناصر در هاله اولیه ذخایر مختلف مس پورفیری به ازاء عمق کانی سازی با یکدیگر همپوشانی داشته و میتواند به عنوان مدل ژئوشیمیایی کمی و کیفی، برای محاسبه سطح فرسایش آنومالیها بکار رود. در شکل - 2 - تغییرات در راستای قائم مربوط به سه اندیس - Zn×Pb/Cu×Ag - Vz، - Pb×Zn/Cu×Mo - و - Zn×Pb×Bi/Cu×Mo×Ag - بدست آمده از ذخایر پورفیری مس در کشورهای مختلف ولی با شرایط ژئوشیمیایی مشابه نشان داده شده است.
در این شکل مقادیر هر اندیس Vz، علی رغم وجود اختلافات قابل توجه و مهم در خصوصیات زمین شناسی محلی مربوط به هر ذخیره، بصورت کاملاً یکنواخت کاهش می-یابد. این مطلب نشان دهنده وجود اندیس Vz قائم مشابه و یکسان در هالههای اولیه ذخایر پورفیری مس میباشد . - Grigorian, 1992; Ziaii et al, 2009a - بنابراین با استفاده از تغییرات قائم مقادیر اندیسهای Vz، میتوان عمق ترازهای کانیزایی و هالههای مرتبط با آنها - کاملاً فوق کانساری، فوق کانساری، تحت کانساری و کاملاً تحت کانساری - را شناسایی و از یکدیگر تفکیک نمود. یعنی هالههای اولیه ذخایر معدنی در اعماق مختلف دارای مقادیر مشخص اندیس زونالیته Vzمیباشند. کاربرد اکتشافی اندیسهایVz، تشخیص سطوح فرسایش و ترازهای قائم آنومالیهای ژئوشیمیایی میباشد. - Ziaii et al, 2011 - روش زونالیته از دهه هفتاد میلادی جهت اکتشاف آنومالیهای ژئوشیمیایی استفاده شده است - Beus
