بخشی از مقاله

چکیده

در پی تحولات سریع در جوامع شهری، دامنه گسترش کلانشهرها فراتر از اراضی پیرامونی رفته و روستاهای خودکفای پیرامون را در خود بلعیده و دچار دگرگونیهای کثیری نمودهاست. روستای تاریخی به محلهای مصرفی بدل گشته که اراضی طبیعی خود را به خدمت مصارف سودجویانه درمیآورد.

در راستای شناخت این پدیده، تعاریف متعدد و نظریات مطرح شده پیرامون واژه »روستاشهر« بیان و عدم جامعیت معنا و مفهوم آن مشخص گردید. درادامه با توجه به ریشه های پیدایش این مفهوم و همچنین نظریات و تجارب مرتبط با آن، 42 معیار روستاشهری تعریف شد.

در ادامه با استفاده از روش AHP سه بافت ویژه با پیشینه روستایی - جماران، طرشت و کن - و روستایی واقع در حریم پایتخت - پس قلعه - سعی در تشخیص روستاشهرترین محدوده گشته که پس از بررسی های صورت گرفته، این نتیجه حاصل شد که کن روستاشهرترین محدوده نسبت به گزینه های دیگر بوده و از اولویت بالاتری در اقدامات روستاشهری برخوردار است.

-1 مقدمه

در پی افزایش جمعیت، به دلیل تحولات سریع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در نیمه دوم قرن گذشته، دامنه گسترش کالبدی شهرهای بزرگ فراتر از اراضی پیرامونی رفته و به روستاهای خودکفایی که در طول تاریخ شکلگرفتهاند میرسد. این روستاها پس از مواجهشدن با پیشروی بیرحمانه شهرهای بزرگ، دچار دگرگونیهای اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و حتی جمعیتی میشوند. بهگونهای که پس از مدتی، بهتبع از دست دادن هویت روستاگونه خود، ازجمله مشاغل تولیدی کشاورزی و دامداری، به محلات مصرفی آن شهر بدل گشته و اراضی طبیعی نسبتاً ارزان خود را به سودجویان و ساختمانسازها واگذار میکند .

با قرار گرفتن این روستاها در محدوده شهر، شهرداری موظف به ارائه خدمات شهری اعم از زیرساختهای آب و برق و گاز و تلفن و همچنین تسهیل حرکت خودرو در بافت اینگونه محلات است. نکته بارز در این بافتها، شهری شدن نسبی و باکیفیت پایین کالبد آنهاست درصورتیکه مردمان آن همچنان دارای فرهنگ و زندگی روستایی خود هستند. بافت و زندگی ساکنین این محلات نه توانایی پذیرش همه عرصههای شهری شدن را داراست و نه در برابر این هجمه مدرنیزاسیون و نیازهای جدیدی که در پی خود به وجود میآورد، تاب تحمل دارند. این تضاد در ارزشها و محیط زندگی آنها موجب نوعی سردرگمی و آشفتگی در زندگی مردم میشود که آنها را در حالت بینابین روستا و شهر قرار میدهد.

کلانشهر تهران به سبب موقعیت سیاسی و گسترش کالبدی چشمگیری که در چهار دهه اخیر داشته، بسیاری از روستاهای اطراف خود را بلعیده و آنها را تبدیل به محلات خود نموده است. این روستاها در مواجهه با این دستاندازی تهران بزرگ، به چند شیوه با شرایط کنار آمدهاند. گاه با پذیرفتن شرایط این کلانشهر، بهطور کامل، تبدیل به محلات شهری شدند و زندگی و بافت روستاگونه خود را ازدستدادهاند و تنها میراث آنها از روستا، طبیعت زیبای آنهاست. - مانند ونک، اوین، درکه و... - . گاه نیز علاوه بر از دست دادن هویت روستایی خود، هویت و انسجام خود را نیز بهطور کامل از دست میدهند و تبدیل به قطعه زمینی برای آپارتمانها و ساختمانهای بیهویت و نامتناسب با بافت و زمینه خود میشوند .

- مانند محله باغ شاطر - برخی از روستاها نیز با حفظ نسبی ساختار قدیم خود کمتر دچار تغییر شدند. ولی ازآنجاییکه نیازهای زندگی شهری - اعم از ورود خودرو به درون بافت، ساخت منازل آپارتمانی، تغییر شغل دامداران، باغداران و کشاورزان و سخت شدن کار و معیشت آنان و ... - لاجرم تأثیر خود را بر شیوه زندگی مردم میگذارد، مسئولین و ساکنین در تبدیل محیط روستایی به محله شهری هم هدف و در بیشتر مواقع هم گام میشوند.

- مانند محله جماران، کن و ... - جماران، امامزاده قاسم، چیذر، ده ونک، اوین، درکه، فرحزاد، باغ شاطر، کن و بسیاری دیگر از محلهها که در محدوده کنونی کلانشهر تهران قرارگرفتهاند درگذشتهای نهچندان دور روستاهایی بودهاند که در عین خودکفایی مناسبات بسیاری با یکدیگر داشتند و هیچگاه به حریم دیگری تجاوز نمیکردند. اما اکنون کلانشهر تهران با غرور ناشی از مناسبات سیاسی خود دست به تجاوزات غیرقابل جبرانی زده است که نهتنها طبیعت بیبدیل پیرامون خود را هدف قرار داده است بلکه روستاها و شهرهای اطراف را نیز از آن خود کردهاست.

برخی از این محدوده های روستایی در طرح ساختاری راهبردی 1386 تهران شناسایی شدند که جماران، طرشت و کن محله های روستابنیان درحوزه نفوذ تهران هستند و روستای پس قلعه نیز روستایی با قدمت بسیار زیاد در حریم پایتخت واقع شده است. در این پژوهش سعی در شناسایی روستاشهرترین محدوده کلانشهر تهران، به مدد سنجش چهار محدوده یاد شده بوسیله معیارهای حاصل از پژوهش های روستاشهری شده است.

-2 روش تحقیق

روش تحقیق مورد استفاده در پژوهش بر پایه استدلال قیاسی است. این روش با مروری بر متون نظری و تجربی مرتبط، برای دستیابی به معیارهای روستاشهر آغاز و سپس معیارهای به دست آمده در چهار پهنه بافت ارزشمند روستایی - تعیین شده در طرح ساختاری-راهبردی - 1386 برای تعیین روستاشهرترین محدوده تهران به آزمون گذارده شد. در این بین از روش AHP، برای اولویت بندی معیارها و زیرمعیارها و سپس انتخاب روستاشهرترین بافت تهران بر اساس معیارهای مذکور استفاده شده است.

در فرایند ارزیابی، ضریب اهمیت معیارها و زیرمعیارها از مروری بر متون نظری و تجربی مرتبط و بر اساس اهمیت آنها در مطالعات و در پاسخگویی به نیازها بوده و همچنین از مطالعات میدانی مستند چهار گزینه مورد بررسی، نسبت به معیارها امتیاز گرفته اند.

-3 چارچوب نظری پژوهش

-1-3 روستاشهر

واژه »روستاشهر« به صورت دهکده شهری و همچنین دهکده پایدار نیز ذکر گردیده است که معادل لغات urban village و Rurban در زبان انگلیسی است که هر واژه ویژگی خاص خود را دارد که در ادامه بیان شده است.

نخستین بار واژه روستاشهر در حدود 100 سال پیش، به منظور تبیین مدلی از سکونت در بخش مسکونی خیابان آکسفورد انگلیس به کار برده شد. به عنوان محلهای که از سوی ساکنین خود محافظت میشد. [1] برای دومین بار واژه روستاشهر در کتاب "روستاشهرنشینان، گروهها و طبقات در زندگی آمریکائیان-ایتالیائیان" توسط هربرت گنز به کار رفت که منظور جوامع کوچک قومی در شهرهای بزرگ به ویژه شهرهای جهانی کشورهای توسعه یافته سرمایه داری هستند. او همچنین این واژه را برای مهاجران بیگانه یا روستاییانی که باهم در داخل منطقه ای در شهر زندگی می کردند به کار برده است

این واژه به معانی متفاوت و گاه کاملا متضاد به کار برده شده است که به آن اشاره می گردد:
برخی روستاشهر را معادل Rurban می دانند که عبارت است از ترکیب و ادغام ساختارهای اجتماعی شهری و روستایی در حاشیه مراکز شهرها در کشورهای جهان سوم.[3] برخی دیگر روستاشهر را روستاهای بزرگ و پرجمعیتی می دانند که ساختار اجتماعی، فرهنگی و فیزیکی این روستاها به شهرها شباهت دارد و می توان به آنها شهر کشاورزی نیز گفت

از نظر فریدمن و مایک داگلاس نیز روستاشهرها، تجسم ایجاد شهرها در پهنه کشتزارهاست که پارهای از عناصر کلیدی شهرگرایی را در نواحی کوچک و پرتراکم روستایی داراست. [5] دزاکوتا نیز واژه ای اندونزیایی است که معادل واژه روستاشهر بوده - دزا:روستا، کوتا:شهر - که به روستاهایی اشاره دارد که به صورت کریدورهایی بین مراکز شهری کشیده شده اند و دارای اختلاط شدیدی میان فعالیتهای کشاورزی و شهری هستند. در گذشته شغل ساکنین این مناطق کشت برنج بوده است.

ولی بهترین معنای روستاشهر، طرح پیشنهادی گروهی به همین نام در اوایل دهه 1990 میلادی است که به نقل از دکتر بحرینی به صورت زیر تعریف می گردد:

"دهکده شهری مدلی است از توسعه نوسنتی که در دهه های 1980 و 1990 در نتیجه آگاهیهای زیستمحیطی و پایداری به عنوان یکی از ابزارهای برنامهریزی و طراحی شهری در انگلستان و امریکا معرفی شد تا از طریق آن پایداری در مناطق شهری را تحقق ببخشد."

-2-3 باغشهر هاوارد

از آنجا که هاوارد سعی در تلفیق جاذبه های شهر و روستا داشت، و از طرفی فضاهای سبز انبوه، ویژگی و جاذبه اصلی محیط های روستاییست، به همین علت فضای سبز در این نظریه جایگاه بسیار شاخصی دارد.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید