بخشی از مقاله
چکیده
همزمان با رشد و توسعه اقتصادی کشورها، پدیده شهرنشینی نیز توسعه مییابد. گسترش این پدیده موجب شده است که مصرف انرژی در مناطق شهری افزایش یافته و به تبع آن انتشار گازهای گلخانهای نیز افزایش یابد. افزایش انتشار گازهای گلخانهای - با منبع کربن - در سطح شهرها و اثرات ناگوار آن که به دلیل خاصیت جهانی بودن، کل کشورها را متأثر میکند نگرانی جوامع بینالمللی را در پی داشته و لذا ایده شهرهای کم کربن را در سطح بینالمللی مطرح نموده است.
استفاده کارا از انرژی، استفاده بهینه از سیستم حمل و نقل عمومی، بهبود سیستم بازیافت و افزایش آگاهی عمومی از عوامل مهم دستیابی به شهرهای کم کربن است. تمامی کشورهای در حال توسعه، در فرایند حرکت در مسیر رشد و توسعه اقتصادی خود شاهد افزایش پدیده شهرنشینی بودهاند. کشور ما نیز در این مسیر با افزایش سریع پدیده شهرنشینی مواجه است و برخی کاستیها در ساختار مدیریت شهری، مشکلات فراوانی از جمله مشکلات زیستمحیطی را بویژه برای شهرهای بزرگ کشور پدید آورده است.
به دلیل نقش مهم مدیریت شهری در پایداری و توسعهیافتگی زندگی شهری، تأکید بر استقرار یک برنامه جامع کاهش انتشار کربن در سطح شهرها که لازمه آن توسعه حمل و نقل عمومی، افزایش کارایی مصرف انرژی، تسهیل تأمین منایع مالی پروژههای کاهش انتشار کربن، بهبود سیستم بازیافت از پسماندهای شهری است بر نقش مدیریت شهری در اداره امور شهرها و گام برداشتن در مسیر شهر کم کربن میافزاید. از اینرو همزمان با رشد و توسعه شهرها، توسعه برنامهریزی کاهش انتشار کربن در ساختار مدیریت شهری اجتنابناپذیر خواهد بود.
مقدمه
امروزه اثرات ناشی از بروز پدیده تغییر اقلیم در جهان به اندازهای ملموس است که توجه جامعه بینالمللی را به شدت به خود جلب کرده است. پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و توسعهای ناشی از بروز این پدیده در جهان زندگی تمامی جوامع را با خطر مواجه کرده و هر منطقه با توجه به شرایط خود از خسارتهای آن در امان نیست. اقتصاد کم کربن مفهومی است که ذهن تمامی دولتمردان را در تمامی دنیا به خود معطوف داشته و در سایه آن ایده شهرهای کم کربن را نیز مطرح نموده است.
بی تردید آسیبهای ناشی از بروز تغییر اقلیم در جهان کشورهای در حال توسعه را به میزان بیشتری متأثر خواهد ساخت چرا که این کشورها در مسیر رشد و توسعه اقتصادی خود ناگزیر از بروز برخی تغییرات نظیر مهاجرت جمعیت از روستاها به شهرها و بهرهمندی از ساختار صنعتی شهرها خواهند بود. بر این اساس گسترش بیرویه شهرها از مشکلاتی است که نیازمند برنامهریزی همهجانبه و یک مدیریت شهری مناسب است.
در واقع شهرها به عنوان موتورهای رشد در هر کشور، محرک توسعه صنعتی بوده و در آنها نیاز به زیرساختهای شهری به منظور پاسخگویی به جمعیت در حد بالایی قرار دارد از اینرو باید گفت بطور کلی مصرف در شهرها بویژه مصرف انرژی بالا است و لذا آسیبهای جدی به محیطزیست در حد بالایی قرار دارد. بطوریکه آمارهای مختلف حاکی از آن است که توسعه شهری زمینهساز حدود 50 درصد انتشار گازهای گلخانهای بوده و بطور گستردهای بر گرمایش زمین اثرگذار است.[1]
بنابراین، شهرها و پایداری دو جزء جداییناپذیر هستند. بنابراین یکی از پیشنیازهای توسعه پایدار شهری، مدیریت شهری به گونهای است که نیازهای نسل کنونی و نسل آینده را در چارچوب محیطزیست سالم پاسخگو باشد. در چنین شرایطی نقش مدیران باید برنامهریزی همهجانبهای باشد که بتواند همزمان با رشد اقتصادی، رفاه افراد جامعه را با از بین بردن اثرات منفی زیستمحیطی حداکثر کرده و اینگونه پایداری را برای توسعه شهری و برای نسل امروز و نسل آینده به ارمغان آورد.
شهرهای کمکربن زیرمجموعهای از شهرهای پایدار هستند که در آنها میزان انتشار گازهای گلخانهای در حداقل قرار دارد. هدف کاهش انتشارات کربن در چنین شهری تمامی ابعاد تولیدی، حمل و نقل، مصرف انرژی و غیره را در بر میگیرد. حرکت به سمت شهر کم کربن از یک سو نیازمند سطوح بالای کارایی مصرف انرژی و از طرف دیگر توسعه کالاهای با حداقل انتشار کربن، فرایندها و خدماتی است که حتی میتوانند کسب درآمد و اشتغال را به همراه داشته باشند.
با توجه به آنکه راهکارهای اقتصاد کمکربنی به تازگی توسط هیأت محترم دولت به تصویب رسیده و طبیعتاً برخی الزامات آن بصورت مستقیم کاهش انتشار در مناطق شهری را مورد توجه قرار داده است لذا در این مقاله ضمن بیان مفهوم شهر کربن در راستای توسعه پایدار شهری، وضعیت کلی مناطق شهری کشور بررسی و سپس راهکارهایی برای حرکت مناطق شهری به سمت شهر کم کربن ارائه میگردد.
مفهوم شهر کمکربن بر مبنای توسعه پایدار شهری
توسعه شهرهای کمکربن در راستای توسعه پایدار شهری موضوعی است که این روزها بیش از پیش توجه جوامع بینالمللی را به خود جلب کرده است و به تدریج الگویی جدید را در ادبیات نظری و علمی رایج در باب توسعه و برنامهریزی شهری باز کرده است. این الگو اگر چه برداشتها و تفسیرهای متفاوتی را در بر دارد اما در کل میتواند بر پایداری و استمرار توسعه برای همگان و نسلهای آینده طی زمان و بر تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی فرایند توسعه در سطح یک شهر تأکید دارد.[2] بطور کلی اولویتهای توسعه پایدار با تمرکز بر تکنولوژیهای دوستدار محیطزیست و حداقل نمودن اثرات توسعه بر محیطزیست است. این سیاست بر چهار بعد انرژی، محیطزیست، اقتصاد و اجتماع متمرکز است و در این مسیر اهداف ذیل را دنبال میکند :[1]
1. کاهش رشد مصرف انرژی همزمان با بهبود رشد و توسعه اقتصادی
2. تسهیل نمودن رشد تولید صنعت با بهرهگیری از فناوری سبز و بهبود سهم آن در اقتصاد ملی
3. افزایش قابلیت و ظرفیت ملی به منظور نوآوری در توسعه تکنولوژی سبز و بهبود رقابتپذیری تکنولوژی سبز در عرصه جهانی
4. تضمین توسعه پایدار و حفاظت از محیطزیست برای نسلهای آینده
5. و افزایش آموزش و آگاهی عمومی از فناوریهای سبز و تشویق و ترویج استفاده گسترده از آن
این اولویتها خواستار سیاستها و استراتژیهای مناسب در جهت تحقق اهداف توسعه پایدار هستند و موفقیت آنها با توجه به سه مجموعه هماهنگ شاخصهای بخشی، یعنی شاخصهای زیستمحیطی، اقتصادی و اجتماعی اندازهگیری میشوند. اگرچه تعاریف مختلفی برای شهرهای سبز وجود دارد اما مهمترین تعریف آن شهری است که سه اصل پایداری یعنی محیطزیست، اقتصاد و اجتماع را در چشمانداز خود داشته باشد. از این رو شهر سبز و کمکربن در راستای همان شهر پایدار قرار میگیرد و ابزارهای زیادی برای حمایت از آن در دسترس قرار گرفتهاند. ضمن آنکه اهداف آن نیز در راستای اهداف توسعه پایدار شهری موارد ذیل را در بر میگیرد:
❑ در یک شهر کم کربن، تمامی منابع - بویژه منابع انرژی - باید بصورت کارا مورد استفاده قرار گیرند و از تجهیزات تبدیل انرژی کاراتر، ترکیب برق و حرارت در تولید سوخت استفاده شود.
❑ تولید انرژی مورد نیاز باید با استفاده از منابع و روشهای با حداقل تولید کربن نظیر سوختهای پاک تولید شود.
❑ در یک شهر کم کربن، ضروری است که تمامی ضایعات به حداقل برسند و یا بازیافت شوند.
❑ در یک شهر کم کربن باید سطح بالایی از اطلاعات در مورد اولویتهای مسئولیتپذیری اجتماعی و زیستمحیطی بین افراد و نهادهای مسئول وجود داشته باشد. به منظور حرکت در مسیر توسعه پایدار شهری که در زیر مجموعه آن شهرهای کم کربن تعریف میشوند، نیاز به ارزیابی عملکرد شهرها در اندازهگیری سطوح انتشار کربن است که بدین منظور نهادهای مرتبط چارچوبی را تهیه و تنظیم نموده و با در نظر گرفتن هدف کاهش انتشار ملی، به ذینفعان و سطوح مختلف شهری کمک میکنند تا اولویتهای خود در شهرها را شناسایی کرده و برنامههای اقدام مشخصی را برای کاهش میزان انتشار کربن تعیین نمایند.
چارچوب پایداری برای شهرهای کم کربن
شهرهای پایدار به عنوان شهرهایی هستند که نیازهای متنوع جمعیت موجود و آینده را برآورده میکنند و به محیطزیست خود حساس بوده و اطمینان دارند از اینکه چرخه زندگی و مصرف، محیطزیست را بطور منفی تحت تأثیر قرار نمیدهد. از محیطزیست طبیعی خود محافظت کرده و به افزایش کیفیت زندگی کمک میکنند. شهرهای پایدار ایمن، فراگیر، با برنامه ریزی صحیح ساخته شده و مدیریت میشوند و فرصت های یکسان و خدمات شهری مناسب را برای همه شهروندان مهیا میکنند. تمامی مشخصههای فوق میتواند در 8 عامل گروهبندی شوند، ترکیبی که میتواند شبیه یک اکوسیستم کامل برای شهرهای پایدار باشد - شکل : - 1
