بخشی از مقاله
چکیده
در سال های اخیر مطالعات مورفوتکتونیکی یکی از ابزارهای مهم برای تشخیص و کمی نمودن فعالیت های تکتونیکی بوده است به طوری که با استفاده از آنها می توان میزان فعالیت منطقه مورد مطالعه را تعیین نمود و مناطق فعال تکتونیکی را از مناطق با فعالیت کمتر تشخیص داد. در این پژوهش به بررسی تکتونیک فعال ساختگاه سد شهرچایی ارومیه بر اساس شاخص های مورفوتکتونیکی به وسیله نرم افزار های Arc GIS و Surfer پرداخته شده است.
شاخص های ژئومورفیک محاسبه شده عبارتند از: شاخص های سینوسیتی پیشانی کوهستان - Smf - ، عدم تقارن حوضه زهکشی - AF - و انتگرال هیپسومتری . - Hi - شاخص سینوسیتی پیشانی کوهستان نشان دهنده تکتونیک فعال و نیمه فعال در منطقه می باشد. شاخص عدم تقارن حوضه زهکشی نشانگر حداکثر میزان بی تقارنی حوضهها در نیمه شرقی محدوده می باشد و بیشترین مقدار شاخص انتگرال هیپسومتری در قسمت شمال منطقه دیده می شود.
نتایج حاصل از محاسبه شاخص ها حاکی از فعال بودن نسبی منطقه مورد مطالعه از نطر تکتونیکی دارد. منتهی میزان فعالیت در همه جای آن یکسان نبوده و در قسمت های شمال و شرق محدوده از سایر قسمت ها بیشتر می باشد. کاربرد سیستم اطلاعات جغرافیای - GIS - دقت و سهولت بیشتری را در تحلیل های تکتونیکی به همراه دارد.
مقدمه
ساختگاه سد شهرچایی ارومیه در شمال غربی ایران در استان آدربایجان غربی بر روی رودخانه شهرچایی در فاصله 12 کیلومتری جنوب غربی بالا دست شهر ارومیه به مختصات جغرافیایی 44 55 طول شرقی و 37 27 عرض شمالی قرار گرفته است - حقی پور و آقانباتی، . - 1976 طول رودخانه شهرچایی 60 کیلومتر و مساحت حوضه آبریز آن 960 کیلومترمربع است - شکل . - 1 محدوده مورد نظر برای ساختگاه سد در امتداد سیستم کوهزایی زاگرس قرار گرفته و از لحاظ ریخت شناسی کوهستانی می باشد.
در محل مورد نظر سازندهای مربوط به دوران سوم زمین شناسی رخنمون پیدا کرده است. از دیگر سازندهای موجود در منطقه می توان، به سازندهای: پرمین - دورود و روته - ، کمپلکس سیلوانا، گرانیت و کمپلکس های ولکانیکی اشاره نمود که در قسمت جنوب و جنوب غربی منطقه واقع شده و رودخانه شهرچای از این مناطق تغذیه می شود. لیتولوژی موجود در محور سد متشکل از ماسه سنگ، کنگلومرا و سیلتستون می باشد. ماسه سنگ ها به رنگ قرمز تا نخودی رنگ و گاه خاکستری تیره، دانه ریزتا دانه متوسط، دارای لایه بندی نازک تا خیلی ضخیم می باشد.
گاه فرسایش لانه زنبوری در آنها دیده می شود. کنگلومرامعمولاً به صورت توده ای - massive - می باشد. سیلتستون به صورت لایه نازک بوده و در بین ماسه سنگ ها رسوبگذاری شده است. امتداد عمومی طبقات در منطقه شمال غرب- جنوب شرق است و زاویه شیبحدوداً 30 درجه به سمت شمال شرق می باشد.گاه ریزچین هایی در بین لایه ها دیده می شود که حاصل لغزش زمان برخاستن می باشد.
بر اساس نقشه زمین شناسی چهارگوش سرو ، سن این طبقات الیگومیوسن می باشد و در قسمت هایی معادل سازند قم می باشد. روش های مختلفی برای تحلیل تکتونیکی یک منطقه وجود دارد. در این پژوهش، از شاخص های مورفوتکتونیکی برای شناسایی وضعیت تکتونیکی و ارزیابی احتمالی خطر زلزله استفاده شده است - صفری، 1394؛ سرهنگی، 1392؛ خاکپور مروستی، 1390؛ زرگرزاده، 1386 و 1388 و گوارابی، . - 1386
روش مطالعه
در این پژوهش از نقشههای توپوگرافی زمین شناسی،گزارش های زمین شناسی، عکسهای هوایی و ماهواره ای منطقه مورد نظر و نرم افزارهای تخصصی زمین شناسی و همچنین بازدیدهای متعدد صحرایی استفاده شده است. نقشه توپوگرافی منطقه مورد نظر در سیستم GIS ژئوفرنس شده و سپس مسیر شبکه آبرهه های اصلی - شکل - 2 بر روی لایه ای جدید در سیستم GIS مشخصگردید. شاخص های مورفوتکتونیکی مورد بررسی شامل سه شاخص پیج و خم پیشانی کوهستان - - Smf، شاخص عدم تقارن حوضه زهکشی - AF - و شاخص انتگرال ارتفاع سنجی - Hi - می باشند که در محیط نرم افزاری سیستم اطلاعات جغرافیایی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند.
بحث
شاخص های مورفوتکتونیکی در ناحیه غرب شهرستان ارومیه - مناطق اطراف سد شهرچایی ارومیه - مورد بررسی قرار گرفته و بر اساس آن پهنه بندی تکتونیک فعال این ناحیه انجام گرفت. در این بخش به روش محاسبه شاخص های مورفوتکتونیکی پرداخته می شود.
شاخص های مورفوتکتونیک:
- 1 شاخص سینوسیتی پیشانی کوهستان - Mountain front sinuosity -
شاخص سینوسیتی پیشانی کوهستان - - Smf بر اساس رابطه - 1 - محاسبه می شود: Smf = Lmf / Ls رابطه - 1 - در این رابطه Lmf طول پیشانی کوهستان در دامنه آن - جایی که شیب بین کوهستان و حوضه پیشانی کوه تغییر می کند - و Ls طول مستقیم پیشانی کوهستان است. زمانی که میزان این شاخص یک و یا نزدیک به یک باشد، یعنی منطقه از نظر تکتونیکی فعال می باشد.
