بخشی از مقاله
چکیده
کانسار سرب و نقره آهنگران در غرب ایران واقع شده است که در استان همدان و در فاصله 25 کیلومتری جنوب شرقی شهر ملایر و در زون ساختمانی سنندجسیرجان- قرار دارد.کانسار آهنگران عمدتاً در سنگ های کربناتی کرتاسه زیرین قرار دارد. بر اساس مطالعات سیالات درگیر بر روی کانی کوارتز و کلسیت، انواع سیالات درگیر اصلی عبارتند از: میانبارهای نوع 1 که شامل liquid +vapor + CO2 - L+V - ، که فراوانترین نوع میانبارهای مشاهده شده در کانسار هستند.
میانبارهای نوع 2 شامل liquid +vapor، میانبارهای نوع 3 شاملVapor + Liquid، میانبارهای نوع 4 شاملliquid + vapor + Sy - دارای کانی دختر - و میانبارهای نوع 5 شامل CO2 - L+V - که فاز کربونیک بصورت مایع و بخار می باشد. دمای همگن شدگی سیالات درگیر اولیه نشان می دهد که کانی سازی در محدوده دمای 150 تا 200 درجه سانتی گراد رخ داده است. در حالیکه محدوده شوری آنها از 10 تا 15 درصد وزنی معادل نمک طعام است. نهایتاً برطبق مطالعه سیال درگیر کانسار آهنگران مشابه کانسارهای سرب و روی نوع ایرلندی است.
مقدمه
کانسار سرب و نقره آهنگران در استان همدان و در 25 کیلومتری جنوب شرقی ملایر واقع شده است و در محدوده طول شرقی 48° 45تا َ49° 15و عرض شمالی َ34° 7تا َ34° 22 قرار دارد. ارتفاع کانسار از سطح دریا 2240 متر می باشد که در دامنه جنوبی کوه گاومرده قرار گرفته و دارای روند شمال غرب، جنوب شرقی می باشد. از لحاظ تقسیم بندی تکتونیکی و ساختمانی، کانسار در زون سنندج- سیرجان واقع شده است. ماده معدنی بصورت عدسی های مسطح و نازکی از میان لایه های دولومیتی- ماسه ای در کربنات های کرتاسه زیرین رخ می دهد.
در ابتدا مومن زاده [1] در این کانسار به بررسی اکتشافی کانسار آهنگران پرداخت. او در این گزارش نقشه 1/5000 معدن آهنگران را تهیه و محل تونل های استخراجی را مشخص نمود. رنجبران [2] با بررسی محیط رسوبی و دیاژنز سنگ های کربناته حاوی سرب و روی در منطقه، ژنز کانسار آهنگران را از نوع اپی ژنتیک هیپوژن، مومن زاده و همکاران [5] بر اساس ژئومتری واحدهای کانه دار و ارتباط مکانی آنها با سنگهای در برگیرنده و زمانیان [3] بر اساس مطالعات کانی شناسی و ژئوشیمی، ژنز کانسار آهنگران از نوع اکسلاتیو رسوبی معرفی کرده اند.
در این پژوهش با انجام مطالعات بر روی سیالات درگیر به ویژه در نمونه های بدست آمده از گمانه و تونل، درجه حرارت، شوری و خصوصیات فیزیکوشیمیایی سیالات کانه ساز تعیین می شود. در نهایت به بررسی، تجزیه و تحلیل نتایج مطالعات سطحی و عمقی و ارائه مدل احتمالی ژنز برای کانسار سرب و نقره معدن آهنگران می پردازیم.
روش مطالعه
به دلیل شفافیت و فراوانی کوارتز و کانی های کربناته از جمله کلسیت در منطقه، نمونه هایی از رگه های کانی سازی برداشت و تعداد 5 مقطع دوبر صیقلی از آنها تهیه شد. در ابتدا به مطالعه پتروگرافی و تعیین شکل و ویژگی های زایشی سیالات درگیر پرداخته شد. سپس مطالعات میکروترمومتری در آزمایشگاه سیالات درگیر شرکت مطالعات و پژوهش آذین زمین پویا با استفاده از دستگاه Linkam مدل THM600 با کنترل کننده حرارتی TMS94 و سرد کننده LNP که بر روی میکروسکوپ زایس نصب شده انجام پذیرفت. دقت و صحت استاندارد در محدوده دمایی -196 تا +480 درجه سانتی گراد، 0/1 درجه سانتی گراد می باشد.
بحث
زمین شناسی منطقه ای:
منطقه آهنگران از لحاظ تقسیم بندی زون های زمین شناسی ایران در زون سنندج- سیرجان قرار می گیرد. زون سنندج- سیرجان بصورت یک نوار طویل به موازات روراندگی زاگرس قرار دارد، این زون فعالترین زون ساختمانی از نظر فعالیت های ماگمایی و دگرگونی در ایران می باشد. آقانباتی [4] زون سنندج- سیرجان را باریکه ای از جنوب غربی ایران مرکزی معرفی نموده که در بلافصل شمال شرقی راندگی اصلی زاگرس قرار دارد.
به علاوه منطقه آهنگران جزء ایالات متالوژنی ملایر- اصفهان می باشد که بخشی از زون ساختمانی سنندج- سیرجان است که در طی کوهزایی های سیمرین و آلپی در معرض نیروهای فشاری با جهت شمال شرق- جنوب غرب قرار گرفته است، به همین دلیل ساختمانهای این ناحیه دارای امتداد شمال غرب- جنوب شرق می باشد .[2] چین های فشرده یا برگشته و چین های پلانج دار یا برگشته ای که توسط گسل های معکوس بریده و قطع شده اند از عوارض ساختمانی مهم این زون می باشند .[6]
در منطقه آهنگران فعالیت های تکتونیکی بسیار شدید بوده و از آنجایی که اثرات فعالیت های تکتونیکی در واحدهای کرتاسه زیرین دیده می شود، می توان این تغییرشکل ها را به فعالیت آلپی علی الخصوص به کوه زایی لارامید نسبت داد. چین خوردگی همچنان که واحدهای سنگی را چین داده است، افق ها و عدسی های ماده معدنی داخل آنها را نیز متاثر نموده است.
مومن زاده و همکاران [5] معتقدند در کانسار آهنگران ابتدا بر اثر حرکات اولیه فاز لارامید، گسل ها و همچنین زون های برشی ایجاد شده است و سپس محلولهای کانه دار از طریق این گسل ها از اعماق به سمت بالا آمده و در جاهایی که توسط لایه های نفوذ ناپذیر پوشیده شده اند به تله افتاده اند. بطور کلی عملکرد نیروهای تکتونیکی در آهنگران طوری است که سبب یک چین خوردگی کلی با سبک سینوسی شده است.
امتداد طبقات به خاطر چین خوردگی مذکور از NW-SE تا NE-SW تغییر می نماید. در منطقه آهنگران سری دگرگونی ضعیفی به چشم می خورد. جنس این سنگ ها فیلیتی است و گاهی دارای کالک شیست و لایه های نازکی از ماسه سنگ ویا آهک تخریبی می باشند. ضخامت این مجموعه به چندین هزارمتر می رسد و گاهی توسط رگه های کوارتز قطع شده اند.
لازم به ذکر است که این دگرگونی قبل از تشکیل کانسار آهنگران صورت گرفته است و در کانی سازی تاثیری نداشته است. نزدیکترین توده نفوذی به کانسار آهنگران گرانودیوریت- دیوریت جنوب شرقی ملایر - سامن - می باشد و بعد از آن می توان از توده گرانیت-گرانودیوریت همدان نام برد. این توده های نفوذی دارای سن کرتاسه بالایی- پالئوسن می باشند. در منطقه آهنگران چندان فعالیت های آتشفشانی محسوسی به چشم نمی خورد.
