بخشی از مقاله
چکیده
چای ترش یا چای مکه با نام علمی Hibiscus sabdarifa یک گیاه دارویی بسیار مقاوم به خشکی است و در مناطق گرم و نیمهگرم کشور که دارای 521 میلیمتر بارندگی سالانه باشند، میتواند به صورت دیم کاشته شود. یکی از مشکلات تولید در شرایط دیم تنش شوری است که باعث ایجاد محدودیت رشد و کاهش عملکرد میگردد. پرایمینگ بذر تکنیکی است که به واسطه آن بذور پیش از قرارگرفتن در بستر خود و مواجهه با شرایط اکولوژیکی محیط، به لحاظ فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی آمادگی جوانهزنی را به دست میآورند.
به منظور بررسی اثر پرایمینگ بذور گیاه دارویی چای ترشتوسط عصاره آبی شیرابه خشخاش، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار در آزمایشگاه تحقیقات گیاهان دارویی دانشگاه تربت حیدریه در سال 5931 انجام شد. فاکتورها شامل سه زمان مختلف پرایمینگ بذور با عصاره آبی شیرابه خشخاش - 52، 24 و 93 ساعت - و 4 سطح مختلف شوری با استفاده از نمک سدیمکلراید - شامل آب مقطر - شاهد - ،-9،-3 و-3 بار - بود. نتایج نشان داد پرایم بذور چای ترش با عصاره آبی خشخاش باعث بهبود تمام فاکتورهای جوانه زنی در سطوح مختلف تنش شوری شد و بهترین نتایج از پرایم بذور به مدت 93 ساعت به دست آمد.
مقدمه
چای ترش یا چای مکی با نام انگلیسی Roselle و نام علمی.Hibiscus sabdariffa L به عنوان گیاه دارویی و معطر، مخصوص آب و هوای گرم و بومی آفریقا میباشد . - Kirby,1963 - از برگ آن به عنوان سبزی خوراکی از دانههای آن به عنوان یک منبع غنی از پروتئین و از کاسبرگهای آن برای تهیه نوشیدنیهای مختلف، بستنی، شکلات و کیک استفاده میشود . - Maksoud and Hosni,1997 -
بهترین نواحی کشت این گیاه مناطقی است که دارای 125 میلیمتر بارندگی سالانه و حداقل دمای 15 درجه سانتیگراد در اوایل فصل رشد گیاه باشند - زرگری، . - 1375 به دلیل مقاومت بالای این گیاه به خشکی و نیاز آبی پایین میتواند به صورت دیم کشت شود، البته چون این گیاه به سرما حساس است فقط در مناطق گرم و نیمهگرم کشور قادر به رشد است - زرگری، . - 1375
جوانه زنی فرآیند فیزیولوژیکی پیچیدهای است که تحت تأثیرعوامل ژنتیکی و محیطی قرار میگیرد - فلولی و فنومرول، . - 1998 در پیکر گیاهان دارویی مواد خاصی ساخته و ذخیره میشوند که این مواد دارای خواص متعددی هستند و میتواند به عنوان مواد موثره برای مداوای برخی از بیماریها مورد استفاده قرار گیرد، این مواد تحت تاثیر تنش شوری میتواند تغییر کند - خمری و همکاران، . - 2007 تحمل به شوری برای استقرار، جوانه زنی و سبز شدن گیاهانی که در خاک های شور رشد می کنند ،اهمیت فوق العاده ای دارد - انوری و همکاران، . - 2009
پرایمینگ بذر تکنیکی است که به واسطه آن بذور پیش از قرارگرفتن در بستر خود و مواجهه با شرایط اکولوژیکی محیط، به لحاظ فیزیولوژیکی و بیوشیمیایی آمادگی جوانهزنی را به دست میآورند - پیل و نکرت، 2001، ساواج و همکاران، . - 2004 هدف از این تحقیق تعیین بهترین مدت زمان پرایمینگ و بررسی اثرات آن بر روی برخی از صفات مربوط به جوانهزنی در بذور چای ترش میباشد تا بتوان بهترین ترکیب تیماری را جهت اسموپرایمینگ بذور چای ترش با عصاره خشخاش تعیین کرد.
مواد و روشها
این آزمایش در سال1395در آزمایشگاه تحقیقاتی گیاهان دارویی دانشگاه تربتحیدریه انجام گرفت. بذرهای چای ترش از مزرعه تحقیقاتی پژوهشکده زعفران دانشگاه تربت حیدریه تهیه شدند. برای تهیه عصاره آبی شیرابه خشخاش، از روش - 1999 - Narwal استفاده شد. عصاره حاصل به وسیله قیف وکاغذ صافی صاف شده و برای عمل استریلیزاسیون به اتوکلاو منتقل شد.
بذرهای چای ترش توسط هیپوکلریدسدیم 5 درصد ضدعفونی و با آبمقطر شسته شدند و سپس به مدت 12، 24 و 36 ساعت با غلظتهای مختلف عصارهی خشخاش پرایم شدند. بذور پرایم شده جهت جوانه زنی درون پتریدیش قرار گرفته و به ژرمیناتور منتقل شدند. به صورت روزانه تعداد بذور جوانهزده شمارش شد. پس از گذشت سه روز از آخرین جوانه زنی، سرعت جوانه زنی تعیین شد. طول ساقهچه و ریشهچه بهوسیله خطکش و وزن تر ریشهچه و ساقهچه توسط ترازوی دیجیتال با دقت 0/001 گرم اندازهگیری شد. شاخص کلروفیل نیز با دستگاه SPAD مشخص شد. تجزیه و تحلیل داده ها بااستفاده نرم افزارSAS و مقایسه میانگین براساس آزمون چند دامنهای دانکن - p<0.05 - انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که شوری بر تمامی صفات مورد مطالعه به جز شاخص کلروفیل معنی-دار بود . - p<0.01 - بر اساس نتایج به دست آمده زمان پرایم و اثر متقابل شوری و زمان پرایم بر همهی صفات مورد مطالعه به جز وزن تر ریشهچه معنیدار بود . - p<0.01 - نتایج مقایسه میانگین اثرات ساده تیمارها - جدول - 2 نشان داد با افزایش شوری تمامی فاکتورهای جوانهزنی با کاهش معنیداری مواجه شد و با افزایش مدت زمان پرایم بذور چای ترش با عصارهی آبی خشخاش، صفات مورد مطالعه به طور معنیداری افزایش یافت .
مطالعات انجام شده نشان داده است که افزایش سطوح شوری درصد و سرعت جوانهزنی و طول ریشهچه و ساقهچه در گیاه دارویی چای ترش کاهش یافت - کریمی و همکاران، 2007؛ کشاورزی و همکاران، . - 2011 در بذور پرایم شده پارهای تغییرات متابولیکی و بیوشیمیایی به نفع جوانهزنی تحقق مییابد، برای مثال در این بذور بخشی از پروتئینها و کربوهیدراتها در اثر آنزیمها و واکنشهای هیدرولیزکننده شکسته شده و آماده شرکت در فرآیند جوانهزنی میشوند. این مساله میتواند توجیهی برای تسریع جوانهزنی و بهبود رشد اولیه بذور پرایم شده باشد - بیتنکورت و همکاران، . - 2005
پرایمینگ بذر میتواند تحت شرایط تنشهای محیطی سبب بهبود روند واکنشهای فیزیولوژیکی در بذر شده و در نتیجه مقاومت به تنشهای محیطی در این بذور را بهطور قابل ملاحظهای ارتقا دهد. در بذور پرایم شدهای که در بستر خود با شرایط تنشزا روبرو هستند تخریب ماکرومولکولها، اسیدهای هستهای و واکنشهای اکسیداتیو که منجر به تولید مواد سمی و خسارتزایی چون رادیکالهای آزاد میشود، به مراتب کمتر از بذور تیمار نشده میباشد - پیل و همکاران . - 1991
بر اساس نتایج مقایسه میانگین اثرات متقابل تیمارها، در تمامی سطوح شوری با افزایش زمان پرایم، صفات سرعت جوانهزنی، شاخص کلروفیل، وزن تر ریشهچه و ساقهچه و طول گیاهچه افزایش یافت که البته این افزایش از نظر آماری معنیدار نبود. بیشترین طول گیاهچه مربوط به تیمار 36 ساعت پرایم با عصاره خشخاش در سطح شوری -6 بار بود. بیشترین طول ریشهچه از تیمار 24 ساعت پرایم در سطح شوری -9 بار بهدست آمد.
بیشترین وزن تر ساقهچه و ریشهچه مربوط به تیمار تیمار 36 ساعت پرایم در سطح شوری -9 بار بود. در رابطه با شاخص کلروفیل و سرعت جوانهزنی بیشترین اعداد مربوط به تیمار 36 ساعت پرایم در سطح شوری -6 و -9 بار بود. عدالتپیشه و همکاران - 1388 - در مطالعهی خود روی گیاه ذرت نقش هیدرو پرایمینگ را در بهبود جوانهزنی بذور تحت تنشهای شوری و خشکی مثبت ارزیابی نمودند.
