بخشی از مقاله
چکیده
به دلیل محدودیت منابع آب در مناطق خشک و نیمه خشک از جمله ایران منابع آب شور اهمیت ویژه ای پیدا می کنند.آبهای شور در بعضی مناطق تنها منابع آب در دسترس می باشند. استفاده از این منابع در کشاورزی سبب مضراتی مانند شوری خاک، کاهش نفوذپذیری و در نتیجه کاهش محصولات کشاورزی می شوند. بنابراین باید از روش هایی استفاده کرد که ضمن بهره برداری از آبهای شور اثرات سوء آنها را نیز به حداقل رساند.
دشت گلگیر مسجد سلیمان از جمله مناطق استان خوزستان است که با افت سطح آب زیرزمینی روبرو است اما آب شور رودخانه تمبی به عنوان یک منبع دائمی آب در منطقه در دسترس است. بنابراین، استفاده از آب رودخانه می تواند جهت مدیریت منابع آب در منطقه و جلوگیری از افت سطح آب زیرزمینی مورد توجه قرار گیرد.
از آنجایی که استفاده از آب شور نیازمند مشخص کردن خصوصیات شیمیایی آن است، 14 نمونه آب از چشمههای دائمی، رودخانه و چاههای دشت گلگیر در دوره پر آبی - بهمن ماه - 93 جمع آوری و مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفت. از نمودار ویلکاکس جهت تعیین کیفیت آبهای منطقه برای مصارف کشاورزی استفاده شد. نتایج نشان می دهد که استفاده تلفیقی از آبهای شور و شیرین در منطقه روش مناسبی جهت مدیریت منابع آب می باشد.
-1 مقدمه
به علت رشد روز افزون جمعیت و افزایش تقاضای آب در بخش صنعت و مصارف شهری، منابع آبی کمتری برای بخش کشاورزی در آینده وجود خواهد داشت. تأمین آب نقش بسیار مهمی در توسعه اراضی دارد. به علت کاهش میزان آب شیرین در کشور و به طبع آن کاهش کیفیت اراضی، استفاده از آبهایی باکیفیت نامطلوب بهطور جدی مطرح شده است. در کشورهای مختلف تحقیقات زیادی پیرامون استفاده از آبهایی باکیفیت نامطلوب انجام شده است و نتایج بسیار چشمگیری که بهصورت سنتی یا در مزارع آزمایشی در کشاورزی به دست آمد - رمضانی اعتدالی، - 1389، از جمله این کشورها میتوان به کشورهای اروپای غربی و چین اشاره کرد.
اروپای غربی دارای میزان منابع آبی نسبتاً فراوان و چین با میزان منابع آبی شیرین کم مواجه است. با این وجود هر دو کشور از آب شور برای کشاورزی استفاده کردند Zhanyi - ، . - 1122 در واقع چین توانست با بهرهوری از منابع آبی موجود، غذای بیشتری را با آب کمتر تولید کند. نتایج تحقیقات دهههای اخیر در اغلب کشورها خط بطلان بر بسیاری از باورهای قبلی کشیده و راه را برای کاربرد وسیع منابع آب شور و اهمیت ارتقای بهرهوری آب شور را مطرح ساخت.
کمبود آب باعث از بین رفتن اکوسیستمهای طبیعی و کمبود مواد غذایی میشود. علی رغم تلاشهای گستردهای که در راستای تأمین امنیت غذایی انجام شده است، هنوز هم جوامع بشری در تأمین غذای خود دچار مشکل هستند. این مشکل بیشتر به علت عدم توانایی آنها در دسترسی و حفاظت از منابع آبی سالم و مطمئن میباشد.
استفاده از آب شور و سدیمی از لحاظ زیست محیطی دارای مضراتی است که از آن جمله میتوان به افزایش شوری خاک، کاهش حاصلخیزی خاک و کاهش بهرهوری محصول و هزینه گزاف شخم زدن عمیق خاک اشاره کرد Abdulkarim - ، - 2013؛ بنابراین، گیاهانی که در خاکهای شور و یا با آب شور آبیاری میشوند، نیاز به بررسی دارند، چرا که مزایا و معایب این مسئله در نقاط مختلف ممکن است متفاوت باشد - کیجن و همکاران، 97.5 . - 2003 درصد آبهای جهان جزء آبهای شور هستند - تمار، . - 2003 از این رو ارتقای بهرهوری آبهای شور میتواند نویدگر مبارزه با مشکل کم آبی در جهان باشد.
-2 مواد و روشها
1-2 معرفی منطقه مورد مطالعه
منطقه گلگیر با مساحتی 170 کیلومتر مربع، بین طول جغرافیایی 49° 43 20 تا 49° 25 20 شرقی و عرض جغرافیایی 31 ° 48 38 تا 31° 36 17 شمالی، جنوب شرق مسجدسلیمان، شمال شرق اهواز و در حوضه کارون میانی واقع شده است - شکل . - 1
2-2 روش نمونه برداری و بررسی
نمونههای آب در بطریهای پلی اتیلنی به حجم 250 ml که قبلاً توسط اسید نیتریک 5 و آب دو بار تقطیر کاملاً تمیز شده بودند تهیه گردید و برای تثبیت کاتیونها از اسید نیتریک 65 استفاده شد. میزان هدایت الکتریکی - EC - ، pH، دمای آب با استفاده از دستگاه Hach HQ40 و موقعیت مکانهای نمونه برداری توسط GPS در محل ثبت شد. میزان کاتیونها و آنیونها با روش یون کروماتوگرافی در آزمایشگاه آب چمران اندازه گیری شد.
3-2 بررسی املاح موجود در آب
میزان سدیم و املاح موجود در آب مهمترین معیارهای کیفی در طبقه بندی آب از لحاظ کشاورزی میباشد. این دو عامل در رشد گیاه و همچنین در درجه تناسب آب از نظر آبیاری و تأثیر آب بر نفوذپذیری خاک مؤثر میباشند - Dazy et,al, 1997 - بهعنوان مثال سدیم موجود در آبهای شور و یون کلسیم موجود در خاک، جایگزین یکدیگر شده که در نتیجه نفوذپذیری و هوادهی خاک کاهش یافته، در نهایت رشد گیاه نیز کاهش خواهد یافت.
برای بررسی وضعیت کیفی آب منطقه برای مصارف کشاورزی نمودار ویلکاکس - Wilcox - نمونهها ترسیم گردید - شکل. - 2 با توجه به شکل 2 نمونههای رودخانه، چشمههای گرو و دشت به ترتیب در محدوده C4S4،C4S3 و C4S4 و C2S1، C3S1 و C4S1 است. با توجه به جدول 1، آب رودخانه، چشمهها و بخش غربی دشت به دلیل تماس آب با سازند گچساران و اختلاط شورابه دارای وضعیت نامناسب، شرق دشت گلگیر نیز به دلیل تغذیه توسط کوه آسماری دارای وضعیت خوب تا متوسط برای مصارف کشاورزی میباشد - شکل . - 3
