بخشی از مقاله
چکیده
امروزه سیستمهاي تولیدي کشاورزي به منظور پاسخگویی به نیاز روزافزون غذا براي جمعیت رو به رشد کره زمین با کاربرد فناوريهاي نوین، تولیدات خود را به صورت کمی افزایش دادهاند اما همواره این افرایش تولید با مشکلات زیستمحیطی متعددي روبه رو شدهاست. مصرف کودهاي شیمیایی اثرات و پیامدهاي زیستمحیطی نامطلوبی نظیر آلودگی آب و خاك و همچنین بروز مشکلاتی در خصوص وضعیت سلامت انسانها و دیگر موجودات زنده را به همراه داشته است.
از سوي دیگر وابستگی جوامع روستایی بویژه اقشار فقیر به منابع طبیعی، کشاورزي ارگانیک را به عنوان جایگزینی مناسب به جاي کشاورزي متداول معرفی کرده و استراتژي مناسبی براي توسعه روستایی. در این مقاله کتابخانهاي ضمن اشاره به پیامدهاي کشاورزي متداول به تشریح جایگاه کشاورزي ارگانیک در توسعه روستایی پرداخته شده و در پایان راهکارهایی را براي پذیرش هرچه بیشتر این شیوه کشاورزي توسط روستاییان ارائه نموده است.
مقدمه
امروزه سیستمهاي تولیدي کشاورزي به منظور پاسخگویی به نیاز روزافزون غذا براي جمعیت رو به رشد کره زمین با کاربرد فناوريهاي نوین، تولیدات خود را به صورت کمی افزایش دادهاند اما همواره این افرایش تولید با مشکلات زیستمحیطی متعددي روبه رو شدهاست - پاپزن و شیري،. - 1391 بذوري که در کشاورزي مدرن بکار گرفته میشوند از سویی قادر به پاسخگویی به نیازهاي متنوع و درحال تحول کشاورزان و محیط زیست نیست و از سوي دیگر نیاز به کاربرد کودها، مواد شیمیایی و آب بسیاري است که هم هزینهبر است و هم از نظر محیطزیست پایداري ندارد.
اما تاریخچه ترویج استفاده از بذور اصلاح شده همزمان با ورود انقلاب سبز در ایران که در دهه 1950 و با حمایت اصل چهار ترومن - رئیس جمهور آمریکا در آن زمان - اتفاق افتاد و از این زمان به بعد بود که نقش کشاورزان به عنوان اولین بهنژادگران دنیا و موفقترین محافظان تنوع زیستی کشاورزي در تاریخ، به محققان باخته شد - ملکزاده و همکاران، - 1389
بنابراین به موازات افزایش تولیدات کشاورزي و حل مشکل کمبود غذا در بسیاري از کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه مشکلات جدیدي در عرصه اکو سیستم هاي کشاورزي به وجود آمد که آلودگی منابع آب،خاك،غذا و به هم خوردن تعادل بیولوژیکی موجود اکو سیستم ها، بروز آفات و بیماري هاي جدید، کاهش کیفیت مواد غذایی مهمترین آنها است - مافی،. - 1387 در راستاي حل این مشکلات کشاورزي ارگانیک به عنوان یکی از زیرشاخههاي کشاورزي پایدار توانسته نقش مهمی ایفا کند و نتایج مطالعات در بیش از 75 کشور جهان حاکی از موفقیت کشاورزي ارگانیک در این امر بوده است.
جاي شک نیست که به پذیرش کشاورزي ارگانیک توسط کشاورزان امر ساده و آسانی نیست و چالشها و مشکلات ویژه و خاص خود را دارد که پاپزن و شیري - - 1391 عمدهترین این مشکلات از دیدگاه کشاورزان؛ مسائل زیرساختی، مسائل اقتصادي، ضعف دانش و آگاهی کشاورزان، مسائل فنی و مدیریتی، مسائل حمایتی و موانع انگیزشی و نگرشی در راستاي توسعه کشاورزي ارگانیک معرفی کردهاند.
لذا در این مقاله سعی شده ابتدا با بیان مسأله و ضرورت توجه به کشاورزي ارگانیک و اشاره به مفهوم کشاورزي ارگانیک و اثرات ناشی از مصرف بیرویه کودها و سموم شیمیایی، نقش کشاورزي ارگانیک در توسعه روستایی را تشریح نماید. امید است که با پیوند هرچه بیشتر بین محققان و کشاورزان روزي شاهد حرکت جهانی به سوي پایداري بوده و جوانهها و نهالهاي نوپاي کشاورزي ارگانیک امروزي به درختانی تنومند با قدمتی هزار ساله تبدیل گردند.
ضرورت کشاورزي ارگانیک
در ایران در سال 1378 حدود 5/1 میلیون تن کود نیتروژن، 600 هزار تن کود فسفات و 250 هزار تن کود پتاس مصرف شدهاست. این در حالی است تولید به نسبت کود مصرفی روندي کاهشی داشته است - نظري و رمضانی،. - 1392 ایران از نظر حجم فرسایش و تخریب زمینهاي حاصلخیز و منابع طبیعی بعد از استرالیا، مقام دوم جهان را دارد بطوري که تخریب و فرسایش معادل 33 تن خاك در هکتار است که یکی از دلایل عمده آن، مصرف بیرویه کودها و آفتکشهاي شیمیایی در بخش کشاورزي می باشد - ملک سعیدي و همکاران،. - 1388 میزان سطوح کشت محصولات زراعی و باغی که تولید آنها بدون استفاده از کود و سم انجام میگیرد به ترتیب 1و 7/2 درصد از کل سطوح کشت محصولات است - رضوي و سجادي،. - 1391
مصرف کودهاي شیمیایی اثرات و پیامدهاي زیستمحیطی نامطلوبی نظیر آلودگی آب و خاك و همچنین بروز مشکلاتی در خصوص وضعیت سلامت انسانها و دیگر موجودات زنده را به همراه داشته است. در ایران مصرف کودهاي شیمیایی بالاتر از مصرف جهانی - 10 کیلوگرم در هکتاراست - در حالی که تولید در واحد سطح عمدتاً به دلیل ناآگاهی زارعین، عدم شناخت نیاز کودي گیاهان زراعی و ... عملکرد پایینتر از کشورهاي توسعه یافته است - نجاتی مقدم و بوزرجمهري،. - 1391
اثر مواد شیمیایی بر خاك
اسیدي شدن خاك و تهدید ریزجانداران خاك و تضعیف زندگی خاك - نجاتی مقدم و بوزرجمهري،. - 1391
فرسایش خاك در اثر کودهاي شیمیایی موجب راه یافتن این کودها و سموم بازیافت نشده به آبهاي زیرزمینی شده و از طریق رواناب به آبهاي سطحی انتقال مییابند - نظري و رمضانی،. - 1392
شور شدن خاك که شور شدن آب را به همراه خواهد داشت.
تغییر خواص خاك به وسیله کودهاي شیمیایی یعنی نفوذپذیري خاك نسبت به هواو آب کم شده و اصطلاحاً خاكها را سخت می کنند. سموم شیمیایی نیز در خاك آلودگی ایجاد میکنند. تعدادي از آفات به ویژه حشرات در مقابل سموم مصرفی مقاوم می شوند که بناچار باید تعداد سمپاشی را افزایش داد و غلظت را بالا برد از آنجا که این سموم به راحتی تجزیه نمیشوند براي سالیان دراز در خاك باقی میمانند - حامیان خاك پاك،. - 1392
اثر مواد شیمیایی بر اکوسیستم آبی
علارغم اهمیت ویژه اکوسیستمهاي آبی به عنوان یکی از اکوسیستمهاي مهم در حیات بشري متأسفانه ورود پسابهاي کشاورزي به آن عنوان مهمترین منبع آلودگی این اکوسیستمها شناخته شدهاند چنانچه نتایج مطالعه - ثقفی و همکاران، - 1389 در دریاچه پریشان نشان داده که ورود زائدات به دریاچه مشکلات باکتریایی و مغذي شدن آب را به همراه داشته که موجب رشد جلبکها و کاهش اکسیژن شده است. همچنین افزایش نیترات موجود در آب هاي سطحی و زیرزمینی که تبعاتی همچون اوترفیکاسیون، رشد علفهاي هرز در مسیر رودخانه ها و ازدیاد جلبکها شده که مانع عبور نور به عمق پایین شده و کاهش ذخیره اکسیژن براي ماهیان را موجب میشود - نجاتی مقدم و بوزرجمهري،. - 1391
اثر مواد شیمیایی بر سلامت انسان
مسمومیت ناشی از آفت کش ها دومین عامل مرگ میر مردان و چهارمین عامل مرگ و میر زنان بوده است - نجاتی مقدم و بوزرجمهري،. - 1391 کارشناسان معتقدند افزایش بیماري هاي ناشناخته، انواع سرطانها و ناهنجاريهاي ژنتیکی براثر باقیمانده سموم در محصولات کشاورزي و میوه هاست. افزایش سرطان ها از جمله سرطان معده، آلرژ يها، نقایص مادرزادي، اختلال در سیستم غدد داخلی، ضعف عضلانی، کاهش حافظه ناشی از کودها و آفتکشهاي مصرفی در کشاورزي است که بقایاي آنها بعد از ورود به بدن انسان این اختلالات را موجب میشود - روزنامه اطلاعات، 4 بهمن. - 1391
کشاورزي ارگانیک - کشاورزي زیستی، طبیعی یا آلی - ، نوعی کشاورزي است که در تولید و فرآوري محصولات آن از کودهاي شیمیایی، سموم، هورمون ها و دگرگونیها و دستکاريهاي ژنتیکی استفاده نشود و همه مراحل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهادههاي طبیعی - همچون کود زیستی، کمپوستها، حشرات سودمند، ریزاندامگان کارآ یا - EM باشد.کشاورزي ارگانیک سیستمی تولیدي است که سلامت خاك، اکوسیستم ها و انسان را پایدار می سازد و بر فرایند بوم شناسانه، تنوع زیستی و چرخه هاي سازگار با شرایط محلی تکیه دارد - ویکی پدیا، - 1391
کشاورزان ارگانیک تلاش دارند تا از ارقام بومی استفاده کنند و بر آن نیستند تا تمامی علف هاي هرز را از بین ببرند، تنها سطحی از آن را از بین می برند که براي مزرعه مضر هستند. کشاورزي ارگانیک به تنوع به ویژه به تناوب زراعی اهمیت فراوانی می دهد - 2005،. - Mezei در کشاورزي ارگانیک به جاي استفاده از کودهاي شیمیایی مثل نیترات که در کشاورزي متداول و مرسوم موجب آلودگی زمین و آب هاي سطحی می شود، از بقایاي گیاهی موجود در مزرعه استفاده می شود که علاوه بر حاصلخیزي مزرعه، از آلودگی نیز جلوگیري می کند - 1994،. - Raymond
کشاورزي ارگانیک و توسعه روستایی
مردم مناطق روستایی اگرچه تولید کننده غذاي بیش از نیمی از جمعیت جهان هستند اما بیش از همه از گرسنگی و امنیت غذایی رنج می برند. این مردمان از تخریب محیط زیست نیز بیش از سایرین آسیبپذیرند. 50 درصد از فقراي آسیا در مناطق ضعیف و آسیبپذیر آن ساکن هستند در حالی که معیشت آنان وابسته به منابع طبیعی در دسترس است - . - IFAD,2002 کشاورزي ارگانیک با بهبود سیستم تولیدات کشاورزي در مناطق حاشیه نشین با شیوهاي پایدار و نیز فراهم کردن دسترسی به بازار براي فقرا کلید کاهش فقر در این مناطق است - . - Setboonsamg,2006
