بخشی از مقاله
چکیده
ارائه رویکردها و الگوهای مختلف در حوزه مدیریت منابع انسانی نشاندهنده نقش بسیار مهم و استراتژیک منابع انسانی در موفقیت سازمانهاست. حسابداری منابع انسانی تحت عنوان رویکرد مدیریت سرمایه انسانی قابل تحلیل است که هدف اصلی آن سنجش کمّی سرمایه انسانی در سازمانها میباشد تا از این طریق امکان مدیریت بهتر منابع انسانی فراهم آید.
در مقاله حاضر، با روشی توصیفی- تحلیلی ضمن بررسی مفهوم حسابداری منابع انسانی، برخی از مهمترین روشهای تعیین ارزش منابع انسانی در حسابداری منابع انسانی مطرح و تحلیل میشوند. علاوه براین، بر اساس ایده حسابداری منابع انسانی، روش سنجش سرمایه فکری در سازمانها نیز معرفی و بررسی میشود. تحلیلهای مطالعه حاضر نشان میدهد علیرغم وجود برخی محدودیتها در کاربرد حسابداری منابع انسانی، اما ایده بسیار مهم ارائه شده در حسابداری منابع انسانی می-تواند مبنای بسیار مفیدی در سنجش و تحلیل منابع انسانی یک سازمان باشد.
.1 مقدمه
حسابداری منابع انسانی یکی از شاخههای جدید در حسابداری محسوب میشود و بر این ایده استوار است که تمامی هزینههای مربوط به ایجاد سرمایه انسانی بایستی به عنوان هزینههایی در جهت رسیدن به درآمدهای حاصله مورد نظر قرار گیرند. در دهه 1960 دانشمندان علوم رفتاری روش متداول و سنتی حسابداری را به خاطر عدم موفقیت آن در تعیین ارزش منابع انسانی در کنار سایر منابع تولید مورد انتقاد قرار دادند.
حسابداری منابع انسانی فرایند تعیین، بودجهریزی و گزارشدهی هزینهای مربوط به منابع انسانی در سازمان است که عمدتاً شامل هزینههای حقوق و دستمزد و آموزش آنها میشود. در تمامی سازمانها دغدغه اصلی مدیران رسیدن به حداکثر کارایی و اثربخشی است. روش متداول برای سنجش کارایی یک سازمان بررسی صورتهای مالی آن است. اما غالباً این صورتهای مالی ظرفیت مولد کارکنان و یا شهرت و اعتبار سازمان را شامل نمیشوند. حسابداری منابع انسانی هنر تعیین ارزش، ثبت و ارائه منظم و سیستماتیک کار منابع انسانی در دفاتر حسابداری سازمان است
در طی مجموعه مقالاتی که هاپوود و همکارانش در دهه 1980 میلادی منتشر کردند از محققان خواستند تحقیقات خود را روی موضوع »حسابداری در عمل« متمرکز نمایند. ایدههای مختلفی از سراسر جهان در این رابطه به دست آمد و مطالعات مختلفی صورت پذیرفت. در بسیاری از این تحقیقات این نتیجه حاصل شده بود که حسابداری بایستی به عنوان یک پدیده اجتماعی در نظر گرفته شود و نه صرفاً یک پدیده کاملاً تکنیکی محض. به این معنی که در رشته حسابداری باید به دنبال این موضوع نیز باشیم که چگونه عوامل اجتماعی میتوانند بر تکنیکهای حسابداری موثر باشند. علاوه براین، علم حسابداری و تکنیکهای آن نیز میتوانند محیط اجتماعی مرتبط با خود یعنی سازمان را تحت تاثیر قرار دهند
این یافتهها نقش بسیار مهمی در افزایش اهمیت حسابداری منابع انسانی ایفا کرد. طبق تعریف انجمن حسابداری آمریکا، حسابداری منابع انسانی عبارتست از فرایند تشخیص و اندازهگیری اطلاعات درباه منابع انسانی و گزارش این اطلاعات به افراد علاقمند و ذینفع. در واقع حسابداری منابع انسانی تبدیل مفهوم کیفی و ذهنی ارزش منابع انسانی در قالب کمی و عینی با استفاده از دانش حسابداری است و با سه بخش مهم و اساسی پیرامون منابع انسانی شامل شناسایی کمیت وکیفیت آن، ارزیابی و اندازهگیری ارزش اقتصادی و گزارشگری مالی مناسب آن سروکار دارد. حسابداریمنابع انسانی دقیقترین روش تعیین ارزش ریالی و اقتصادی منابع انسانی است
از طرف دیگر، امروزه سرمایه فکری و داراییهای نامشهود عوامل اصلی سودآوری و موفقیت شرکتها میباشند. حرفه حسابداری هنوز چالشهای مربوط به اندازهگیری و گزارشگری نتایج واحدهای دانش بنیان را رفع نکرده است. مشکل اندازهگیری و گزارشگری سرمایه فکری دامنه بینالمللی دارد و سرمایه فکری نامشهود است و نمیتوان آنرا بصورت صحیحی اندازهگیری نمود اما شرکتها باید از روشهایی در جهت افزایش ارزش سهامداران استفاده نمایند.
علاقهمندی در جهت مدیریت داراییهای نامشهود منجر به ایجاد روشهای مختلفی برای اندازهگیری سرمایه فکری شده است. بسیاری از محققین نشان دادهاند که در کشورهای توسعه یافته مدیریت موثر سرمایههای فکری با موفقیت سازمانها رابطه مستقیمی دارد. بر اساس تئوری سرمایه فکری مهمترین نقش سرمایه فکری تولید و ارایه خدمات دارای ارزش افزوده از طرق مدیریت فعال منابع نامشهود میباشد که تأثیر مثبتی بر عملکرد سازمانی شرکتها دارد
جوامع همانگونه که سعی در جهت توسعه روابط انسانی دارند، دانش را به عنوان کلیدی برای رشد انسانی مورد توجه قرار می-دهند. ما به هزاره جدید وارد شده ایم، دانش در این عصر ما را به رشد و آزادی میرساند. تحصیل دانش ارزش ذاتی خود به خودی دارد؛ لیکن از آن با اهمیتتر این است که دانش مزین کننده رشد انسانی است یعنی این که ابزار ساخت توانمندی انسانی است
در مقاله حاضر پس از مرور روش های تعیین ارزش منابع انسانی، نحوه اندازهگیری سرمایه فکری نیز در حسابداری منابع انسانی مورد بررسی قرار میگیرد.
حسابداری منابع انسانی
نظریه سرمایه انسانی برگرفته از علم اقتصاد است و به توانمندیهای مولد انسانها اشاره دارد به این صورت که این توانمندیهای مولد در تولید کالاها و خدمات موثر بوده و در قبال بهایی مشخص، خریداری شده و در بازار کار قیمتی مشخص دارند. آلفرد مارشال یکی از پیشگامان نظریه سرمایه انسانی است. وی معتقد بود ارزشمندترین سرمایه گذاریها، سرمایهگذاری روی منابع انسانی است. اروینگ فیشر سرمایه انسانی را مانند سرمایه غیر انسانی، منبع درآمدی میداند که به خاطر قابلیتهای فیزیکی و مهارتهای خاصی در وجود یک شخص تجلی یافته است.
میلتون فریدمن اظهار میدارد »ثروت« به طور کلی شامل تمام منابع »درآمد« یا خدمات قابل دسترس میباشد. یکی از این منابع، ظرفیت مولد انسان است و بر این اساس، انسان یکی از ثروتهایی است که میتواند کسب شود
فلیمهولتز - 1985 - 1 تاکید میکند ارزشهای قابل تحقق و مورد انتظار یک فرد شامل فرصتهای آموزش و یادگیری، قابلیت ارتقاء، بازنشستگی، و ... میباشند که ارزش نهایی را در یک سیستم حسابداری منابع انسانی مشخص میکنند. در این بین، ارزش مشخصاً به عنوان رابطه بین هزینه و فایده - یا بازده سرمایه - در نظر گرفته میشود و حقوق و دستمزدها نیز براساس عرضه و تقاضا تعیین میشوند.
مهارتها و تواناییهای یک کارگر، نوعی سرمایه هستند زیرا بر بهره وری کارگر در سازمان تاثیرگذار بوده و همچنین فرصت کسب دستمزدهای بالاتر، امنیت اقتصادی بیشتر و امید بیشتر به استخدام را برای کارگر فراهم میکنند. در مدل سرمایه انسانی، آموزش به عنوان ابزاری تاثیرگذار بر کسب مهارتها و دانش مورد نیاز کارگران تلقی میشود. در این رابطه، رویکرد حسابداری منابع انسانی، به عنوان رویکردی پیشنگر به نیازهای بلندمدت منابع انسانی و کمک به مدیران سازمانها برای اخذ تصمیمات بهتر مطرح است. حسابداری منابع انسانی فرایند شناسایی و اندازهگیری اطلاعات مرتبط با منابع انسانی و ارائه این اطلاعات به گروههای ذینفع میباشد. به عبارت دیگر حسابداری منابع انسانی گزارشگری ارزش منابع انسانی است
اهداف اصلی حسابداری منابع انسانی شامل موارد زیر است:
-1 ثبت ارزش اقتصادی انسان در گزارشهای مالی؛
-2 احتساب سرمایهگذاری سازمان در منابع انسانی خود؛
-3 افزایش کارایی مدیریت منابع انسانی و ایجاد ابزای برای ارزشیابی خطمشیهای منابع انسانی؛
-4 ارزیابی منابع انسانی سازمان از لحاظ آموزش، بهسازی، نگهداری، غیبت و ترک خدمت؛
-5 شناسایی سود غیر عملیاتی و بهرهوری ناشی از سرمایهگذاری در منابع انسانی؛ و
-6 محاسبه ارزشی که منابع انسانی در سایر منابع مالی و فیزیکی سازمان ایجاد میکند
در حسابداری منابع انسانی، موضوع اصلی آن نیست که انسان به عنوان یک دارایی در صورتهای مالی موسسه نشان داده شود. انسانها در شمار داراییها نیستند، بلکه خدماتی که انتظار میرود بوسیله انسان برای سازمان ارائه شود دارایی محسوب میشود. بنابراین، حسابداری منابع انسانی عبارت است از معیارها و استانداردهای اندازهگیری سرمایهگذاری در نیروی انسانی یک سازمان با در نظر گرفتن تجزیه و تحلیل کمّی و کیفی این گونه سرمایهگذاریها. حسابداری منابع انسانی به شناخت، اندازهگیری و انتقال اطلاعات در مورد نیروی انسانی به منظور موثرتر ساختن مدیریت در سازمان می-پردازد
یکی از نظریههای مورد استفاده در حسابداری منابع انسانی، نظریه ارزش جایگزینی است.
ارزش جایگزینی منابع انسانی همان مخارج جایگزین کردن منابع انسانی موجود در سازمان است. ارزش جایگزینی در این روش شامل اقلامی به شرح زیر است:
الف- هزینههای استخدام افراد جدید برای مشاغل موجود، ب- هزینههای آموزش افراد جدید، ج- هزینه انتقال یا اخراج فرد شاغل
بطور کلی میتوان گفت هزینههای منابع انسانی از دو بخش هزینه اولیه و هزینه جایگزینی تشکیل میشوند. هزینه اولیه منابع انسانی وجوهی است که برای تامین و پرورش نیروی انسانی صرف میشود. این هزینه ها در مورد سایر منابع نیز کاربرد دارد برای مثال هزینه اولیه کارخانجات و تجهیزات همان مبالغی هستند که برای به دست آوردن این منابع صرف میشوند. هزینه اولیه منابع انسانی شامل هزینههای گزینش، استخدام، استقرار، آشنا سازی و آموزش نیروی انسانی به منظور کسب مهارتهای لازم میباشد. بدیهی است برخی از این هزینهها مستقیم و برخی دیگر جزو هزینههای غیر مستقیم منابع انسانی به شمار میروندمثلاً. هزینه حقوق یک کارمند تازهکار، هزینه مستقیم و هزینه زمانی که سرپرست در حین آموزش صرف میکند جزو هزینههای غیر مستقیم هستند.
هزینههای جایگزینی منابع انسانی، هزینههایی هستند که باید برای جایگزینی پرسنلی که در حال حاضر در موسسه یا واحد مشغول کار هستند متحمل شد.
