بخشی از مقاله
چکیده:
سخن کاوی یا تحلیل گفتمان - - discourseدانشی میان رشته ایو از شاخه های زبان شناسی است که در دهه های اخیر حوزه های گستردهای همچون: ادبیات، جامعه شناسی، روانشناسی و ... را در برگرفته است. ترجمه به عنوان یکی از مسائل مطرح در گفتمان و ابزاری برای انتقال، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و از حوزه های کلان زبان شناسی به شمار می رود. سبک، لحن ونشانه های سجاوندی ازجمله عناصر سخن کاوی و از عناصر خاموش متن می باشند، که انتقال پیام آنها یکی از چالش های پیش روی مترجمان به شمار می رودوتوجه به آنها باعث حفظ خصوصیات متن اصلی و زیبایی هر چه بیشتر اثر ترجمه شده می شود.
رمان »زقاق المدق« یکی از برترین آثار نجیب محفوظ می باشد که تقابل سنت و مدرنیته را به تصویر می کشد، و با عنوان »کوچه مدق« به زبان فارسی برگردانده شده است. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلیوبراساس زبان شناسی مقابله ای ودر چارچوب نظریه سخن کاوی - با تاکید بر سبک، لحن، نشانه های سجاوندی - به بررسی ترجمه محمد رضا مرعشی پور از کتاب »کوچه مدق« اثر نجیب محفوظ می پردازد.نتایجنشان می دهد که مترجم با توجه به همه تلاشی که در انتقال صحیح متن مبذول داشته است، گاه دقتکافی را در انتقال صحیح پیامهای عناصر گفتمانی - سبک، لحن، نشانه های سجاوندی - از زبان مبدأ به زبان مقصد در متن مورد ترجمه لحاظ ننموده است.
.1مقدمه :
از دیرباز تا کنون ترجمه اهمیت بسیار زیادی در حوزه ارتباطی اقوام وملت ها داشته وزمینه ساز تفاهم ودرک متقابل بین آنها گشته است. بعد از ظهور اسلام وتبدیل ایران به حلقه ی ارتباطی بین فرهنگ های قبل وبعد از اسلام، کتاب های زیادی از فارسی به عربی وبالعکس انجام گرفت. - غریبیان، 1391،ص . - 74 زبان عربی از یک سو به عنوان زبان دینی کشور و از سوی دیگر به دلیل پیوند فرهنگی ناگسستنی با زبان فارسی همواره از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است، با این وجود سهم اندکی در بین کتاب های خارجی ترجمه شده به فارسی به خود اختصاص داده است.
با توجه به آمار ارائه شده، به این نتیجه می رسیم که ترجمه از زبان عربی به فارسی با اختلاف زیادی بعد از زبان انگلیسی قرار گرفته که این خود نشان دهنده اهمیت کمتر این زبان و فرهنگ در کشور است.
کنکاش متن و موشکافی اجزای ساختاری آن در فهم صحیح متن، نقش قابل ملاحظه ای دارد که این مهم را دانش سخن کاوی - گفتمان - بر دوش دارد، »ترجمه نیز به عنوان فعالیتی که نه تنها عناصر متن اصلی را به بیشترین کنش و واکنش به یکدیگر بر می انگیزاند، بلکه به واسطه تلاش برای بردن این متن به نظام های ارتباطی دیگر به ناچار همه عوامل فرامتنی از جمله عوامل فرهنگی واجتماعی را دخیل می کند واز این رو با وضوح بیشتری ارتباط بین متن وجامعه را آشکار می سازد -
آن چه که امروزه در مقوله ترجمه کمتر مورد توجه قرار می گیرد وبه عنوان چالشی خاموش پیش روی مترجمان به شمار می آید، مسله سخن کاوی است که عدم توجه به آن باعث کمرنگ شدن خصوصیات متن اصلی شده و چه بسا عدم رعایت امانت را در پی داشته باشد.
این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی وبر اساس زبان شناسی مقابله ای ودر چارچوب نظریه سخن کاوی - با تاکید بر سبک، لحن، نشانه های سجاوندی - به بررسی ترجمه محمد رضا مرعشی پور از کتاب » کوچه مدق« نجیب محفوظ می پردازد.
این رمان در سال 1972 در جهان عرب منتشر گردید که هم اکنون از دهمین چاپ خود نیز گذر کرده است، این کتاب در سال 1378 در ایران، توسط تنها مترجم این رمان آقای »محمد رضا مرعشی پور« در نشر »فرهنگ واندیشه« با تیراژ 3300 منتشر شد.
ما در این پژوهش به دنبال پاسخ گویی به سوالات زیر هستیم:
1. سه عنصر سبک، لحن، نشانه های سجاوندی تا چه حد در انتقال معنا در این رمان موثر بوده است ؟
2. تا چه اندازه مترجم در رعایت سه عنصر - سبک، لحن، نشانه های سجاوندی - موفق عمل کرده است ؟
.2پیشینه :
در مورد مسئله سخن کاوی - تحلیل گفتمان - و ارتباط آن با ترجمه پژوهش هایی انجام گرفته که به تعدادی از آن اشاره می کنیم :
برکت : - 1386 - در مقاله » تحلیل گفتمانی دشواریهای ترجمه ادبی« ضمن بیان این مسئله که ترجمه را می توان از دریچه تحلیل گفتمان مورد نقد وبررسی قرار داد، رابطه بین مترجم، خواننده ومتن ادبی را تنگاتنگ وتفکیک ناپذیر توصیف می کند وبرای متن یک وجه آشکار ویک وجه پنهان - معنای تلویحی - قائل است
بررسی موردی : سبک، لحن ونشانه های سجاوندی: « ابتدا با بیان اهمیت توجه به مسئله گفتمان در ترجمه، به نقد داستان » درسهای فرانسه« می پردازند، نتایج نشان می دهد که مترجم در انتقال سبک اثر موفق بوده اما در انتقال لحن شخصیت ها ونشانه های سجاوندی توجه کافی نداشته است.
قابل ذکر است که جای خالی پژوهش های ترجمه در حوزه زبان وادبیات عربی احساس می شود که با وجود ظرفیت های کلان در این حوزه ودایر شدن رشته مترجمی در دانشگاه ها تحقیقات بسیار محدودی در این زمینه صورت گرفته شده است.
.3ادبیات نظری :
.3,1سخن کاوی : - discourse -
سخن کاوی یا تحلیل گفتمان نوعی تجزیه وتحلیل کلام است که در رشته های گوناگونی همچون علوم اجتماعی، زبان شناسی، روانشناسی وادبیات کاربرد دارد ودر واقع نوعی مطالعه میان رشته ای محسوب می شود.
در نظریه سخن کاوی پیام به عنوان یک پدیده ی مستقل ومنتزع مورد بررسی قرار نمی گیرد، بلکه تاکید می شود که در فرایند ایجاد پیام، مجموعه ای ناهمگون ولی مرتبط از عوامل متنی و غیر متنی در جریان کنش و واکنش پویایی دخالت دارند، که به این واکنش ها فرآیند سخن می گویند.
