بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این مقاله، بررسی تاثیر و نقش کارورزی دانشگاه فرهنگیان، در تربیت معلمان فکور و توانمند است. در این نوشته تلاش بر این است تا به سوال» آیا برنامه ی چهارگانه ی کارورزی دانشگاه فرهنگیان در راستای تربیت معلمانی فکور تدوین و برنامه ریزی شده است یا خیر؟« پاسخ داده شود .
بدین جهت این مقاله به صورت علمی-ترویجی و روش» توصیفی و مطالعه ی اسنادی« تهیه شده است. با توجه به لازم و ضروری بودن افزایش شاخص باارزش» فکور بودن« در سازمان آموزش و پرورش و شخصیت معلمان، طراحی و اجرای برنامه ی کارورزی، با رویکرد »تربیت معلم فکور« نقش اساسی و مهمی دارد. براساس نتایج به دست آمده از این مطالعه، برنامه ی کارورزی، به عنوان قلب فعالیت های دانشگاه فرهنگیان،در هر چهار مرحله، فرصت ها و فعالیت های خوب و ویژه ای را برای تربیت معلمانی فکور،کارآمد،توانمند و پیشرو در آموزش و پرورش تدوین نموده و در اختیار قرار داده است.قطعا با تکیه بر فرصت ها و محاسن این برنامه و همچنین ارائه ی راهبرد و به حداقل ساندن چالش های اجرایی آن، می توان معلمانی فکور تربیت کرد و سبب ارتقای سیستم آموزشی کشور شد.
مقدمه
امروزه دیگر نمی توان اهمیت و تناسب آموزش و پرورش را برای آینده جوامع، کم ارزش شمرد و آن را فعالیتی در ردیف و موازی سایر فعالیت ها دانست. به تعبیر میتچل »اگر تنها یک عرصه از عرصه های حیات بشری نیازمند توجه به آینده باشد، آن عرصه، عرصه آموزش و پرورش است -
برای رویارویی مؤثر با چالش های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، علمی و اخلاقی، بستری مناسب تر و کارسازتر از نظام تعلیم و تربیت نمی توان یافت. بنا به دلایل فراوان، در عصر متحول امروز، دیگر از »اهمیت« تربیت چندان سخن نمی رود، بلکه »فوریت« آن و در بیانی فراتر، »معجزه« تربیت، بیشتر مورد نظر است. اگر چه تربیت در تغییر زمینه های نامساعد اجتماعی نمی تواند یگانه راه حل تلقی شود، امّا باید باور کرد که معجزه تربیت، مانند معجزه آفرینش انسان، می تواند آفریننده شگفتی های باور نکردنی باشد؛ ازاین رو، اهمیت، فوریت و قدرت اعجاز تربیت، برای تمام کسانی که در اندیشه بهبودبخشی دنیای امروز و تدارک آینده بهتر خویش هستند، گستره ای جهانی دارد.
چنانچه تحول جوامع به درستی تحلیل شود، می توان به رابطه دیالکتیک تعلیم و تربیت و جامعه پی برد و بر این باور و اعتقاداستینر صحّه گذاشت که هیچ جامعه ای نمی تواند بدون یک تعلیم و تربیت منظم، مدون، مترقی و پویا به اهداف متعالی دست یابد. این رهیافت، با هر بینش و نگرشی که ما نسبت به آینده داشته باشیم، می تواند واجد معنی و مصداق باشد. بر مبنای چنین مفروضی است که چارلز هندی می گوید: »تعلیم و تربیت است که می تواند کلید و رمز اصلی ثروت آینده شود - «هندی، . - 1375 و از بعدی سلبی، گلد اسمیت بیان می کند که: »برای از بین بردن یک جامعه، هیچ راهی بهتر از تحلیل و تضعیف نظام آموزشی آن کشور نیست - «تامن، به نقل از گلد اسمیت . - 1378 چنین شواهدی، می تواند ناظر بر اهمیت فرایند خطیر تعلیم وتربیت باشد؟
لیکن اکنون باید به این پرسش پاسخ داده شود که کفایت و کارایی نظام آموزشی، مستلزم عطف توجه و تمرکز فکری و مادیِ بیشتر، روی کدام عنصر یا مؤلفه نظام آموزشی است . به بیانی دیگر، با پذیرش نقش تاثیرگذار نهاد آموزش و پرورش، کدام مؤلفه آن در درجه نخست اهمیت و اولویت قرار می گیرد. پاسخ بدین پرسش، مستلزم نگرش نظام مند به موضوع است، به گونه ای که از هیچ عنصر یا مؤلفه ای غفلت نشود و به کلیت نظام و عناصر آن در یک رابطه تعاملی توجه شود.×اما بدون غفلت از همه جانبه نگری، می توان نقش برخی عناصر از جمله نقش عنصر - معلم - ، را شاخص و برجسته کرد و به آن وزن بیشتری داد.میگویند معلمی هنر است، ولی هنر برتر از آن، تربیت معلم است.
رویکردهای اخیر درنظام آموزش وپرورش در راستای بهبود یادگیری، حاکی ازیادگیری مشارکتی درکلاس درس وتربیت دانش آموزان به عنوان نسل پژوهنده می باشد وچون معلم، کارگزار اصلی آموزش درکلاس درس است، اگر خود به درستی آموزش نبیند و پژوهشگرنباشد، چگونه می تواند نسلی پژوهنده را تعلیم دهد
معلم از آن جهت کارگزار و عامل اصلی تعلیم و تربیت به شمار می آید که اهداف اجرایی و نیز متعالی نظام آموزشی، در نهایت توسط وی محقق می شود و به منصه ظهور می رسد. در نتیجه، معلم به واسطه نقش برتری که دارد، باید به بازنمای تمام و کمال خصوصیات و کیفیت های مطلوب هر نظام آموزشی تبدیل شود. تعامل مستمر و چهره به چهره معلم و دانش آموزان به عنوان دو قطب اصلی نظام تربیتی، معلم را در موقعیت ممتاز و منحصر به فردی قرار می دهد که هیچ یک از دیگر عناصر نظام آموزشی از آن برخوردار نیستند.
به همین سبب، ضعف و فتور وی می تواند موجب گسست این زنجیره و شکست در دستیابی به اهداف آموزشی /و پرورشی شود. این نکته، یادآور بیان حکمت آمیزی است که می گوید: قوت یک زنجیر، چیزی بیش از قوت ضعیف ترین حلقه آن نیست، در نتیجه، باید از تبدیل شدن عناصر اجرایی و مهم ترین آن یعنی معلم به ضعیف ترین حلقه نظام تربیتی، به طور جدی جلوگیری کرد
برونر در مقدمه ای که در سال 1977 بر کتاب مشهور خود فرایند تعلیم و تربیت نگاشت، بر اهمیت معلم به عنوان عنصر کلیدی در اجرای برنامه ها تأکید ورزید. وی می گوید: »یک برنامه درسی، بیش از آن که برای دانش آموزان طراحی شده باشد، باید برای معلمان طراحی شود. اگر یک برنامه درسی نتواند معلمان را تغییر دهد، تعادل آنها را بر هم بزند، بر آگاهی آنها بیفزاید و آنها را به حرکت درآورد، قطعا هیچ گونه تأثیری بر کسانی که توسط آنها تعلیم داده می شوند، نخواهد داشت -
حال اگر معلم را در کانون فرایند تحول آموزشی و پرورشی قرار دهیم، پرسش قابل طرح دیگر این است که چنین توجهی باید از چه زاویه و منظری باشد تا بتواند بر کیفیت، کفایت و کارایی معلم در نظام آموزشی بیفزاید. شاید این امر بیش از هر چیز مستلزم توجه و اعتبار بخشی به نقش حرفه ای معلم باشد
پیشینه ی عملی پژوهش
در پژوهشی که توانا و امام جمعه - - 1395 ، با عنوان»بررسی تاثیر کارورزی فکورانه در برنامه ی درسی تربیت معلم بر رشد شایستگی های دانشجومعلمان« صورت گرفت،به این نتیجه رسیدند که کارورزی فکورانه یکی از بهترین و مهمترین موقعیت ها در میدان عمل است که بینش و بصیرت هایی را برای افزایش شایستگی های معلمی ایجاد می کند.
در تحقیقی که کرمی نژاد و دیگران - 1394 - ، با عنوان »نقش کارورزی در آماده سازی علمی و عملی دانشجویان دانشگاه فرهنگیان« انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که فعالیت ها و محتوای دوره ی کارورزی از نظر کاربرد عملی و علمی برای دانشجویان تربیت معلم دارای ارزش و اعتبار است.
در پژوهشی که شهمیری و حیدری گرجی - - 1395، تحت عنوان »جایگاه و نقش کارورزی در تربیت معلم« انجام دادند، به این نتیجه رسیدند که برنامه ی کارورزی سبب کارآمد شدن دانشجویان در هر زمینه ای اعم از فعالیت های برنامه ریزی، ارتباط با اولیا،کاربرد مهارت های شخصی و... می شود.
در پژوهشی که وطن خواه، ارودا و لطفی - - 1393 با عنوان» برنامه ی کارورزی و اهمیت آن در دانشگاه فرهنگیان« انجام دادند به این نتیجه رسیدند که کارورزی به دانشجویان فرصت می دهد تا به بهترین نحو از یک محیط کاری عینی تجربه کسب کنند و به طور معناداری سبب کارآمدی دانشجویان می شود.
ملایی نژاد - - 1391 در مقاله ای با عنوان »صلاحیت های حرفه ای مطلوب دانشجومعلمان دوره ی آموزش ابتدایی« بیان داشت که تلفیق نظریه و عمل - کارورزی - یکی از عواملی است که به کیفیت بخشی دانشجومعلمان کمک می کند و در پژوهش های مختلف مورد تایید قرار گرفته است.
در تحقیقی که پوریافرد - - 1394 با عنوان »عوامل موثر بر توسعه ی مهارت های معلمی و نقش معلمان در بهبود کیفیت آموزش« انجام داد، نتیجه گرفت که برای تربیت معلمان توانمند بایستی تناسبی بین آموزش مفاهیم نظری و عملی - کارورزی - ایجاد کرد، بدین صورت که با یادگیری مفروضه ها و مفاهیم نظری ،آن مفاهیم را داخل کلاس به صورت عینی و عملی در درس کارورزی به کار گرفت و با کمک اساتید راهنما نواقصات را برطرف کرد.
روش شناسی تحقیق
این پژوهش با روش توصیفی و مطالعه ی اسنادی صورت گرفته است. جامعه ی آماری این پژوهش عبارت است از کلیه ی منابعی که مرتبط و منطبق با موضوع کارورزی، دانشگاه فرهنگیان ،رویکرد تربیت معلم فکور و توسعه ی حرفه ای معلمان است و نمونه ی آماری شامل تمامی منابع در دسترس دارای اعتبار می باشد. هم چنین در این پژوهش از مدل استنباط مفهومی برای استخراج یافته ها و نتایج، استفاده شد.
بحث
آموزش و پرورش در بین نهادهای مختلف جامعه مهمترین نهاد اثرگذار در تربیت و تامین نیروی انسانی می باشد و معلم به عنوان مدرس و مربی، نقش حساس و کلیدی در این رابطه دارد تا نیروی انسانی کارآمد وخلاق برای جامعه تربیت نماید و به این ترتیب زمینه ی مناسب جهت رشد جامعه در تمامی ابعاد آن فراهم آید.بدین ترتیب می توان گفت سعادت هر جامعه بستگی مستقیم به معلمان باصلاحیت و موفق دارد؛ معلمانی که بتوانند به نحو هرچه بهتر و موثرتر نسبت به تربیت نیروی انسانی در سطح جامعه همت گمارند.
معلمان فکور و توانا نقطه ی عطف و آغاز هر تحول آموزشی و پرورشی هستند و قادرند تا با دانش و مهارت خود،چهره ی سازمان آموزشی را دگرگون سازند و فضای مدارس را به فضای محبت و رشد و بالندگی روح افزا و لذت بخش تبدیل کنند و موجبات رشد دانش آموزان را فراهم نمایند.از مهمترین وظایف مدیران عالی آموزش و پرورش و مدیران رده بالای کشور آن است که امکانات و محیط مناسب برای تربیت چنین معلمانی را فراهم کنند.
برنامه ی کارورزی در دانشگاه فرهنگیان گامی بزرگ در راستای تربیت چنین معلمانی است. بدون شک برنامه های دانشگاه فرهنگیان برای تربیت معلمانی فکور، کارآمد، توانمند وپیشرودرآموزش و پژوهش؛ بدون برنامه ی کارورزی به موفقیت نائل نخواهد شد. به سبب اهمیت و اثر بخشی برنامه ی کارورزی در موفقیت کار معلمی است که در برنامه های تربیت معلم کشورهای جهان پس از آموزش های نظری در دانشکده ها ومراکز تربیت معلم،دانشجو معلمان زیر نظر استادان راهنما وبا تجربه در مدارس به تمرین معلمی می پردازند ودر محیط واقعی آموزشگاه ، مهارت های حرفه ای را تمرین می کنند وبسط می دهند. کارورزی درواقع قلب فعالیت های دانشگاه فرهنگیان است که دانشجومعلم را در بستر تعلیم و تربیت قرار می دهد و فرصتی فراهم می کند تا او با محیط واقعی وفرایند حقیقی یاد دهی و یاد گیری آشنا شود.
آماده سازی دانشجومعلمان برای اهراز شغل معلمی، متن اصلی کار تربیت معلم را تشکیل میدهد که میباید با توجه به اهدافی ارزشمند و مترقی انجام گیرد تا بتواند به طور شایسته، معلمانی فکور بیافریند و سبب توانمند سازی و ارتقای شایستگی های عمومی و تخصصی آنها شود؛ بی شک برنامه ی کارورزی دانشگاه فرهنگیان اگر در مسیر درست خود حرکت کند قادر خواهد بود این وظیفه را به خوبی انجام دهد.
کارآمد شدن دانشجویان در هر زمینه و رشته ، چیزی فراتر از آموخته های نظری کلاس درس را می طلبد. دانشجو نیاز به میدانی دارد تا در آن دست به تجربه بزند و علم و عمل را در هم آمیزد. شغل معلمی نیز به عنوان یکی از حساس ترین شغل ها که تربیت نیروی انسانی جامعه را برعهده دارد نیازمند چنین میدانی است.
سیر تدریجی برنامه ی کارورزی دانشگاه فرهنگیان، عالی ترین و ناب ترین فرصت یادگیری را برای دانشجومعلمان جهت تبدیل شدن به معلمی فکور و وارسته ایجاد می کند؛ او می آموزد که چگونه به طور عملی و نظام مند ،برای بسیاری از فعالیت ها و روندهایی که هرسال و یا هر روز در حرفه ی خود با آن مواجه است، برنامه ریزی کند و در مورد موقعیت ها و عوامل دخیل در آموزش و یادگیری تفکر و تدبر نماید
برای تربیت معلمانی توانمند و شایسته، طراحی و اجرای برنامه ی کارورزی، با رویکرد تربیت معلم فکور نقش اساسی و مهمی دارد. رویکرد تربیت معلم فکور می تواند در سازمان دهی محیط آموزش ،چگونگی ارتباط معلمین با دانش آموزان و چگونگی یاددهی و یادگیری محتوا مورد استفاده قرار گیرد.علاوه بر این، تمرکز بر روی این موضوع می تواند کاربردهای زیادی داشته باشد. از جمله :
· آگاهی در مورد سبک های تجربی یادگیری و اصلاح هوشیارانه ی آن ×
· درک و شناخت مفهوم معلمی در عمل
· توسعه ی برنامه ی آموزشی و ارتقای کیفیت آموزشی تربیت معلم
· توسعه ی کاربرد تئوری های یاددهی و یادگیری در عمل
· پاسخ گویی به سوالات مربوط به کیفیت آموزش معلمی و عوامل تاثیرگذار بر آن با تامل قبل،حین و بعد از عمل آموزشی
. برنامه ی چهارگانه ی کارورزی دانشگاه فرهنگیان در راستای رویکرد معلم فکور این برنامه در دانشگاه فرهنگیان، با تأکید بر مشاهده ی تأملی، روایت نگاری و واکاوی تجربیات به عنوان عناصر سازنده/شکل دهنده ی عمل فکورانه؛
