بخشی از مقاله
چکیده:
جهیزیه یکی از ملزومات مهم در امر تسهیل ازدواج، شروع زندگی و تشکیل خانواده می باشد. موضوع جهیزیه را میتوان در ثبات و استحکام نظام خانواده دانست که در این خصوص جهیزیه ساده حضرت فاطمه - س - در زمان ازدواج با امام علی - ع - که در راستای مکارم اخلاق و با هدف تکامل انسان می باشد، بیانگر این مسئله است.
در این مقاله سیر تاریخی پدیده جهیزیه و کارکردهای متفاوت اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن به روش کتابخانه ای با رویکرد توصیفی بررسی می شود تا با روشن شدن سیر تطور آن در مراحل متعدد تاریخی، نقش مثبت یا پیامدهای منفی آن بویژه در میزان اثر گذاری اش در تحکیم و تثبیت نهاد خانواده و خویشاوندی یا در سست کردن بنیانهای آن را به دست آورد. لیکن علیرغم تأکیدات بر این سنت الهی، شاهد افزایش سن ازدواج و حتی بیرغبتی جوانان در این خصوص هستیم که ریشه این مشکلات را باید در مسائل مالی و اقتصادی، تغییرات فرهنگی و اجتماعی اشاره نمود که نمونههایی از آنرا میتوان به چشم و هم چشمی، حرکت بسوی زندگی تجملاتی بیان داشت.
.1 مقدمه:
اگر جهیزیه به عنوان یک سنت مشترک از نظر تاریخی مورد بررسی قرار گیرد باید به این نکته اشاره کرد که این سنت کهن ریشه در فرهنگ کشورهای آفریقایی دارد که با هدف تامین سرمایه اولیه برای کسب و کار به داماد هدیه داده میشود و به این ترتیب داماد می توانست با استفاده از سرمایه اولیهای که خانواده عروس در اختیار او قرار می داد وظیفه تامین خواسته ها و نیازهای همسر و فرزندانش را برعهده گیرد. حتی در قدیمیترین گزارش های موجود از گذشته های دور مانند قانون حمورابی که در قرن هجدهم قبل از میلاد تدوین شده است، از جهیزیه به عنوان یکی از رسوم رایج در آن زمان نام برده شده است.
تا پیش از قرن پنجم قبل از میلاد یعنی در دوران هومریک یونان قدیم رسم بر این بود که خانواد عروس به خانواده داماد شیربها میدادند تا این که در اواخر دوران کلاسیک به تدریج جهیزیه جایگزین شیربها شد. جهیزیه حتی در روم باستان هم متداول بود و به این ترتیب میتوان گفت که این سنت از جمله رسومی است که نه تنها در کشورهای آسیایی، بلکه در کشورهای اروپایی هم وجود داشته است.
در کشورهای اروپایی و به ویژه در کشور انگلیس جهیزیه در طبقات اشرافی به عنوان ارثیه در هنگام ازدواج از طرف پدر به فرزند دختر هدیه میشود و به این ترتیب فقط دخترانی که در زمان ازدواج از پدرشان جهیزیه نگرفته بودند در ارث سهیم می شوند. البته امروزه در اغلب کشورهای در حال توسعه در اروپا و آمریکا این رسم کهن و دیرینه به دست فراموشی سپرده شده است و در اغلب خانواده ها عروس و داماد با هدایای نقدی که در مراسم جشن ازدواج خود از دوستان، اقوام و نزدیکانشان هدیه میگیرند، مقدمات اولیه زندگی مشترک را تامین میکنند.
اما خانواده های سنتی همچنان به این سنت قدیمی پایبند هستند و خانواده دختر مسوولیت تهیه جهیزیه را برعهده میگیرد. البته باید این نکته را توجه داشت که در این کشورها، جهیزیه تنها شامل ملزومات اولیه برای آغاز زندگی مشترک خواهد بود و بسیاری از کالاهای غیرضروری و لوکس تجملی که در خانواده های ایرانی بخشی از جهیزیه محسوب میشود با استفاده از هدایایی که عروس و داماد در مراسم جشن ازدواجشان میگیرند خریداری میشده است.
.2 تعریف جهیزیه:
در لغت به نیازمندی یک شی،جهاز گفته می شود. جهاز،ا ثاثی است که دختر و خانواده او تهیه می کنند تا در اختیار او باشد. - مشفق، 1388؛ - 88 کلمه»جهیزیه« صفت نسبی است که ماخوذ از کلمه عربی»جهاز« می باشد. - گرجی، 1380؛ - 56 فرهنگ معین در تعریف جهاز آورده است»ساز وبرگ،اسباب و لوازم خانه مسافر و عروس
بطور خلاصه از حیث لغوی جهیزیه به معنای»اسباب و لوازم خانه عروس« می باشد که در عرف نیز به همان معنای لغوی استعمال شده است، زیرا در عرف، جهیزیه یا جهاز به اسباب و لوازم زندگی گفته می شودکه زن به خانه شوهر می برد.
جهیزیه مبلغی پول یا کالای خانگی است که خانواده ی عروس همراه وی به خانه ی داماد میفرستند. جهیزیه از نظر قانونی و فقهی جزء نفقه محسوب می شود و نفقه ی زندگی زن و شوهر بر عهده مرد است.
3. جهیزیه؛ رسمی مشترک در تمام دنیا:
بطور قطع بسیاری از آداب و رسوم ازدواج در زمان های بسیار گذشته ریشه دارد و حتی این رسومات در فرهنگ بسیاری از ملل دنیا مشترک هستند. البته ممکن است تصور شود که برخی از رسومات ازدواج مانند مهریه، جهیزیه و حتی شیربها از جمله رسومات و سنت هایی هستند که تنها در برخی از کشورهای آسیای شرقی و عرب زبان حاشیه خلیج فارس متداول و مرسوم هستند اما نتایج بدست آمده از بررسی های انجام شده در سطح کشورهای مختلف حاکی از آن است که برگزاری بسیاری از آداب ازدواج نظیر خرید حلقه و همچنین خرید جهیزیه و دادن شیربها از جمله رسومات مشترکی هستند که در فرهنگ کشورهای مختلف به شیوه های گوناگون و با اندکی تفاوت در مقایسه با هم متداول و مرسوم است.
هر چند که امروزه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته اروپایی و آمریکایی شاهد تغییراتی در اجرای این سنت دیرینه وجود دارد اما تهیه جهیزیه توسط خانواده عروس از جمله رسوماتی است که همچنان در اغلب کشورهای دنیا متداول و مرسوم است. در حقیقت هدف از دادن جهیزیه کمک به جوانان برای آغاز یک زندگی مشترک بوده است و در بسیاری از کشورها جهیزیه عبارت است از پول، طلا یا حتی ملکی که در هنگام ازدواج از طرف خانواده عروس برای آغاز زندگی مشترک به زوج جوانی که قصد آغاز زندگی مشترک دارند هدیه می شود.
با توجه به مقایسه جهیزه قدیم و جهیزه ایی که امروزه وجود دارد بدون تردید در دنیای امروز، جهیزیه قدم فراتر از تامین نیازهای اولیه زندگی مشترک گذاشته است. اغلب خانواده ها سعی می کنند تا از هر آنچه که در توان دارند برای تهیه جهیزیه فرزند خود استفاده کنند و جهیزیه کاملی را برای دختر خانواده تهیه کنند و به این ترتیب زوج های جوانی که به تازگی زندگی مشترک خود را آغاز کرده اند تا سالیان سال از خرید بسیاری از نیازهایشان بینیاز خواهند بود.
با وجود اینکه تهیه جهیزیه در اغلب کشورهای دنیا از یک شیوه خاص و مشترک تبعیت می کند و آن نیز برعهده خانواده عروس است ولی در خود ایران نیز به دلیل گستردگی مناطق و اقوام مختلف این رسم در برخی از استان ها تا حدودی تفاوت دارد. در برخی از شهرها مانند شهرهای استان های خراسان رضوی، خوزستان و هرمزگان خانواده داماد مسوولیت تهیه جهیزیه را برعهده دارند و در مقابل خانواده عروس نیز برای کمک به خانواده داماد مسوولیت پرداخت بخشی از هزینه های مراسم جشن ازدواج را تقبل می کنند. در هندوستان، دختران تا پیش از ازدواج، باری بردوش خانواده و مایه سرافکندگی اجتماعی اند.
