بخشی از مقاله
سازمانهای مردم نهاد به عنوان متشکلترین نهادها به واقع تبلور مشارکت مردم برای تحقق حقوق شهروندی می باشند.سمنها با فعالیت و ماموریتهایی براساس رسالت و هدفی که بر پایه آن شکل گرفتهاند میتوانند نقشی بیبدیل در افزایش و ارتقاء سطح آگاهی اجتماعی، فرهنگپذیری، پیشگیری و مقابله با بزه،حمایت از بزهدیده، تحقق سیاست جنایی مشارکتی و ... که نتایج آن ترویج، تحقق و نهادینه کردن حقوق شهروندی است ایفا نمایند.
برای این سازمانها در مقام بازیگران تحقق حقوق شهروندی، میتوان دو کارکرد نظارتی و حمایتی را شناسایی و تفکیک کرد .در این نوشتار سعی گردیده است کارکردها و جایگاه سمن ها در تحقق حقوق شهروندی در نظام حقوقی ایران را در آییننامه اجرایی تاسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی - مصوب - 1384/5/8، آیین نامه تشکلهای مردم نهاد - - 1395/6/6و ماده 66 قانون آیین دادرسی کیفری - مصوب 1392/12/4 با اصلاحات - 1394/3/4 مورد بررسی قرار گیرد.
مقدمه
هرچند به طور دقیق نمی‌توان زمان آغاز فعالیتهای مشارکتی مردمی را بیان کرد اما اگر مشارکت بین انسانها و درک و ضرورت این نیاز برای نیل به یک هدف مشترک را به عنوان اولین اصل فعالیتهای اینچنین بهشمار آوریم"پیشینه آن از زمانی آغاز شد که انسانها دریافتند برای ادامه حیات و برای مبارزه با مشکلات زندگی نیازمند زندگی گروهی و مشارکت با یکدیگر هستند"1 و به تدریج نقش رهبر و ایجاد یک ساختار مدیریتی و اجرایی شکل گرفت.
سازمانهایمردم نهاد در ایران از سابقه نسبتاً طولانی برخوردار هستند و همواره در تحولات اجتماعی، فرهنگی کشور ایفای نقش نمودهاند که به طور مثال میتوان به انبوه تشکلهای مردمی و مذهبی و خیریهها اشاره کرد. به موازات رشد و توسعه و گسترش جوامع شهری و روستایی و همچنین افزایش دامنه فعالیتهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، ساختار و وظایف دستگاهها و نهادهای حکومتی در جهان دستخوش تحولات و دگرگونیهای فراوانیگردید.
اشکال حکومتی از ساختار شدیداً متمرکز به سمت واگذاری مسئولیت و همین طور کاهش دخالت مستقیم ،جهتگیری نمود.این روند از نیمه دوم قرن گذشته شتاب بیشتری گرفت و به سرعت سیر تکاملی خود را طی نمود.با گذشت زمان و به دلیل افزایش خواسته های مردم، حوزه اهداف این مجامع نیز گسترده شد به طوریکه در جامعه کنونی این سازمانها در اصلیترین حوزههای نیازهای مردمی وارد شده و به فعالیت پرداختهاند.سازمانهای مردم نهاد دیگری نیز در زمینه مختلف اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی مانند صندوقهای قرض الحسنه واعانات، مؤسسات و تشکلهای آموزشی، موسسات و تشکلهای حمایتی، درمانی و ورزشی، سیاحتی و حتی امدادی نیز فعالیت داشتهاند که دارای سابقه تاریخی طولانی میباشند.
بررسی مفهوم سازمانهای مردم نهاد
از سازمانهای مردم نهاد3 در سطح داخلی و بین المللی تعاریف متنوع و گوناگونی ارائه شده است.در سطح بینالمللی نخستین بار در قطعنامه شورای اجتماعی و اقتصادی سازمان ملل - - UNESCR در فوریه 1950 این گونه استفاده شد: هر نوع سازمان بینالمللی که با موافقت دولتی ایجاد نشده باشد سازمان غیردولتی محسوب می شود.از آن پس واژه NGOبرای انواع متعدد سازمانهایی که در درون مرزهای هر کشور فعالیت میکنند به کار گرفته شد.1
از منظر اداره اطلاعات عمومی سازمان ملل، به هر سازمان غیردولتی و داوطلبانهای اطلاق میشود که در سطح محلی، ملی یا بینالمللی فعالیت دارد و افرادی با علائق مشترک، آن را اداره میکنند.خدمات انساندوستانه، توجه دادن مردم به اعمال دولت، نظارت بر سیاستهای اتخاذ شده از سوی دولت و تشویق به مشارکت سیاسی در امور خارجه در شمار فعالیتهای این سازمان قرار میگیرد.2
منشور سازمان ملل متحد در ماده 71 به شورای اجتماعی و اقتصادی اجازه میدهد تا ترتیبات مناسبی را برای مشاوره و همکاری با سازمانهای غیردولتی که فعالیت آنها در حوزه صلاحیت این شورا قرار دارد طراحی کند.3 یونسکو در یک نگاه کلی، سازمانهای غیردولتی را نمایندگان جامعه مدنی میداند و افزایش فعالیت آنها را موجب بارورترشدن جامعه مدنی برای حرکت در مسیر دموکراسی میداند.از نظر یونسکو این سازمانها در اصل براساس یک توافق غیردولتی میان چند شخصیت حقیقی و یا حقوقی تاسیس میشوند و از لحاظ نظام اداری کشور متبوع و از لحاظ بودجه و تشکیلات، بخشی از دستگاه دولتی به شمار نمیآیند.
از سوی دیگر، این سازمانها باید ماهیت غیرانتفاعی داشته باشند.هرچند که چنین ماهیتی آنها را از دستیابی به درآمدهای محدود برای اداره تشکیلات باز نمیدارد.4 در ایران نیز تعاریف مختلفی از سازمانهای مردم نهاد وجود دارد.عموماً وجود اشتراک نظر در ویژگیهای این تشکلها مهمترین بخش تفکیک این سازمانها از سازمانهای دولتی، تشکلهای سیاسی و نهادهای عمومی غیردولتی دیگر است.
به همین جهت در بند الف ماده 1 آییننامه اجرایی تاسیس و فعالیت سازمانهای غیردولتی مصوب 1384/5/8 سازمانهای غیردولتی به تشکلهایی اطلاق شده که توسط گروهی از اشخاص حقیقی یا حقوقی غیرحکومتی به صورت داوطلبانه با رعایت مقررات مربوط تاسیس شده و دارای اهداف غیرانتفاعی و غیرسیاسی میباشد.بررسی ویژگیهای سازمانهای مردم نهاد موجب شناخت بهتر از نحوه عملکرد این تشکلها میباشد.
