بخشی از مقاله
چکیده
کانسارهای سرب و روی مجموعه معدنی گردنه شیر - گل موینائی، دره گرگی، بندغار و حسن آباد - در واحدهای رسوبی کربناته با سن کرتاسه زیرین و تریاس میانی در غرب ایران مرکزی و در با مجاورت کمان ماگمایی ارومیه دختر قرار دارند، این مجاورت توسط گسل پی سنگی زفره فراهم گردیده است. کنترل کننده کانی زایی در این مجموعه معدنی معمولا ساختارهای گسلی با روند شمال خاور-جنوب باختر می-باشند. ساخت و بافت کانه زایی عموما به صورت پر کننده فضایی خالی، رگه رگچه و برشی جانشینی می-باشد.
سیلیسی شدن و دولومیتی شدن دگرسانی های اصلی سنگ دیواره کانه زایی را تشکیل می دهند. همراهی کانه زایی سولفیدی با دگرسانی شدید سنگ دیواره در امتداد گسل ها و شکستگی ها و رخداد ماده معدنی با بافت برشی و فضا پرکن در مجموعه معدنی گردنه شیر، ویژگیهای بارزی از پدیده های مشابه با کانسارهای MVT را در غرب ایران مرکزی نشان میدهد.
مقدمه
گروه بزرگی از کانسارهای فلزات پایه به ویژه سرب و روی در سنگ میزبان کربناته قرار دارند. این دسته از کانسارها از دید جغرافیایی در تمام نقاط دنیا که سنگهای کربناته در آنها گسترش دارند یافت میشوند . در سرزمین ایران به خصوص در زون ساختاری ایران مرکزی حدود 16 درصد از ذخایر سرب و روی در ارتباط با فرایندهای تکتونیکی اواخر تریاس و بسته شدن اقیانوس پالئوتتیس در ایران مرکزی تشکیل گردیده اند .
- Rajabi et al., 2013 - مجموعه معدنی سرب و روی گردنه شیر در حاشیه غربی زون ایران مرکزی و در مجاورت با کمان آتشفشانی ارومیه-دختر قرار دارد - شکل 1 الف - . فعالیت های معدنکاری در این مجموعه معدنی به نام های بند غار، دره گرگی، حسن آباد و گل موینائی شناخته میشوند. این مجموعه در فاصله 38 کیلومتری جنوب باختری شهر اردستان، در زون گسل پی سنگی زفره - پروهان و محجل،1381 و - Beygi et al., 2016 قرار گرفته و دارای مختصات 12°52' طول شرقی و 33°2' عرض شمالی میباشد.
راه دسترسی به این کانسار از طریق جاده محورهای آسفالته اردستان-نایین و اصفهان-اردستان میباشد - شکل 1 ج - . در حال حاضر بخش هائی از این مجموعه معدنی متروکه رها شده و بخشی به صورت فعال می باشد . معدنکاری و بهره برداری بصورت دنبال کردن رگه معدنی توسط سیستم چاه و تونل میباشد. هدف از انجام این مطالعه معرفی رخداد کانی سازی در مجموعه معدنی گردنه شیر، ژئومتری، کانی شناسی، بافت و ساخت و تیپ کانه زایی میباشد.
روش مطالعه
پس از برسی های صحرایی سطحی و تونل های قابل ورود، در مجموع حدود 40 نمونه از سنگ های میزبان و ماده معدنی برداشت و به منظور برسی های سنگ شناسی، دگرسانی و کانی شناسی تعداد 12 مقطع نازک و نازک-صیقلی از آنها تهیه و مورد مطالعه قرار گرفت. ویژگی های ساختاری کانسارها اعم از گسلها، درزهها و شکستگیها و به ویژه ارتباط ماده معدنی با این ساختارها طی عملیات صحرایی و تهیه نقشه زمین شناسی مورد برسی قرار گرفت.
در این مطالعه از تصاویر ماهواره ای سنجنده OLI نیز پس از انجام تصحیحات لازم به کمک نرم افزار ENVI استفاده گردید. همچنین جهت ساده سازی نقشه زمین شناسی 1:100000 منطقه و ایجاد یک لایه اطلاعاتی از ساختارهای گسلی، تصویر ماهواره ای، نقشه زمین شناسی و آنومالی ژئوشیمیایی از نرم افزار GIS استفاده گردید.
بحث موقعیت ژئودینامیکی و خاستگاه زمین شناسی
زون ساختاری ایران مرکزی را بزرگترین و پیچیده ترین واحد زمین شناسی ایران میتوان در نظر گرفت که به شکل مثلثی در مرکز ایران قرار گرفته است - قربانی . - 1386 حد شمالی این زون را ارتفاعات البرز، حد جنوبی را زون مکران، حد غربی آن توسط زون دگرگونی سنندج- سیرجان محدود شده و حد شرقی آن چندان مشخص نیست، این شاید به این دلیل است که برخی از زمین شناسان بلوک لوت را جزء ایران مرکزی و برخی آن را قطعه ای مجزا می دانند.
- قربانی . - 1386 بخش میانی ایران مرکزی توسط شکستگی های متعدد با جهات مختلف، بصورت مشبک در آمده و قطعات شکسته نسبت به هم حرکاتی داشتهاند و در نتیجه بالا آمدگیها و فرورفتگیها، حوضه های متعددی تشکیل گردیده است. بنابراین الگوی ساختاری حاکم بر این خرد قاره، از نوع بلوک های جدا شده توسط گسل های اصلی است که هر یک، ویژگی جداگانه داشته و پویایی خرد قاره در همه جا یکسان نیست - آقانباتی . - 1383 زون ساختاری ایران مرکزی فزون بر اینکه خود بعنوان یک واحد ساختاری عمده بشمار میآید در بردارنده شماری زیر مجموعه ساختاری از نظر تکتونیکی و متالوژنی است قربانی . - 1386 -
مجموعه معدنی گردنه شیر از لحاظ ساختاری در حاشیه غربی زون ساختاری ایران مرکزی، در مجاورت کمان آتشفشانی ارومیه-دختر و در جنوبی ترین بخش گسل قم-زفره قرار دارد - شکل . - 2 این گسل به عنوان یکی از گسل-های پی سنگی با روند کلی شمال-شمال باختر میباشد که با رویداد زمین ساختی بسته شدن اقیانوس تتیس جوان فعال شده است - پروهان و محجل، - 1381
زمین شناسی
ناحیه مورد مطالعه یک ناحیه کوهستانی و بخشی از آن تپه ماهوری است. کالبد اصلی بلندی ها آهکی و بخش تپه ماهوری رسوبات شیلی میباشد که در یک راستای شمال باختری-جنوب خاوری گسترش دارند. کهن ترین بیرون زدگی در ناحیه، مربوط به سنگ های آهکی و آهکی دولومیتی با سن دونین و پرمین است که نسبت به دیگر واحدهای سنگ چینه ای توسط کنتاکت های گسلی کنترل میگردد. تاکنون مطالعات دقیقی در ارتباط با تشخیص مدل کانسار و نحوه کانه زایی در مجموعه معدنی گردنه شیر صورت نگرفته است.
مجموعه معدنی گردنه شیر بطرف خاور همبری تکتونیکی با واحدهای ائوسن داشته و به طرف باختر بر روی واحد های نایبند قرار میگیرد - شکل 1 ب - . واحدهای رسوبی تریاس بیشترین گسترش را در مجموعه کانسار های گردنه شیر داشته و شامل سازند شتری و سازند نایبند میباشد. سازند شتری شامل سنگ های دولومیتی، آهک دولومیتی ضخیم لایه و زرد رنگ و لایه های آهکی خاکستری متمایل به سفید ضخیم تا متوسط لایه میباشد، ستبرای این سازند 700 تا 900 متر اندازه گیری شده است - رادفر و همکاران . - 1999 سنگ های کربناته سازند شتری خردشدگی شدیدی را متحمل شده و در راستای گسلهها، فضایی مناسب جهت جایگذاری کانه فراهم آورده است.
از دیگر واحدهای میزبان کانه زایی در مجموعه کانسارهای گردنه شیر واحدهای رسوبی کرتاسه زیرین، K1ls میباشد که شامل اهک دانه درشت، سنگ آهک ماسه ای و دولومیت آجری رنگ است. این واحد سنگ چینه ای نیز تکتونیک نسبتا شدیدی را متحمل شده که با گسترش غارها و مغاک ها همراه میباشد - شکل 4 ب - . در واقع گسلش نقش اصلی و عمده را در زمینه سازی تشکیل حفرات انحلالی و توسعه کارست ها ایفا میکند.
کانه زایی، ساخت و بافت و کانی شناسی در مجموعه معدنی گردنه شیر
کانه زایی سرب و روی در مجموعه معدنی گردنه شیر درون سنگ های کربناته با سن کرتاسه زیرین - K1ls - و تریاس میانی - شتری - تشکیل گردیده است. معادن متروکه گل موینائی و دره گرگی در بخش جنوب خاوری مجموعه معادن گردنه شیر در کربناته های بشدت تکتونیزه شده و برشی شده - K1ls - و معدن متروکه بندغار و معدن فعال حسن آباد در بخش شمال باختری مجموعه معدنی گردنه شیر در کربناته های سازند شتری قرار دارند.
عمده کانی زایی ها در امتداد گسله های با امتداد شمال خاوری-جنوب باختری و بخش کوچکی از آن در امتداد شمال باختری-جنوب خاوری جایگزین شده است - شکل . - 3 نکته کلیدی در خصوص کانه زایی در مجموعه معدنی گردنه شیر نقش ساختارها به عنوان عامل اصلی کنترل کننده در نقل و انتقال سیالات چه در مقیاس ناحیه ای و چه در مقیاس معدنی مییاشد.
در زمان کرتاسه، خردقاره های ایران مرکزی بخشی از حاشیه جنوبی اوراسیا بوده که در اواخر کرتاسه پسین این حوضه های رسوبی شروع به بسته شدن کرده و در طی زمان پالئوژن به طور کامل بسته شده است - Stampfli and . - Borel, 2002 از شواهد این سازوکار فشارشی میتوان به فعال شدن دوباره گسل پی سنگی قم-زفره اشاره کرد - پروهان و محجل، . - 1386 در این میان به نظر می رسد در این بازه زمانی گسلهای راندگی کانسارهای مجموعه معدنی گردنه شیر فعال گشته و رسوبات تریاس میانی - کربناتهای شتری - و حتی بخش های از رسوبات جوان - کرتاسه زیرین - را روی رسوبات تریاس بالایی - سازند نایبند - رانده است.
متعاقب آن گسلش نرمال در اثر کشش پس از فشارش در منطقه حاکم شده و این نوع گسلها نقش کنترل کننده را در کانه زایی این کانسارها ایفا کرده اند و سیالهای کانه دار گرمابی در طی این فشارش آزاد و وارد گسل های عادی و حفرات کارستی در ارتباط با این گسلها شده و کانه زایی سرب و روی را به صورت اپی زنتیک ته نشست می دهند. این سیال ها در کانسارهای مجموعه معدنی افزون بر ته نشست عناصر کانه دار خود در گسل ها و حفرات کارستی، سبب برشی شدن و دولومیتی شدن سنگ کربناته میزبان کانه زایی میگردند.
