بخشی از مقاله
چکیده
پهنه جوش خورده سیستان در شرق و جنوب شرق ایران عمدتا از سنگهای رسوبی فلیش گونه و بقایای پوسته اقیانوسی تشکیل شده است.. فرآیند های گرمابی مرتبط با نفوذ وخروج سنگ های آذرین در این پهنه ازائوسن تا کواترتری باعث دگرسانی وکانی زایی های گرمابی گسترده و متعددی شده است. کانی زایی آنتیموان در این پهنه در مکان های متعددی از نهبندان تا جنوب زاهدان مشاهده می شود.
کانسارها و اندیس های مورد بررسی در این مقاله شامل شورچاه ، توزگی، سفید سنگ، بائوت، لخشک و سفیدابه میباشند. کانیزایی آنتیموان در پهنه جوش خورده سیستان عمدتا به صورت رگه های استیبنیت و استیبنبت-کوارتز تشکیل شده است. دگرسانی غالب با این رگه ها، دگرسانی سیلیسی و نوع کانی زایی از نوع اپی ترمال است. این مقاله ضمن بحث در باره زمین شناسی، سنگ نگاری و ژئوشیمی سنگهای میزبان، کانی شناسی ، سبک و نوع کانی زایی آنتیموان را نیز بررسی می نماید.
مقدمه
کانسارهای آنتیموان اصولا" نسبت به فلزات پایه حجم کمتری دارند و به مقدار کمتری یافت میشوند. اغلب ذخایر آنتیموان جهان توسط عوامل ساختاری کنترل می شوند و زون های برشی، گسل های کششی و چین خوردگی ها محیط مناسبی برای تشکیل کانی سازی آنتیموان هستند . - Dill, 2010 - کانی زایی های آنتیموان در ایران عمدتا" رگه ای و گرمابی می باشند که در ارتباط با فعالیت های آتشفشانی و نفوذی تشکیل شده اند. سنگ میزبان این نوع کانی زایی عمدتا" سنگهای آتشفشانی، گرانیت ها، فیلیت، شیست، شیل، ماسه سنگ و سیلتستون است. رگه های حاوی آنتیموان از لحاظ جغرافیایی در مکان های متعددی از نهبندان تا جنوب زاهدان مشاهده می شود که بعضی از آنها با طلا همراه است.
مهمترین کانسارها و اندیس های مورد بررسی شامل شورچاه و توزگی، سفید سنگ، بائوت، لخشک و سفیدابه میباشند. رگه های آنتیموان از لحاظ زمینشناسی در زون جوش خورده سیستان واقع شده اند پهنه جوش خورده سیستان از دو مجموعه افیولیتی "رتوک" در شرق و "نه" در غرب تشکیل شده که به وسیله حوضه رسوبی سفیدآبه از هم مجزا میشود
مجموعه نه و رتوک حاوی افیولیت هایی به سن کرتاسه، فیلیت با سن کرتاسه تا ائوسن، سنگ های رسوبی-آواری قارهای عمیق با سن پالئوژن می باش
افیولیتها و فلیشهای دگرگونه در مرزشان به دلایل تکتونیکی دچار بینظمی و آشفتگی و اختلاط زیادی شدهاند. حوضه سفیدآبه از نظر چینه شناسی به هم پیوسته و نظم چینهای بهتری دارد و از سنگهای تخریبی و کربناته کرتاسه بالایی تا ائوسن به ضخامت 8کیلومترکه عمدتاً شامل سنگهای فلیش گونه، مقدار کمی افیولیت ملانژ و تنوعی از سنگهای خروجی و درونی با ترکیب بازیک تا اسیدی تشکیل شده است. سنگهای آذرین در پهنه جوش خورده سیستان نشان دهنده مراحل کاملی از ایجاد یک ریفت قارهای، فرورانش، تصادم و حوادث پس از تصادم در آن است به طوریکه مجموعههای افیولیتی نشانه بقایای پوسته اقیانوسی، سنگهای خروجی و نفوذی نخیلاب و رود شور در اواخر کرتاسه و ائوسن نشانه فرورانش و باتولیت زاهدان در ائوسن و اوایل الیگوسن نشانه فرورانش یک صفحه اقیانوسی و برخورد بلوک لوت و سیستان است
حوادث بعد از برخورد بلوکهای لوت و افغان منجر به چینخوردگی، گسل خوردگی امتداد لغز مزدوج و ماگماتیسم در الیگوسن و میوسن و پلیوسن شده است . - Camp and Griffis, 1982 - این رویدادها باعث ایجاد کانسارهای متعددی از جمله کانسارهای آنتیموان در پهنه جوش خورده سیستان شده است
کانی زایی آنتیموان به صورت رگه های استیبنیت همراه با رگههای کوارتز است که از نوع اپی ترمال میباشند - مارزی و همکاران، :1393 مظلوم، . - 1396 کانی زایی آنتیموان در پهنه جوش خورده ارتباط تنگاتنگی با فلیشهای دگرسان و دگرگون شده، زونهای برشی و میلونیتیزه، گسلهای امتداد لغز و حوادث بعد از برخورد در این پهنه دارد. در این مقاله سعی شده است با استفاده از شواهد صحرایی، پتروگرافی و ژئوشیمیایی هم خاستگاه و جایگاه زمینساختی سنگها نفوذی و نیمه نفوذی و هم کانیزایی آنتیموان و دگرسانیهای مرتبط در پهنه زمین درز سیستان مورد بررسی قرار گیرد.
بحث شورچاه و توزگی
کانسار آنتیموان شورچاه در فاصله ًّ کیلومتری جنوب شرق زاهدان و 2 کیلومتری جنوب روستای شورچاه قرار گرفته است.این کانسار دارای دو بخش کانیزایی به نامهای بخش شورچاه در شمال و بخش توزگی در جنوب می باشد. قدیم ترین سنگها در کانسار شورچاه شیست های گارنت دار است که به شدت مورد نفوذ توده های گرانیتی واقع شده اند. انواع دایک های آندزیتی داسیتی و آپلیتی، شیست و توده های گرانیتی را قطع کردهاند. منطقه شورچاه به شدت گسله و میلونیتی است. سنگهای آذرین نفودی بخش شورچاه شامل گرانیت و گرانودیوریت و دایک ها شامل داسیت، آندزیت و آپلیت میباشند. سنگهای دگرگونی این بخش نیز شامل بیوتیت شیست، گارنت میکاشیست و برشهای تکتونیکی هستند.
سنگهای آذرین بخش توزگی بصورت دایکهای آپلیتی بوده و سنگهای دگرگونی آن بصورت شیست و همچنین برشهای تکتونیکی دیده میشود. سنگهای هر دو بخش شورچاه و توزگی مراحل مختلف میلونیتی شدن، از پروتومیلونیت تا اولترامیلونیت را نشان میدهند رگه های متعددی شامل رگه های سیلیسی همراه با کانی زایی و رگه های فاقد کانی زایی در این مناطق دیده می شوند.؟ در شورجاه رگه های معدنی دارای امتداد شمال شرق-جنوب غرب می باشد و هم در گرانیت ها و هم در فلیش ها نفوذ کردندوترکیب رگه ها عمدتاٌ استیبنیت و کوارتز می باشد، به این صورت که استیبنیت ها توسط کوارتزهای بلورین در برگرفته شده و با هم درون سنگ میزبان دگرسان شده قرار گرفته اند.
این موضوع می تواند نشان دهنده ی این مطلب باشد که سیالاتی که سبب کانی زایی استیبنیت شده اند، سنگ های اطراف رگه را سیلیسی کرده اند. طول رگه های استیبنیت-کوارتز تا چندین متر می-رسد. عرض رگه ها نیز متغییر بوده و حداکثر به 30 سانتی متر می رسد. سنگهای گرانیتوئیدی در برخی نقاط دگرسانی پروپیلیتیک، آرژیلیک، فیلیک و سیلیسی راتحمل کرده اند که همراه با آنها شواهدی از کانیزایی بصورت استیبنیت، اورپیمنت، مالاکیت، طلا، گوتیت و پیرولوزیت وجود دارد - مرادی،. - 1391 بررسی سیالات در رگه های حاکی از تشکیل آنها در شرایط اپی ترمال است.
سفیدسنگ
اندیس انتیموان سفید سنگ در 55 کیلو متر جنوب زاهدان و10کیلومتری شرق روستای سفید سنگ قرار میگیرد . زمین شناسی ناحیه عمدتاٌ از فلیش تشکیل شده است. این فلیش ها بهوسیله تودههای بزرگ گرانیتوئیدی با سن الیگوسن، و تعداد زیادی از دایکهای حدواسط تا اسیدی مورد هجوم واقع شدهاند. واحدهای فیلیش تحت تاثیر نفوذ توده گرانیتوئیدی زاهدان و دگرگونی ناحیه ای به اسلیت ،فیلیت، شیست، هورنفلس، میکاشیست، گارنت میکاشیست و کالک، شیست تبدیل شدند. گرانیتوئیدها و سنگهای نیمه نفوذی شامل گرانیت، گرانودیوریت ، دیوریت وکوارتزدیوریت میشوند.
دایک های آندزیتی و داسیتی به فراوانی در این منطقه حضور دارند. کانی زایی آنتیموان در سفید سنگ به شکل رگه های کوارتز-استیبنیت است. ضخامت رگه اصلی حدود 40 سانتی متر و طول رخنمون آن حدود 10متر است؟ دیگر رگههای کوارتزی و اشکال SiO2 نیز در سنگهای منطقه دیده می شوند.. بعضی از این رگههای سیلیسی در ناحیه سفید سنگ علاوه بر آنتیموان دارای طلا هستند.
این رگه هاعمدتاٌ در گسلها و مناطق برشی شده واقع شده اند. رگه های معدنی بیشتر در راستای شرقی-غربی و شمال شرقی B جنوب غربی قرار دارند. سنگ های میزبان رگه های آنتیموان دار هم واحد گرانیتوئیدی و هم واحد های فلیش می باشند. مهمترین دگرسانیهای مشاهده شده در منطقه را می توان به انواع زیر تقسیم بندی کرد: -1 سیلیسی، -2آرژیلیک، -3فیلیک، -4پتاسیک، -5کلریتی و -6 اکسیدها و هیدروکسید های آهن. کانیزایی آنتیموان در منطقه مورد مطالعه از نوع اپی ترمال است .مطالعات دورسنجی و صحرایی درمنطقه حاکی از کنترل کانیزایی به وسیله گسل های موجود در منطقه است
لخشک
. اندیس آنتیموان لخشک در 28 کیلومتری شمال غرب زاهدان و در مسیر جاده زاهدان-کرمان قرار دارد. کانی زایی آنتیموان در لخشک به عنوان یک محدوده اکتشافی اولین بار توسط بخش خصوصی در سال 1379 انجام شده است. این محدوده در حال حاضر متعلق به شرکت تهیه و تولید مواد معدنی ایران است که مجری کارهای اکتشافی مهمی در این منطقه است. کانی زایی آنتیموان به صورت رگه های استیبنیت همراه با رگه-های کوارتز است که از نوع اپی ترمال میباشد
اندیس آنتیموان لخشک ارتباط تنگاتنگی با شیست و فلیشهای دگرسان و دگرگون شده در زونهای برشی و میلونیتیزه که مورد نفوذ دایک های حدواسط قرار گرفته دارد. قدیمیترین واحدهای موجود در محدوده استیبنیتدار، واحدهای فلیش دگرگون شده میباشند که شامل گنیس، شیستهای گارنتدار، شیستهای سیلیمانیتدار، فیلیت و میلونیتها میباشند.
