بخشی از مقاله
چکیده
به علت وسعت منطقه مورد مطالعه در مقیاس ناحیهای، روشهای اکتشاف ژئوشیمیایی و ژئوفیزیکی کارایی و کاربرد بیشتری دارند. اکتشافات ژئوشیمیایی خود شامل روشهای مختلفی بوده که از آن جمله میتوان به بررسی رسوبات آبراههای، مطالعات لیتوژئوشیمیایی، هیدروژئوشیمیایی و ژئوبوتانی اشاره کرد. روش رسوبات آبراهه ای، برای پیجویی و شناسایی مقدماتی نواحی امید بخش کانیسازی در مناطقی که دارای آبراهه هستند و وسعت حوضه آبریز آنها زیاد باشد، به کار می رود.
در این پژوهش، تعداد 635 نمونه از رسوبات آبراههای به منظور شناسایی نواحی پتانسیلدار معدنی در ورقه 1:100000 دهسلم خراسان جنوبی توسط روشهای آماری چند متغیره مورد مطالعه قرار گرفت. در نتیجه به کار گیری روش تحلیل فاکتوری R-mode، تعداد 6 فاکتور استخراج گردید که نقشه امتیازات آنها حکایت از احتمال وجود پتانسیلهای معدنی برای برخی عناصر از قبیل طلا، تنگستن، مس، کروم، نیکل، وانادیوم و سرب در بعضی مناطق داشت. نواحی امید بخش شناسایی شده در این مطالعه میتواند راهنمای مناسبی جهت انجام اکتشافات نیمه تفضیلی و تفضیلی در منطقه باشد.
مقدمه
مواد معدنی اساس توسعه صنایع در کشورها هستند. با توجه به حضور ایران در پنجره تکتونیکی پالئوتتیس و فعالیتهای ماگمایی و دگرگونی و محیط رسوبی مناسب، این کشور از پتانسیل معدنی بسیار بالایی برخوردار است. با این وجود، انتخاب مکان مناسب جهت انجام عملیات اکتشافی نیمه تفصیلی در یک ناحیه وسیع، دغدغه اساسی سرمایه گذاران حوزه معدن است. انجام اکتشافات ناحیه ای نظام مند، روشی اساسی برای غلبه بر این دغدغه به نظر میآید
روش مذکور در زمره عملیات اکتشافی زیر بنایی بوده که هدف آن کشف کانیسازیهای محتمل در یک منطقه وسیع و حذف مناطق عقیم است - آریافر، . - 1383 از ارکان اساسی عملیات اکتشافی ناحیهای، مطالعات ژئوشیمیایی در این مقیاس بوده که در بسیاری از نقاط جهان بر اساس نمونهبرداری از رسوبات آبراههای صورت میپذیرد. در واقع، رسوبات آبراههای مخلوطی از لیتولوژی یک حوضهی آبریز هستند و بنابراین مکانیسمی جهت به نقشه درآوردن ویژگیهای ژئوشیمیای آن به دست میدهند.
پردازش داده های ژئوشیمیایی به دلیل ابعاد بالا و ماهیت پیچیده، همواره با دشواریهایی همراه بوده است. آنالیز فاکتوری یکی از معروفترین روشهای آماری در مواجهه با دادههای چند متغیره میباشد. نخستین کاربردهای آنالیز فاکتوری در تحلیل دادههای ژئوشیمیایی حاصل از رسوبات آبراههای توسط گرت و همکارانش صورت گرفت
از آن پس، تحلیل فاکتوری توسط پژوهشگران زیادی به کار رفته است. به طور خلاصه، بولیوار و همکارانش تحلیل فاکتوری R-mode را برای اکتشاف کانسارهای اورانیوم در کلرادو و ساگر و همکارانش تحلیل فاکتوری R و Q را برای دادههای رسوبات آبراههای در نزدیکی کوه نانسن در ترکیه به کار بردهاند
همچنین کلی و همکارانش با استفاده از تحلیل فاکتوری به آنالیز دادههای حاصل از نمونهبرداری رسوبات آبراههای در آلاسکا پرداختهاند . - Kelley et. al. 1992 - با پردازش رسوبات آبراههای ، دویوو و همکارانش از ترکیب آنالیز فاکتوری و خوشهای برای شناسایی آنومالیهای طلا در شمال سیسیل در ایتالیا استفاده نمودهاند . - De Vivo et al., 1993 - پردازش دادههای حاصل از آنالیز رسوبات آبراههای با روش تحلیل فاکتوری در سالهای اخیر نیز ادامه داشته است
با توجه به شواهد و نشانههای موجود، غنیشدگی عناصر مهم در برگه 1:100000 دهسلم قابل پیش بینی است. اهمیت عناصر و پتانسیل بالای معدنی این منطقه، بررسی و پردازش دقیق دادههای حاصل از نمونهبرداری رسوبات آبراههای انجام شده را جهت دستیابی به مناطق امیدبخش معدنی موجه می سازد. در این مطالعه سعی بر این است که با استفاده از روش آماری چند متغیره تحلیل فاکتوری، مناطق امیدبخش معدنی شناسایی گردد. از آن جایی که طراحی یک شبکه اکتشاف با چگالی مناسب در مرحله اکتشافات تفضیلی مستلزم شناخت اولیه از منطقه است، انجام چنین مطالعهای ضروری به نظر میرسد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
ورقه 1:100000 زمینشناسی دهسلم در جنوب بلوک لوت جای دارد. این ورقه بخشی از چهارگوش 1:250000 دهسلم - چاه وک - است که در گستره طولهای جغرافیایی خاوری 59 00 و 59 30 و عرضهای جغرافیایی شمالی 31 00 و 31 30 واقع شده است. تنها روستای این منطقه دهسلم است که در مرکز ورقه قرار دارد. از دیدگاه شرایط آب و هوایی، این ناحیه به منطقه بیابانی و به شدت خشک خاور ایران تعلق دارد. تغییرات دما در شبانه روز شدید است و دمای هوا در فصل تابستان به بیش از 50 درجه سانتی گراد میرسد.
از لحاظ زمین ریخت شناسی دو بخش به طور کامل متمایز از یکدیگر در منطقه وجود دارد. بخش دشت لوت که از سنگهای آتشفشانی ترشیری و جوانتر تشکیل شده و به جز کوههای سیمرغ و میخ کوه حالت تپه ماهوری دارد. بخش دیگر، رشته ارتفاعات پهنه دگرگونی دهسلم و واحدهای سنگی کرتاسه در شمال خاوری و خاور ورقه است. بلندترین نقطه در این بخش جای داشته، که ارتفاع آن به 1507 متر میرسد. پست ترین نقطه هم با ارتفاع 745 متر از سطح دریا در جنوب ورقه در داخل دشت - کفه نمکی - واقع شده است. در شکل 1 نقشه زمین شناسی 1:100000 دهسلم نمایش داده شده است.
شکل :1 برگه زمینشناسی 1:100000 دهسلم
نوار دگرگون شده دهسلم حدود 90 کیلومتر درازا و 17 کیلومتر پهنا داشته و بخشی از آن در نیمه خاوری ورقه دهسلم برونزد دارد. سنگهای آتشفشانی ترشیری در نیمه باختری با ریختاریکاملاً متمایز گسترش دارند. دشت گلوگاه - دهسلم - در میان آنها قرار گرفته است. در نوار دگرگونی دهسلم دو سری سنگهای دگرگون شده دارند.
یکی بخش کهنتر که به طور کلی از میکا شیست، کوارتزیت، مرمر و آمفیبول شیست تشکیل شده و در شمال خاوری ورقه در تاقدیس کهور رخنمون دارد. اگر چه به دلیل پدیده دگرگونی مطالعات دیرینه شناختی در تعیین سن آنها نتیجه ای دربرنداشته، اما با توجه به مشابهت چینهای و سنگ شناختی با سازندهای سردر و جمال، متعلق به کربونیفر و پرمین در سایر نقاط بلوک لوت، می توان آنها را هم ارز سازندهای یاد شده در نظر گرفت.
بخش دوم شامل تناوبی از مرمر، کالک شیست، سریسیت شیست - فیلیت - گرافیت دار و آمفیبول شیست است که به تدریج به توالی اسلیت، ماسه سنگ دگرگون شده و انواع شیست ها - سنگهای پلیتی دگرگون شده - تبدیل میشود.
این گستره از نظر توانمندی اقتصادی از اهمیت خاصی برخوردار است. در سنگهای دگرگونی منطقه در پهنههای مختلف دگرگونی پورفیروبلاستهای خاصی ظهور نموده اند.
