بخشی از مقاله
چکیده
در مقیاسهای ناحیهای به علت وسعت منطقه مورد مطالعه، روشه ای اکتشاف ژئوشیمیایی کاربرد وسیعی دارند. از میان روشهای ژئوشیمیایی، مطالعه رسوبات آبراههای به طور وسیعی برای پی جوییهای ناحیهای و شناسایی مقدماتی نواحی امید بخش کانیساز در مناطقی که دارای آبراهه هستند و وسعت حوضه آبریز آنها زیاد باشد، به کار می رود.
در این تحقیق، تعداد 635 نمونه رسوبات آبراههای برای شناسایی نواحی پتانسیلدار معدنی در ورقه 1:100000 دهسلم خراسان جنوبی با ترکیب روشهای فاکتوری و فرکتالی غلظت-مساحت مورد مطالعه قرار گرفت. پس از انجام عملیات پردازش مقدماتی بر روی دادهها و به کارگیری تحلیل فاکتوری، تعداد 6 فاکتور استخراج گردید. سپس به منظور اولویتبندی نواحی پتانسیلدار شناسایی شده، روش فرکتالی غلظت-مساحت بر رو ی مقادیر امتیازات فاکتوری اعمال گردید. پس از استخراج حدود آستانهای، نقشههای طبقهبندی فرکتالی امتیازات فاکتوری ترسیم و نواحی آنومال محتمل مشخص شد.
مقدمه
اکتشافات ژئوشیمیایی بر پایه این واقعیت استوار است که طبیعت، همانطور که مواد را به وجود می آورد، آنها را از بین می برد. در این راستا، فرایندهای هوازدگی در سطح زمین، موجب پراکنده شدن عناصر سازنده ذخایر معدنی در آبها، خاکها، گیاهان و هوای اطراف شده و هاله های ژئوشیمیایی به نام بیهنجاریهای ژئوشیمیایی را به وجود می آورند.
در ایران اکتشافات ژئوشیمیایی توسط سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی به صورت تهیه نقشه های 1:100000 ژئوشیمیایی صورت می گیرد. عوامل مهم در اکتشافات ژئوشیمیایی شامل نمونهبرداری دقیق، دقت دستگاه های اندازه گیری و تجزیه و تحلیل داده هاست و به طور کلی این روش به فناوری بالایی نیاز ندارد. انتخاب مکان مناسب جهت انجام عملیات اکتشافی در یک ناحیه وسیع، دغدغه اساسی سرمایه گذاران بخش معدنی کشور است. انجام اکتشافات ناحیهای نظاممند، روشی اساسی برای غلبه بر این دغدغه است
شناخت الگوهای ژئوشیمیایی ناحیهای و همچنین نواحی ای که در آنها احتمال کشف نهشته های کانساری بیشتر است از مهمترین اهداف اکتشافات ژئوشیمیایی درمقیاس ناحیهای میباشد. رسوبات آبراههای - عموماً با جزء 80 مش - میتواند در اکتشافات کوچک مقیاس ناحیهای 1:100000 - تا - 1:250000 بسیار مفید واقع شود. رسوبات آبراههای مخلوطی از لیتولوژی یک حوضهی آبریز هستند و بنابراین مکانیسمی جهت به نقشه در آوردن ویژگی های ژئوشیمیایی ناحیه مورد بررسی به دست می دهند.
در حالتی که هدف کشف آنومالی در هالههای ثانوی است باید از تکنیکهای آماری که اختلاف بین مقادیر آنومالی و روندهای ناحیه ای را به حداکثر مقدار خود برسانند بهره گرفت و در نتیجه ازطریق شدت بخشی آنومالیها به شناسایی هر چه دقیق تر آنها پرداخت. با توجه به شواهد و نشانه های موجود، غنیشدگی عناصر مهم در برگه دهسلم قابل پیشبینی است.
اهمیت این عناصر و پتانسیل بالای معدنی این منطقه، بررسی و پردازش دق یق دادههای حاصل از نمونهبرداری رسوبات آبراهه ای را جهت دستیابی به مناطق امید بخش معدنی موجه می سازد. در این مطالعه سعی بر این بود که با ترکیب روشهای آمار چند متغیره و همچنین روش فرکتالی عیار-مساحت، مناطق پتانسیلدار معدنی منطقه دهسلم شناسایی گردد. انجام این مطالعه از این جهت حائز اهمیت است که طراحی یک شبکه اکتشاف با چگالی مناسب در مرحله اکتشاف تفضیلی مستلزم داشتن یک شناخت اولیه از منطقه است.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
ورقه یک صد هزارم زمینشناسی دهسلم که بخشی از چهارگوش 1:250000 دهسلم - چاه وک - است، در جنوب بلوک لوت جای دارد. این ورقه در گستره میان طولهای جغرافیایی خاوری 59 00 و 59 30 و عرضهای جغرافیایی شمالی 31 00 و 31 30 قرار گرفته است.
روستای دهسلم که تنها روستای این منطقه است، در نواحی مرکزی ورقه و در فاصله 90 کیلومتری جنوب باختری شهرستان نهبندان واقع شده و از طریق جاده آسفالته به آن متصل میشود. افزون بر آن، چندراه شوسه و خاکی نیز در بخش شمالی و جنوبی ورقه وجود دارند که از آن جمله می توان راه معدن قلعه زری را نام برد، که شاخهای از آن جدا میشود و تا کلاته آسه گاه در شمال ورقه ادامه مییابد. این ناحیه به منطقه بیابانی و به شدت خشک خاور ایران تعلق دارد. تغییرات دمایی در شبانه روز شدید بوده به طوری که دمای هوا در فصل تابستان به بیش از 50 درجه سانتیگراد در روز میرسد.
در منطقه مورد مطالعه، از دیدگاه زمین ریخت شناسی دو بخشکاملاً متمایز از یکدیگر وجود دارد. بخش اول دشت لوت که از سنگهای آتشفشانی ترشیری و جوانتر تشکیل شده و به جز کوههای سیمرغ و میخ کوه حالت تپه ماهوری دارد. بخش دوم رشته ارتفاعات پهنه دگرگونه دهسلم و واحدهای سنگی کرتاسه در شمال خاوری و خاور ورقه میباشد. بلندترین نقطه در این قسمت جای دارد که ارتفاع آن 1507 متر میرسد. پست ترین نقطه هم با ارتفاع 745 متر از سطح دریا در جنوب ورقه در داخل دشت - کفه نمکی - واقع شده است. مسیلهای اصلی در این منطقه شامل کال دهسلم با امتداد شمال باختری جنوب خاوری و کال شنداب در شمال خاوری ورقه با امتداد شمال خاوری جنوب باختری و نیز کال شلیر در شمال ورقه با امتداد شمالی جنوبی هستند. در شکل 1 نقشه زمینشناسی منطقه مورد مطالعه مشاهده میشود.
شکل :1 برگه زمینشناسی 1:100000 دهسلم
گستره نقشه دهسلم بخش جنوبی بلوک لوت خوانده میشود. این بلوک خود بخشی از گستره بزرگتر زمینساختی یعنی خرد قاره خاور ایران به شمار می رود. نوار دگرگونه دهسلم حدود 90 کیلومتر درازا و 17 کیلومتر پهنا دارد، که تنها بخشی از آن در نیمه خاوری ورقه دهسلم برونزد دارد. سنگهای آتشفشانی ترشیری در نیمه باختری با ریختاری کاملاً متمایز گسترش دارند. دشت گلوگاه - دهسلم - در میان آنها واقع است. در این نوار دگرگونی دو سری سنگهای دگرگونی مشاهده میشود.
یکی بخش کهنتر که به طور کلی از میکاشیست، کوارتزیت، مرمر و آمفیبول شیست تشکیل شده و در شمال خاوری ورقه در تاقدیس کهور رخنمون دارد. اگرچه به دلیل پدیده دگرگونی مطالعات دیرینه شناختی در تعیین سن آنها نتیجهای در بر نداشته، اما با توجه به نشانه چینهای و سنگ شناختی با سازندهای سردر و جمال هم ارز هستند. بخش دوم شامل تناوبی از مرمر، کالک شیست، سریسیت شیست - فیلیت - گرافیت دار و آمفیبول شیست است که به تدریج به توالی اسلیت، ماسهسنگ دگرگون شده و انواع شیستها - سنگهای پلیتی دگرگون شده - تبدیل میشود.
دوران نوزیستی در اغلب نقاط ایران و به ویژه کویر لوت با تکاپوهای گسترده آتشفشانی همراه بوده است.
