بخشی از مقاله
چکیده
کانیسازي نوع Redbed در پهنه مس رسوبی راور-طبس-عشقآباد درون توالی ضخیمی از ماسهسنگ و کنگلومراي سازند سرخ گره دو به سن ژوراسیک بالایی تشکیل شده است. حضور مقادیر زیادي سنگ هاي تبخیري سري مگو در زیر لایههاي سرخ علاوه بر تأمین شوري بالا و کمپلکسهاي کلریدي، باعث چرخش سیال اکسیدان در سازند سرخ گرهدو و شسته شدن عناصر فلزي از آن میشود. کمپلکسهاي کلریدي حامل عناصر فلزي با رسیدن به افقهاي احیایی غنی از مواد آلی ناپایدار شده و بصورت عدسی هاي کانه دار عناصر فلزي خود را برجاي میگذارند
با توجه ب سیمانه کربناته ماسه سنگهاي سازند سرخ گره دو وبه دلیل خنثی شدن سیال اسیدي، گسترش زون اکسیدان در کانسارهاي این پهنه زیاد نیست. همچنین این زونها داراي مجموعه مینرالی مالاکیت، کریزوکلا، آتاکامیت، تنوریت و نئوتاسیت میباشند.
وجود سنگ میزبان تراوا و واکنشپذیر باعث "مهاجرت نئوتوسایت" و فاصله گرفتن آن از عدسیهاي کانهدار گردیده است. نئوتوسایت در این پهنه به صورتهاي رگچهاي، پوشاننده سطح شکستگیها، انتشاري، لکهاي، خورشیدي و پنجه گربهاي مشاهده میشود. با توجه به گستردگی افقهاي احیایی و کوچک بودن عدسیهاي کانه دار استفاده از کانیهاي زون اکسیدان که تا فواصل دورتري از بخشهاي کانه دار گسترش دارند - مانند نئوتوسایت - میتواند راهنماي خوبی در اکتشاف کانسارهاي مس رسوبی در پهنه راور-طبس-عشقآباد باشد.
مقدمه
کانسارهاي مس چینهکران با میزبان رسوبی - sediment -hosted stratabound copper deposits - یا کانسارهاي نوع SSC دومین تولید کننده مهم مس پس از کانسارهاي پورفیري به شمار میروند.به نحوي که در حدود 20 درصد از مس دنیا از این نوع کانسارها استحصال میگردد . - Hayes et al ., 2010 - بر اساس تقسیمبنديهاي صورت گرفته، کانسارهاي نوع SSC به سه دسته تقسیم میشوند
کانسارهاي نوع رخساره احیایی یا -2 reduced-facies کانسارهاي نوع ماسهسنگی یا -3 Revett type کانسارهاي نوع لایههاي سرخ یا Redbed type که سنگ میزبان در این ذخایر توالی ضخیمی از ماسهسنگ، کنگلومرا و سیلتاستون میباشد. عامل اصلی احیاي محیط در این کانسارها وجود قطعات فسیل گیاهی است که درون کانال هاي قدیمه و در افقهاي خاصی تجمع پیدا میکند. بر خلاف ذخایر نوع reduced-facies و revett که می توانند ذخایر بزرگی ایجاد نمایند، کانسارهاي مس رسوبی نوع redbed کوچک، داراي تناژ پایین و محدود به افق هاي احیایی چند متري میباشند. کوچک بودن این ذخایر سبب شده است که امر اکتشاف و پیدا کردن عدسیهاي کانهدار درون افق هاي احیایی سخت و دشوار باشد . بر اساس اطلاعات این نوشتار، کانی نئوتوسایت - neotocite - به عنوان یک کانی زون اکسیده موجود در این ذخایر میتواند به عنوان یک راهنماي اکتشافی مورد استفاده قرار گیرد.
بحث پهنه مس رسوبی راور-طبس-عشقآباد و ویژگیهاي آن
پهنه مس رسوبی راور -طبس-عشقآباد در سال 1390 توسط مهدوي و همکاران مورد مطالعه و معرفی گردید. این پهنه به طول حدود 400 کیلومتر و با روند شمالی- جنوبی از جنوب راور شروع و تا شمال عشقآباد ادامه دارد. میزبان اصلی کانهزایی در این پهنه توالی ضخیم ماسهسنگ، کنگلومرا، میکروکنگلومرا و سیلتاستون سازند سرخ گرهدو به سن ژوراسیک بالاست. از دیگر واحدهاي سنگی موجود در منطقه که نقش بسزایی در فرایند کانهزایی ایفا نموده است میتوان به تبخیريهاي ژوراسیک بالایی ایران مرکزي - سري مگو - اشاره نمود. سنگهاي تبخیري سري مگو - Jm - واقع در زیر سازند سرخ گرهدو، در بخشهایی بصورت دیاپیر، واحدهاي قرمز لایه - Redbed - را قطع کرده و باعث بههمریختگیهاي این توالی شده است
بر اساس مهدوي، 1387 و مهدوي و همکاران، 1390 نحوه تشکیل کانسارهاي مس رسوبی نوع Redbed در این پهنه را میتوان بصورت زیر خلاصه نمود:
الف- مرحله قبل از کانیسازي
-1 تشکیل سنگ میزبان: تهنشست واحد هاي تبخیري سازند مگو در یک محیط کششی حاشیه ریفتی طی
ژوراسیک فوقانی، پیشروي دریا، تشکیل رسوبات سرخ گرهدو در شرایط کم عمق دریایی و محیط جزر و مدي
بهصورت چرخههاي درشتشونده به سمت بالا - Coarse grain-upward cycles - بر روي سازند مگو و
به وجود آمدن کانالهاي قدیمی ریز شونده بهسمت بالا به همراه قطعات آواري چوبی و گیاهی.
-2 قرمز شدن رسوبات تخریبی: ناپایداري کانیهاي سیلیکاته مانند پلاژیوکلاز، هورنبلند و بیوتیت در اثر
فرایندهاي هیدرولیزي طی دیاژنز اولیه، آزاد شدن آهن درون شبکه آنها بصورت هیدروکسیدآهن فریک و
تجمع آنها در اطراف دانههاي آواري.
-3 جذب عناصر فلزي توسط اسمکتیت: تخریب مواد آلی، اسیدي شدن محیط، ادامه تخریب کانیهاي سیلیکاته ناپایدار، شسته شدن عناصر فلزي از آنها، جذب عناصر توسط هیدروکسیدهاي آهن و اسمکتیت طی مراحل دیاژنز.
شکل - a :1 موقعیت پهنه مس رسوبی راور-طبس-عشقآباد و رخنمونهاي سازند سرخ گرهدو. - b پراکندگی اندیس هاي معدنی مس رسوبی در جنوب پهنه راور-طبس-عشقاباد و نحوه قرارگیري گنبدهاي نمکی در مجاور سازند سرخ گرهدو -1 - باغپهلوان-2 آغلمسی-3تلمبه4 -مقیمآباد-5شمال باغ پهلوان -6تنگه -7چاهکورو -8پسندو -9خورمو -10کمررمسی - . - c سازند سرخگرهدو و افقهاي احیایی کانهدار درون آن در مجاورت گنبد نمکی.
-4 آزاد شدن محتواي فلزي: تبلور و بلوغ اکسید هاي آهن آمورف و تبدیل آنها به هماتیت و همچنین تبدیل اسمکتیت به ایلیت در مراحل بعدي دیاژنز، آزاد شدن محتواي فلزي - مانند مس و نقره - درون این کانی ها، حمل آنها توسط سیال اکسیدان کانهساز.
ب- مرحله کانیسازي
-1 تشکیل سیال اکسیدان: آبزدایی و انحلال کانیهاي تبخیري در سازند مگو و خروج سیال اکسیدان کانهساز در اثر فشار بار لیتوستاتیکی لایههاي سرخ گرهدو.
-2 چرخش سیال و حمل عناصر: گردش سیال اکسیدان غنی از کلرید با شوري متوسط تا بالا در رسوبات سازند سرخ گرهدو تحت تأثیر گرادیان حرارتی ناشی از فرآیند دیاپیریسم منطقه، حمل فلزات توسط کمپلکس کلریدي.
-3 رخداد دگرسانی :bleaching خروج آب بینسازندي در اطراف بخشهاي غنی از فسیل گیاهی، تبدیل سولفات به H2S در اثر عملکرد باکتريهاي بیهوازي، تشکیل سیال احیا در افقهاي داراي مواد آلی و ایجاد دگرسانی .bleaching
-4 تشکیل ماده معدنی: برخورد سیال اکسیدان در حال چرخش با سیال احیایی موجود در اطراف بخشهاي غنی از قطعات و فسیلهاي گیاهی، ناپایداري کمپلکس هاي کلریدي و تهنشست سولفیدهاي مس.
