بخشی از مقاله
چکیده
جاهلیت اصطلاحی است که برای اولین بار از سوی خداوند در قرآن کریم و در بیان چگونگی زندگی مردمان جزیرهالعرب قبل از بعثت استفاده شده است. مورخان عموماَ جاهلیت را روزگاری حدود 150 تا 200 سال پیش از بعثت دانستهاند. از دغدغهها و دلمشغولیهای اصلی مفسران قرآن و دانشمندان سایر علوم اسلامی کشف مراد خداوند و توضیح و تبیین معنای جاهلیت و مصداقیابی آن بوده است. امروزه با برداشتها و تفاسیر متفاوت و متعددی از واژهی جاهلیت مواجه هستیم.
از آنجا که در خصوص مفهوم جاهلیت تاکنون پژوهش مستقلی صورت نگرفتهاست، نوشتهی حاضر با بهرهگیری از روش تحقیق توصیفی تحلیلی در صدد مقایسهی آراء و نظرات و ارائهی تبیین عمیقتری از مفهوم جاهلیت است. برخی اندیشمندان جاهلیت را دوران نادانی پیش از اسلام عرب دانستهاند و برخی دیگر آن را در مقابل حلم قرار دادهاند. اما با تدبر در آیات قرآن کریم و احادیث نبی مکرم اسلام و تتبع در کتب حدیثی شیعه درمییابیم که این مفهوم در حقیقت متضمن نوعی بیعقلی است و عقل با در برداشتن دو معنای فطری و اکتسابی در تقابل با جاهلیت است.
مقدمه
جاهلیت بر حالت اعراب در روزگار پیش از بعثت پیامبر اکرم اطلاق شده است. قرآن کریم از این واقعیت موجود و حالتی که حاکم بر جامعه پیشین عرب جاهلی بود، سخن گفته و مؤلفههای فرهنگ حاکم بر آن دوران را مذمت کرده است - آل عمران:. - 103 بخش مهمی از رسالت پیامبر اکرم در طی 23 سال، در مبارزه و رویارویی با اندیشه جاهلی این عصر بوده است. بطوریکه ظهور اسلام در شبه جزیره عربستان، زندگی مردم را در تمام ابعاد دگرگون کرده و آنان را از وادی گمراهی به شاهراه هدایت رهنمون ساخت و آنان را که بدترین نوع زندگی و زشتترین اخلاق را داشتند پرچمدار اخلاق و فضیلت گردانید.
لذا شناخت این دوران و اصطلاح به دلیل مقارن بودن با عصر نزول و از آنجایی که یکی از مصطلحات و مفاهیم قرآنی به شمار میرود، از اهمیت ویژهای برخوردار است. چرا که بدون شناخت آن نمیتوان به مفهوم بسیاری از آیات قرآن و روایات اسلامی پی برد. در میان محققان، مفسران، اندیشمندان علوم قرآنی و مستشرقان نظرات گوناگونی در خصوص مفهوم این اصطلاح مطرح شده است. اما از آنجایی که هنوز نکات ناگفته فراوانی در خصوص واژه جاهلیت وجود دارد و در بررسی این مفهوم، مراجعه به کتب معتبر شیعی و احادیث پیامبراکرم مورد غفلت واقع شده است، بررسی و تحلیل مفهوم جاهلیت امری ضروری به نظر میرسد.
با توجه به اهمیت موضوع، پیش از این تحقیقات بسیاری در خصوص بررسی مفهوم جاهلیت صورت گرفته است که از آن جمله میتوان به موارد زیر اشاره کرد: مقالاتی مانند،»
.1 نگرشی به واژه جاهلیت و بررسی مفهوم آن« از علی اکبرحسنی»
. 2مفهوم و کارکرد جاهلیت در قرآن و متون تاریخی« از احمد رضا بهنیافر»
. 3مفهوم شناسی تطبیقی جاهلیت در قرآن و متون تاریخی و ادبی« از محمد قزوینی و سید اصغر محمود آبادی »
.4معنا شناسی واژه جاهلیت در قرآن « از محمد علی مجرب »
. 5تعامل اسلام با نمودهای اخلاقی در جاهلیت« از خانم عاطفه زرسازان »
. 6 تحقیقی درباره جاهلیت و فرهنگ جاهلی« از مسعود ربیعی آستانه و.......... . اما متأسفانه آثار مذکور با وجود بیان مطالبی سودمند و مفید، پژوهشی جامع و عمیق را در این خصوص ارائه نکرده است. لذا پژوهش حاضر با بیان مقایسه آراء و نظرات گوناگونی که در این خصوص مطرح شده است و همچنین با بهره-گیری از نکات مثبت عنوان شده در تحقیقات پیشین به تبیین مفهوم جامعتری از اصطلاح جاهلیت پرداخته است. از طرف دیگر با تدبر در آیات قرآن کریم فهم عمیقتری از مفهوم جاهلیت در این تحقیق ارائه میشود.
.1 معناشناسی
1.1 معنای لغوی جاهلیت
جاهلیت مصدر صناعی1 از ریشه »جهل« است. در مورد معنای لغوی جهل نظرات مختلفی مطرح شده است:
11.1 جهل مخالف علم
بیشتر لغویون واژه جهل را نقیض »علم« میدانند
از جمله در کتاب لسان العرب آمده است: » الجهل نقیض العلم« در کتاب العین نیز دقیقاً این عبارت استفاده شده است
11.2 جهل به معنای حرکت و اضطراب
صاحب مقاییس اللغه ضمن بیان دو معنا برای جهل، یکی را خلاف علم و دیگری را »خفه« به معنای سبکی و اضطراب و در مقابل طمأنینه دانسته و افزوده است: هنگامی که باد شاخه درخت را حرکت دهد و باعث اضطراب آن شود، گفته میشود » استجهلتالرﱢیحُ الغُصْنَ«، همچنین به چوبی که با آن تکههای آتش را حرکت میدهند،مِجْهَل میگویند
برخی بر این عقیدهاند که چون حرکت و اضطراب از اثرات و لوازم جهل است، جهل در این معنا به کار رفته است
1 مصدر صناعی اسم منسوبی است که به تاء تأنیث پیوسته و معنای مصدری بدهد
