بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش، ضمن بررسی مفهوم شناسی »گفتمان«، به بررسی شاخصه ها و مبانی »گفتمان نوین اسلامی« و نیز مؤلفه های تشکیل دهنده »پدیده تکفیر« پرداخته است. »گفتمان نوین اسلامی« بر عقلانیت، برپایی عدالت اجتماعی، اجتناب از سلطه گری بر دیگران و دوری از سلطهپذیری بیگانگان، برقراری صلح و امنیت در قلمرو حکومت اسلامی، تلاش برای گسترش معنویت اصیل و اعتدال و میانه روی در عملکرد و رفتار اجتماعی مبتنی است.
»گفتمان نوین اسلامی«، احیاگر مفاهیم و معارف اصیل اسلامی بوده و ضمن تعامل منطقی با مکاتب، ادیان و جوامع بشری، زمینه کسب کمال و رشد معنوی با کمک دو بال عقلانیت و معنویت را فراهم میآورد. اما تفکر تکفیری که با برنامه ریزی و حمایت غربیان با هدف سلطه بر جهان اسلام و کشورهای اسلامی به وجود آمده، بر تفسیری ظاهرگرایانه و قشری از متون دینی استوار است. اندیشه تکفیر که بر مؤلفههای حکومت، خلافت اسلامی و جهاد استوار است و جهان را به دو قطب دار الاسلام و دارالکفر تقسیم می کند، انتحار و ترور را راه رسیدن به این هدف میپندارد و از تعاملی که بر عقلانیت و خردورزی باشد، همواره اجتناب میورزد.
مقدمه
اسلام، دین منطق و آیین گفتگو و گفتمان بوده و تعامل آن بر محور تحمل و مدارا و احترام به دیگران استوار است. خداوند هنگامی که پیامبر اسلام - ص - را مأمور میکند تا مردم و مخالفانش را به سوی حق دعوت کند، سه راهکار را فراروی آن حضرت قرار میدهد که عبارت اند از حکمت، موعظه حسنه و مجادله احسن - نیکو - .
»با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت نما و با آنها به روشی که نیکوتر است استدلال و مناظره کن« - سوره نحل: . - 125
بنابراین، اصول گفتمان اسلامی، تعامل توأم با صمیمیت، خیرخواهی، مهربانی و دلسوزی است و این شیوه را حتی در برابر سرسخت ترین دشمنان خدا، مورد تأکید قرار میدهد؛ از این رو وقتی حضرت موسی و هارون مأموریت مییابند تا فرعون را به سوی خداپرستی دعوت کنند، نرمش در تبلیغ، سرلوحه مأموریتشان قرار میگیرد.
»به سوی فرعون بروید که طغیان کرده است و با او به نرمی سخن بگویید، شاید اندرز گیرد یا بترسد.« - سوره طه: 43 و - 44
این پژوهش که در صدد است تا به بررسی »گفتمان نوین اسلامی در مواجهه با پدیده تکفیر« بپردازد، الهام گرفته از بیانات ارزشمند مقام معظم رهبری حضرت آیت االله خامنهای - حفظه االله - در اردیبهشتماه سال 1394 در دانشگاه افسری امام حسین - ع - است. ایشان، »گفتمان نوین اسﻻمی« و »گفتمان جاهلیت« را به عنوان دو گفتمان اصلی دنیای امروز معرفی کرده، نزدیکی و آشتی بین این دو گفتمان را غیر ممکن برمیشمارد. از منظر مقام معظم رهبری، »گفتمان اسلامی، طرف دار عدالت است، طرف دار آزادی بشر است، طرف دار از بین رفتن زمینه های استکبار و استعمار است، طرف دار نابودی نظام سلطه در همهی جهان است؛ یعنی در دنیا دو جناح سلطهگر و سلطهپذیر وجود نداشته باشد.« از این فراز کلام ایشان، سه مبنا و مؤلفه اصلی »گفتمان نوین اسلامی« به دست میآید.
1. عدالت. این گفتمان، آرمان متعالی خود را در جهت حمایت از عدالت خواهی و گسترش عدل در جهان و محو نشانههای ظلم و ستم تعریف میکند.
2. آزادی بشرآزادی. با تعریف فطری و الهی آن - نه صرفاً نگاه مادی و حیوانی - ، مطلوب و هدف »گفتمان نوین اسلامی« بوده و همواره رهایی بشر را از سیطره هوای نفس و قدرت های سلطه گر انسانی، سرلوحه کار خود قرار داده است.
3. نفی سلطه و سلطهگری. تقسیمبندی استکباری جهان، به دو بخش »سلطهگر« و »سلطهپذیر« مختصاتی از نظام سلطه ای است که در دوره استعمار نو و فرانو طراحی شده است و تلاش میکند در این چارچوب، تدبیر جهان در اختیار معدودی از کانونهای قدرت و ثروت قرار گیرد. این نظام جهانی عملاً تأمینکننده منافع سلطهگرانی است که با شعار به اصطلاح »جامعه جهانی«، قدرت را در حصار خود درآورده و دیگران را به اطاعت و تسلیم فرامیخواند.
حضرت آیت االله خامنه ای - دام عزه - شاخصه اصلی گفتمان تکفیری راگفتمان» ظالمانه، زورگویانه، متکبّرانه و خودخواهانه« معرفی می کند کهاز» سوی قدرتهای انحصارطلب عالَم، قدرتهای سلطهگر عالَم که متّکی به بنگاه های اقتصادی بزرگ جهانند« مدیریت میشود.
این نگاشته بنا دارد بعد از واژه شناسی و مفهوم نگاری واژگان محوری و کلیدی پژوهش، شاخصهها و ویژگی های »گفتمان نوین اسلامی« را مورد بررسی قرار دهد، سپس مبانی فکری و نطری آن را که برگرفته آموزههای وحیانی و خِردناب است تبیین کند. در بخش دوم که اختصاص به بررسی شاخصه ها و مؤلفههای گفتمان تکفیری دارد، ضمن تبیین نشانه های »پدیده تکفیر« به اهداف و انگیزه های پدیدآورندگان این جریان انحرافی اشاره ای گذرا داشته باشد.
1. مفهومشناسی
1.1. گفتمان
کلمه گفتمان از واژه فرانسوی «Discourse» و لاتین «Discursus» بهمعنی گفتگو، محاوره، گفتار و از واژه «Discurrer» یا «Discursum» به معنای طفره رفتن، از سر بازکردن، تعلل ورزیدن گرفته شده است. فرهنگ انگلیسی آکسفورد، ذیل این واژه معانی متعددی ذکر کرده است که برخی از آنها به این قرارند.
1. معنای گفتمان در وجه اسمی: مسیر روبه رشد، جریان، روند یا توالی زمان، حوادث، اعمال و...
2. معنای گفتمان در وجه فعلی: دویدن، رفتن، حرکت کردن، پیمودن، طی کردن، گذشتن و از سرگذراندن.
