بخشی از مقاله
مقدمه
کبد چرب - Hepatic steatosis - یک نوع بیماری قلمداد شده و در اثر اختلال شیمیایی، تغذیهای، ژنتیکی یا غدد درونریز حادث میشود. این شرایط در گاوهای شیری به بیماری متابولیکی مشهور است و طی آن لیپیدهای موجود در کبد از حد معمول آن که کمتر از 5 درصد است، افزایش مییابد
از اواخر دهه 1970 تا اوایل دهه 1980 میلادی کبد چرب بهعنوان بخشی از بیماری موسوم به سندروم گاو چرب "Fat cow syndrome" مشخص میشد. بیماری کبد چرب امروزه به عنوان بیماری همراه با دوره انتقال در گاوهای شیری شناخته میشود. تاکنون بهطور معمول دوره انتقال به محدوده زمانی از سه هفته مانده به زایش تا سه هفته بعد از زایش اطلاق میشود هر چند ممکن است به این محدوده زمانی انتقادهایی وارد باشد.
در هر حال، گذر از شرایط آبستنی با نیازهای شدید غذایی که در روزهای انتهایی آبستنی دامنگیر گاو است به شرایطی که باید تغییر یابند تا گاو تولید شیر نماید، همراه با تغییرات وسیع فیزیولوژیکی است که فشارهای شدید متابولیکی را برای دام بهوجود میآورد. امروزه با پیشرفت در اصلاح دام، گاوهایی پا به عرصه حیات گذاردهاند که میتوان آنها را کارخانه تولید شیر نامید. اما حاصل این افزایش تولید، افزایش شیوع بیماریهای متابولیکی است. شیوع بیماریهای مربوط به دوره انتقال در جدول 1 آورده شده است
سی تا 50 درصد از گاوهای شیری، بیماری متابولیکی یا عفونی را در دوره انتقال تجربه میکنند. محققین معتقدند گذر موفقیتآمیز از این دوره، تعیین کننده بازده اقتصادی گاو در دوره تولید شیر است
جدول .1 میانگین و دامنه تغییرات شیوع برخی از بیماریهای رایج بعد از زایش در گاوهای پرتولید حاصل از 61 گله
در اولین ماه بعد از زایش 5 تا 10 درصد از گاوها کبد چرب شدید را تجربه میکنند و 30 تا 40 درصد از گاوها به کبد چرب متوسط در این دوره مبتلا می شوند و لذا می توان گفت تا 50 درصد از گاوها خطر ابتلا به این بیماری را دارند. مطالعات برون مرزی نشان داده است که این میزان ابتلاتقریباً چندین دهه است که ثابت میباشد. لذا به منظور حفظ سلامت و بهبود تولید حیوان، کاهش شدت ابتلا به این بیماری قدم مؤثری میتواند محسوب شود
نحوه تشخیص کبد چرب
تجمع چربی در کبد معمولاً به راحتی قابل تشخیص نیست زیرا این عمل در طی روزها و هفتهها صورت میگیرد و بطنی بودن این تجمع چربی نمیتواند عوارض مشهود و قابل تشخیصی را پدید آورد. روش عمومی برای تشخیص دقیق این بیماری نمونهگیری از بافت کبد - بیوپسی - است. بیوپسی معمولا دانش ویژهای را لازم ندارد و اینکه از کدام بخش کبد نمونهگیری صورت گیرد تفاوتی در تعیین میزان تجمع چربی ایجاد نمیکند و لذا نمونه اخذ شده معمولا نماینده کل کبد است. اخیراً استفاده از تکنیک اولترا سوند در تخمین چربی کبدی با موفقیت انجام شده است و میتوان از آن به عنوان یک ابزار مدیریتی در بهبود تغذیه گاوها در دوره انتقال بهره جست.
چربی موجود در کبد بر اساس کل لیپید موجود در کبد یا تریآسیل گلیسرول - TG - آن بیان میشود و حداقل به 100 میلیگرم نمونه برای تعیین آن نیاز میباشد.
راه دیگر برای تشخیص میزان چربی این است که نمونه کبد با مواد شیمیایی ثابت کننده تثبیت شود و پس از رنگآمیزی آن حجم چربی را نسبت به حجم کل سلولها با استفاده از میکروسکوپ اندازهگیری نمایند.
در همین رابطه، آنالیز بیوشیمیایی چربی کبد اطلاعات چندانی را برای ما در اختیار نمیگذارد. در انسان، تجمع چربی در آسینوسهای کبدی اهمیت دارد و بر اساس آن کبد چرب الکلیک و غیر الکلیک تعیین میشود.
باید دانست که تجمع چربی در سلول کبدی سبب اشغال بخشی از سلول کبدی میشود که در نتیجه کاهش گلیکوژن و پروتئین را به همراه دارد.
میزان چربی کبد معمولاً بر اساس وزن خشک یا تر کبد و یا بر اساس هر واحد DNA گزارش میشود.
شیوع کبد چرب
کبد چرب در سه کلاس جزئی، متوسط و شدید تقسیمبندی میشود که درصد چربی در هر کلاس به ترتیب کم تر از 5، 5 تا 10 و بیشتر از 10 درصد وزن تر کبد میباشد. وقتی ماده خشک کبد 0/284 گرم در هر گرم وزن تر کبد باشد آنگاه چربی بیش از 17 درصد بر اساس وزن تر جزء کبد چرب متوسط تا شدید دستهبندی میشود.
بر اساس این دستهبندی، در سه آزمایش مجزا در دانشگاه ویسکانسین که بر روی گاوهای چند شکم زایش انجام شده بود نشان داده شد که 50 درصد از گاوها در زمان زایش دارای چربی کبدی بیش از 15 درصد بودند و 30 درصد از آنها بیش از 20 درصد چربی داشتند.
همانطور که قبلاً اشاره شد در یک نوع تقسیمبندی چربی کبد که بر اساس مقدار DNA انجام میگیرد، اگر چربی کبدی 14 میکروگرم به ازای هر میکروگرم DNA باشد آن را جزء کبد چرب متوسط تا شدید دسته بندی میکنند. لذا بر این اساس در پژوهشی که در دانشگاه پردو صورت گرفت نشان داده شد که در زمان زایش 26 درصد از گاوها بیش از 14 میکروگرم به ازای هر میکروگرم DNA چربی کبدی داشتند و در روز 28 بعد از زایش این تعداد به 70 درصد رسید. این نتایج گرچه به زمان نمونهگیری وابستگی نشان میدهد ولی حکایت از شیوع بالای کبد چرب در دوره انتقال دارد.
در ایران - تا حد آنچه در موتورهای جستجوگر مشاهده می شود - بررسیهای موجود در کشتارگاههای دام انجام یافته است و بر این اساس مطابق با مطالعات رضایی و همکاران - 2011 - از 96 رأس گاو کشتار شده 20 - رأس زیر یک ماه شیردهی، 24 رأس بالای یک ماه شیردهی، 36 رأس زیر 8 ماه آبستنی و 16 رأس بالای 8 ماه آبستنی - در کشتارگاه شهر رشت در استان گیلان، 2/1 درصد چربی کبدی زیر 1 درصد، 68/8 درصد دارای چربی کبدی 1 تا 5 درصد و 29/2 درصد از گاوها بین 5 تا 10 درصد چربی کبدی داشتند - برمبنای وزن تر کبد - .
در همین ارتباط در مطالعه جلالی و همکاران - 2011 - که در کشتارگاه شهر اهواز در استان خوزستان بر روی گاومیشهای کشتار شده در طی سالهای 2007 تا 2008 صورت پذیرفت، چربی کبدی بر اساس وزن تر کبد هرگز بهطور میانگین بیشتر از 2/26 درصد مشاهده نشد.
