بخشی از مقاله
چکیده
فضاهای شهری بخش عمده ای از زمان و مکان زندگی روزمره مردم را به خود اختصاص می دهند و علاوه بر بزرگسالان، مخاطبان خردسالی دارند که بسیار بیش تر از بزرگسالان تحت تاثیر عوامل محیطی هستند ، اما این گونه به نظر می رسد که در شهرهای امروزی عرصه تحرک و خودنمایی کودکان روز به روز محدودتر و کوچک تر شده است و این شهروندان کوچک جایگاه مناسبی در فضاهای شهری امروزی ندارند. از این رو بهره گیری از قابلیت های فضاهای شهری می تواند در پایداری اجتماعی ، تقویت تعاملات اجتماعی و همبستگی های گروهی و حتی آموزش رشد خلاقیت کودکان موثر باشد.
روش مورد استفاده در این مقاله ، روش توصیفی - تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای ، اسنادی می باشد و جنبه کاربردی دارد. در این راستا در گام نخست اطلاعات جامعی در ارتباط با ویژگی های فضاهای شهری مناسب برای کودکان جمع آوری شده ، ودر گام دوم به مطالعه عوامل رشد کودک و ویژگی های فضاهای شهری پایدار پرداخته شده است . نتایج پژوهشی حاکی از آن است که طراحی مناسب این فضاها در شهر می تواند زمینه تمایل بیشتر در حضور و تعامل در محیط شهری و امکان رشد اجتماعی و ذهنی این گروه را فراهم سازد.
.1 مقدمه
محیط های شهری، فضای زندگی روزمره برای همه شهروندان است و لذا باید توانایی پذیرش کلیه افراد و گروه های سنی و اجتماعی و همچنین تأمین نیازها و خدمات رفاهی مربوط به آنها را داشته باشد. در این میان کودکان به عنوان آسیب پذیرترین اعضای جامعه نیازمند مراقبت و حساسیت بیشتری هستند. محیطی که کودکان در آن زندگی می کنند باید بتواند به رشد اجتماعی و شخصیتی، تداوم یادگیری و زندگی فعال اجتماعی آنان کمک کند. این موضوع از این جهت حایز اهمیت است که بدانیم تجربیات دوران ابتدایی زندگی فرد می تواند اثرات قابل توجهی در زندگی آینده وی داشته باشد. شهر، محیطی برای زندگی کودکان است ؛ به این معنی که شهر محیطی است که کودکان در آن به دنیا می آیند، رشد می کنند و یاد می گیرند ؛
بنابراین آنها باید هم نحوه زندگی شهری را یاد بگیرند و هم بتوانند از آن استفاده کرده و لذت ببرند. هرچه محیط شهری صمیمانه تر پذیرای کودکان باشد ، آنها خود را بیشتر متعلق به جامعه و محیط می دانند، همین فضاها اگر با روحیه وی بیگانه باشند ؛ او را گریزان از شهر و جامعه خواهد ساخت چرا که هر فرد محصول تکامل محیط و تربیت جامعه خود است.
بنابراین باید با توجه به نیازهای کودکان سعی در پیدا کردن راه حل های مناسبی برای آموزش آنها در شهر داشته باشیم. کودکان بدون دریافت اطلاعات از محیط و افزایش دانایی خود نمی توانند رشد فیزیکی و ذهنی مناسبی داشته باشند، در این سطح فضاهای شهری باید واجد اطلاعات لازم جهت آموزش برای تمامی سطوح سنی و جنسیتی به خصوص کودکان را داشته باشد
تامین فضاهای عمومی که تامین کننده امنیت و حضور کودکان بوده و کودکان را با طبیعت آشنا ساخته و یا فضای لازم جهت یادگیری و تجربیات عملی برای آنها فراهم کند، اهمیت چندانی می یابد. چرا که متاسفانه در کشور ما به طراحی مناسب فضاهای شهری کودکان توجه چندانی صورت نگرفته است
این مقاله سعی در یافتن پاسخی منطقی به این سوالات است که فضاهای شهری متناسب با روحیات و نیازهای اجتماعی کودکان دارای چه ویژگی هایی هستند و چگونه می توان با مشارکت کودکان شهری بر پایه پایداری اجتماعی ایجاد کرد . فرضیه این تحقیق بر این اساس استوار است که طراحی مناسب محیط ها و فضاهای بازی در سطح شهرها می تواند موجبات پایداری اجتماعی را ایجاد کند.
.2 پیشینه پژوهش
طی سال های اخیر پیرامون شهر دوستدار کودک - - CFC در کشورهای پیشرفته مطالعات و تحقیقات زیادی انجام گرفته است. اولین بار در سال 2007 میلادی "شهر بندیگو" در استرالیا از طرف یونیسف به عنوان - شهر دوستدار کودک - و اولین شهری که تمام جنبه ها و ویژگی های یک شهر دوستدار کودک را از نظر یونیسف به خود اختصاص داده بود ، معرفی و به رسمیت شناخته شد در این شهر حقوق کودکان به عنوان اولویت اصلی و اساسی در تمام رویکردها مورد توجه قرار دارد. توجه به مفهوم شهرهای دوستدار کودک در ایران سابقه چندانی ندارد.
شاید بتوان گفت اولین تجربه جدی به این موضوع پس از زلزله مخرب سال 1382 در بم صورت گرفت به گونه ای که سازمان یونیسف با همکاری دیگر نهادها ، پروژه شهر دوستدار کودک را با هدف - مشارکت جمعی - کودکان تعریف و آن را هدف گذاری کرد . در این پروژه کودکان 6 تا 13 سال مشارکت داشتند و نظرات خود را با روش های مختلف ابراز می کردند .
همچنین از طرف موسسه پژوهشی کودکان دنیا ، " شهر اوز " در استان فارس برای اولین بار به عنوان شهر دوستدار کودک در فروردین ماه سال 1389 انتخاب شد - اسماعیل زاده کواکی ، . - 146:1390 شیعه ، برای اولین بار در ایران به طور خاص در زمینه مناسب سازی فضاهای شهری برای کودکان کتابی تحت عنوان - آماده سازی شهر برای کودکان - نمونه موردی تهران در سال 1385 تالیف کرده است که ضمن بررسی نحوه برخورد با کودکان ، به نیازهای آنان به عنوان اصلی ترین گروه های اجتماعی شهر اشاره می کند و اینکه شهرها چگونه باید به تامین نیازهای کودکان بپردازند و کودکان از شهرها چه انتظاراتی دارند .
" دریسکل " ، کتابی تحت عنوان - ایجاد شهر های بهتر با کودکان و جوانان - تالیف کرده که - سعیدی رضوانی - و - مهرنوش توکلی - در سال 1387 آن را ترجمه کرده اند . در واقع این کتاب پاسخ مستقیم و تفضیلی به این سوال است که چه روش هایی برای مشارکت جوانان موثر است ؟ و در این کتاب به چند نمونه از پروژه های مشارکت دادن مستقیم کودکان در طراحی فضاهای شهری در نقاط مختلف دنیا اشاره شده است . آقا لطیفی - - 1387 ، در مقاله ای با عنوان " مناسب سازی محیط برای خلاقیت کودکان " به بررسی و تبیین نقش محیط در پرورش خلاقیت کودکان و عوامل محیطی موثر بر آن پرداخته است . در این راستا با دقت در زندگی روزانه کودک ، درک او از محیط بازشناسی می شود ، سپس با نگاهی جامع ، محیط هایی مرتبط با کودک را مورد کنکاش قرار داده و در نهایت به ارایه راهکارهایی ، هر چند ساده ، جهت مناسب سازی فضاهای زندگی وی ، پرداخته است .
کامل نیا و حقیر - 1388 - ، در مقاله ای با عنوان - الگوهای طراحی فضای سبز در شهر دوستدار کودک . نمونه موردی : شهر دوستدار کودک بم - یکی از پروژه های تعریف شده در این راستا را پیدا کردن الگوهای طراحی فضاهای سبز با توجه به دیدگاه های بچه ها می دانند . در این طرح با استفاده از متدولوژی گروه B بحث و روش های مشارکتی همچون قصه گویی ، جداول و پازل ها ، مدلسازی ، نقاشی و ... نظرات بچه ها در ارتباط با فضاهای سبز جمع آوری و تحلیل شد .
گلاسون و نیل - - Gleeson & Niel , 2006 ، اولین کتاب را در رابطه با شهر دوستدار کودک تحت عنوان " ایجاد شهر دوستدار کودک " تالیف کردند که اساس ی ترین منبع نیز در این زمینه محسوب می شود . در این کتاب به بیان و معرفی شهر دوستدار کودک ، شاخص ها و عوامل ضروری یک شهر دوستدار کودک پرداخته شده است .
" ریگگیو "در سال 2002 ، مقاله ای درباره شهرهای دوستدار کودک ، امکانات ، بودجه و موسسات قانونی مورد نیاز و اینکه چگونه مفهوم شهر دوستدار کودک گسترش یافته نوشته است و به بررسی اساس نامه بنیادی شهرهای دوستدار کودک - CFC - پرداخته ، همچنین دلایل ایجاد شهرهای دوستدار کودک و اصول کار و نمونه هایی از این شهرها را توضیح داده است .
همچنین این موضوع را روشن ساخته که کمیته شهری حقوق کودک ، سیستم کاری خود را بر اساس چهار اصل مهم حقوق کودک بنیان نهاده است : .1 عدم تبعیض .2 بیشترین علایق کودکان .3 حقوق زندگی و توسعه حداکثری .4 احترام به دیدگاه کودکان .
پژوهشهای مختلف دیگری در ابعاد و زمینه های مرتبط با موضوع شهر دوستدار کودک در سطح دنیا انجام شده است ، برای مثال ، آرتز و همکاران پیرامون فعالیت های چند بخشی برای افزایش محیط های دوستدار کودک مقاله ای ارائه کردند
هامپشیر و همکاران نیز به منظور افزایش سلامتی کودکان ، راهبردهایی مبتنی بر نقش درمانی عوامل منظر و چشم انداز محیطی ارائه کردند
هولت و همکاران در سال 2009 پیرامون فرصت هایی که کودکان جهت انجام فعالیت های فیزیکی در سطح محلات شهری پیدا می کنند و منجر به افزایش سلامتی آنها می شود پژوهشی انجام دادند
ترانتر و ویتلک" ، رفتار حرکت و گردش کودکان را بر اساس سبک و شیوه زندگی و وضعیت شبکه حمل و نقل در شهر کانبرا بررسی کردند
توماس و همکاران طی سال 2006 ، کیفیت زندگی کودکان را در کوئین ایسلند با تاکید بر مدیریت منطقه ای برای جلوگیری از امراض کودکان بررسی و ارائه کردند
بارنت و همکاران ، کیفیت تعلق کودکان استرالیا را در محیط های شهری مورد بررسی قرار دادند
هیل و ساندفور ، اثرات فقر کودکی را در زندگی جنبی کودکان جهت ارائه راهبرد های عمومی بررسی کردند
ولز جنوبی در سال 2009 کتابی تحت عنوان " یک راه عملی خوب برای ایجاد محیط های دوستدار کودک " منتشر ساخته که در آن به معرفی چارچوب شاخص های شهر دوستدار کودک و بررسی روش های عملی مشارکت کودکان و نوجوانان در امور شهری پرداخته است . مراحل مشارکت شامل 8 گام است همچنین در این کتاب به دنبال جواب دادن به سوالات زیر بوده اند :
محیط های دوستدار کودک چه هستند ؟ چرا به محیط های دوستدار کودک نیاز داریم ؟ ضرورت مشارکت کودکان و جوانان در اداره شهر چگونه است ؟ سوابق و تجربیات جهانی و ایران نشان می دهد : تمرکز بر موضوع " شهر دوستدار کودک " - - CFC به طور اخص با ویژگی ها و رویکردهای نوینی که در قسمت مبانی نظری و سابقه مطرح شد ، موضوع جدیدی برای اعمال و اجرای برنامه ریزی های مبتنی بر " شهر دوستدار کودک " است . طی دهه اخیر یونیسف فعالیت های متنوعی در این راستا و جهت انتخاب شهرهای برتر - " شهر بندیگو" در استرالیا - انجام داده است همچنین از طرف موسسه پژوهشی کودکان دنیا " شهر اوز " در استان فارس برای اولین بار به عنوان شهر دوستدار کودک در سال 1389 انتخاب شد
