بخشی از مقاله
چکیده
یکی از موضوعاتی که در متون دینی بسیار درخصوص آن تاکید شده و مورد اجماع تمامی افراد است بحث کرامت انسانی است. اهمیت و جایگاه این حق تا جائی است که انعکاس آن را حتی در اسناد حقوق بشري می توان یافت و به آن بعنوان یکی از پایه اي ترین حقوق انسانها نگریسته شده است. اما متاسفانه با وجود این تاکید ها تاکنون جامعه بشري اقدام اندکی در جهت پاسداشت آن انجام داده است. آمار روز افزون فقر و ایتام یکی از مصداق هاي بارز این بی توجهی جامعه جهانی است.
درحالیکه در اثر بروز جنگ هاي قومی، فرقه اي، حملات خارجی و یا سوانح طبیعی بسیاري از کودکان یتیم می گردند و یا خانواده آنها به دامن فقر می غلتد اقدامات حمایتی اندکی از آنان بعمل می آید. این مقاله درصدد است تا با مرور متون دینی و اسناد حقوق بشري یکبار دیگر وظیفه انسانی و قانونی در قبال این پدیده فراگیر را تشریح نماید. براي انجام پژوهش حاضر از روش توصیفی – تحلییلی و منابع کتابخانه اي و اینترنتی استفاده شده است.
مقدمه
موضوع ایتام و رسیدگی به امور آنها از جمله مسائلی است که ارتباط نزدیکی با کرامت انسانی دارد. چراکه هر شهروندي حق دارد تا در جامعه آنگونه که شایسته اوست زندگی کند و از هیچ حقی محروم نگردد. اما متاسفانه فقر و یتیمی در جهان درآغوش هم قرار گرفته اند بگونه اي که می توان گفت قریب به اتفاق کسانی که ناخواسته و در سنین کودکی یتیم می گردند به نوعی با مشکل فقر دست و پنجه نرم می کنند و آثار آن را در طول زندگی با خود به همراه دارند.
اگرچه که بسیاري از این کودکان ممکن است به هر دلیلی انواع محرومیت ها را تحمل نمایند ولی حاضر به تکدي گري و غیره نیز نگردند با اینحال وجود ایتام در جامعه به معناي زنگ خطر و هشدار است و می طلبد تا دولت در جهت رفع مشکلات آنها گام بردارد. زندگی یک جهارم مردم جهان در حال توسعه در فقر و یا گذران عمر 3/1 نفر با درامد کمتر از یک دلار نشان می دهد هیچ جامعه اي نیست که خود را مبرا از این مساله بداند.
لذا می توان گفت اگرچه هر یک از دولت ها در صدد رفع فقر و کمک به ایتام در جامعه خود می باشند اما آنگونه که در اسناد بین الملی نیز آمده است این موضوع به کرامت انسانی بازمی گردد که می بایست مشمول اقدام دسته جمعی گردد. این پژوهش می کوشد تا با مرور متون دینی و اسناد حقوق بشري یکبار دیگر وظیفه انسانی و قانونی درقبال این پدیده فراگیر را تشریح نماید. براي انجام پژوهش حاضر از روش توصیفی – تحلییلی و منابع کتابخانه اي و اینترنتی استفاده شده است.
تعریف مفاهیم
-1 حقوق بشر
اصطلاح حقوق بشر را از جمله واژگانی باید برشمرد که علیرغم داشتن پیشینهاي کهن و سابقهاي تاریخی، از عمر ورود آن به ادبیات حقوق بینالملل و سازمانهاي بینالمللی تنها قریب 60 سال میگذرد. این اصطلاح که در زبان آلمانی Menschenrechte و در زبان فرانسوي Droits de l'homme و در زبان انگلیسی Human Rights و عربی حقوقالانسان خوانده میشود2 با وجود سادگی ظاهري آن هنوز از تعریف یکسان و واحدي برخوردار نیست. به همین خاطر در مراجعه به اسناد و پژوهشهاي صورت گرفته پیرامون آن با تعاریف مختلفی روبهرو میشویم. تعاریفی که در بطن خویش مفهوم محوري کرامت انسانی و احترام را دارند. در ذیل به سه نمونه از این تعاریف اشاره میگردد.
محمود لواسانی، حقوق بشر را مفهومی تعریف می کند عقلی، که احترام بدان بعهده خود انسان واگذار شده و هرگاه به کمک تربیت اخلاقی در قلوب عموم افراد بشر جاي گیرد علت و فلسفه وجودي این حقوق که به علت وجود خودي انسان وابسته است محقق میگردد.3 فریده شایگان، پژوهشگر حوزه سازمانهاي بینالمللی معتقد استحقوق» بشر، آن حقوقی است که افراد صرفاً بدلیل انسان بودن استحقاق برخورداري از آن را دارند و از آنجا که انسان بودن در کل جهان مفهومی واحد است یا حداقل باید باشد، حقوق انسانی افراد برابر است و هیچگونه تبعیض براساس نژاد، قومیت، رنگ، زبان، جنسیت و مذهب که این تساوي حقوق را خدشهدار نماید، جایز نیست.
همچنین حقوق بشر میتواند بعنوان حقوق اساسی تعریف شود که به افراد حیات متعالی، آزادي از ترس یا نیاز و آزادي ابراز اعتقاد مذهبی خویش را اعطاء مینماید.
-2 کرامت انسانی
کرامت در لغت یعنی گرامی داشتن و بزرگداشت دیگران. کرامت و عزت و بزرگواري جزئی از سرشت انسان است. منظور از کرامت این است که انسان داراي حرمت است و حق دارد در جامعه به طور محترمانه زیست کند و کسی حق ندارد با گفتار و رفتار خویش حیثیت او را با خطر مواجه سازد. حق کرامت یا حرمت داشتن اشخاص در جامعه همانند حق حیات از موارد بسیار مهم در زندگی اجتماعی است. انسان یک موجود اجتماعی است و هنگامی می تواند به رشد و تکامل مورد نظر خویش برسد که بتواند از مواهب و نعمات الهی اعم از مادي و معنوي فردي و اجتماعی استفاده کند لذا براي ایجاد بستر مناسب جهت تکامل انسان در درجه نخست بایستی حرمت و احترام اجتماعی انسان که نیاز طبیعتی و فطري اوست صیانت گردد و مورد تحقیر واقع نشود.
-3 یتیم
در اصل به معناي»یتیم «تنها و منفرد است و در افراد انسان، به انقطاع و 7جدایی کودك از پدر یا از دست دادن او قبل از سن بلوغ اطلاق می شود.
یتیم در اصطلاح مفسران نیز داراي معناي ویژه اي است؛ چنان که مرحوم علامه طباطبایی - رحمه االله - می گوید: »یتیم به کسی گفته می شود که پدرش را از دست داده و این واژه براي شخصی که مادرش مرده، به کار نمی رود .«
حقوق بشر، کرامت انسانی و ایتام در اسلام و سایر ادیان
کتاب هاي مقدس و رهنمودهاي پیامبران الهی را نخستین اسنادي باید دانست که در آن به صراحت از حقوق شهروندان نسبت به یکدیگر و یا حاکمان در آن سخن رفته است. درحقیقت حقوق طبیعی که ادعا می شود منشاء حقوق بشر کنونی است نیز ریشه در حقوق فطري و الهی دارد. آیات متعدد قرآن کریم مکرر به بحث کرامت انسان اشاره دارد. از جمله این آیات می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
و صورکم فاحسن صورکم - و صورت شما انسانها را نگاشت و نیکو صورت نگاشت - 10 لقد خلقنا الانسان فی احسن تقویم - انسان را در بهترین صورت و ترکیب آفریدیم -
و لقد کرمنا بنی آدم و حملنا هم فیالبر و البحر و رزقناهم من الطیبات و فضلناهم علیکثیر ممن خلقنا تفضیلاً - و فرزندان آدمی را گرامی داشتیم و او را خشکی و دریا به حرکت درآوردیم و به او روزيهاي پاك و پاکیزه بخشیدیم و بر بسیاري از آفریدهها برتري دادیم -
فتبارك االله احسن الخالقین؛ - خجسته و پر برکت باد بر خداوند که بهترین آفریننده است.
هم چنین در آیات دیگري بر این مسئله تأکید شده که آن چه در آسمان و زمین است، براي انسان مسخر گشته و یا این که براي او خلق شده تروااستان: - الماالله سخر لکم ما فی السموات و ما فی الارض و اسبغَ علیکم نعمه ظاهره و باطنه؛ آیا مشاهده نکرده و نیاندیشیدند که به راستی خداوند آن چه را در آسمان ها و زمین است براي شما مسخر ساخته و نعمت هاي آشکار و پنهان خود را به طور کامل بر شما فرو ریخت.14هم چنین در آیه 29 در سورة بقره نیز آمده است:
- هو الذي خلق لکم ما فی الارض جمیعا. - 15 مفهوم این تعبیرات، یکپارچه ارزشبخشی به انسان و رعایت حقوق و اهتمام به کرامت او در جامعه است. وقتی انسان در پیشگاه خدا موجودي است که فرشتگان بر مقام او کرنش میکنند و تعلیم اسماء مییابند - بقره - 31/ هیچکس نمیتواند شرایط عارضی مانند رنگ پوست، تفاوت نژاد، فقر، یتیم بودن، سکونت در مناطق مختلف جغرافیایی یا بخاطر جنس زن و مرد، حقوق او را پایمال کند، یا عملی انجام دهد که موجب کوچک شمردن او گردد
