بخشی از مقاله
چکیده:
کمیته امداد امام خمینی - ره - از جمله نهادهای انقلابی، عام المنفعه و مردمی است که در سال 1357 به دستور بنیانگذار انقلاب اسلامی در جهت حمایت از مستضعفان و محرومین جامعه ایران تشکیل شد. این نهاد خیریه و حمایتگر که هم اکنون شعاع فعالیتهای آن حتی کشورهای مسلمان نشین و نیازمند را در بر می گیرد، با تاسیس معاونتها و شعبههای مختلف تلاش می کند از یک سو مشکلات اقتصادی و مالی خانواده های نیازمند و از سوی دیگر کرامت و عزت نفس انسانی این خانواده ها را حفظ کند. از میان گروهها و افرادی که هدف رفتارهای حمایتگرانه کمیته امداد قرار می گیرند، ایتام با توجه به مشکلات ویژه ای که دارند، نیازمند توجه و حمایت بیشتری از سوی امداد هستند و در سیستم امداد جایگاه برجسته ای دارند.
در این مقاله چگونگی تشکیل و تاریخچه کمیته امداد، رفتارهای حمایتگرانه امداد در رابطه با مستضعفین و محرومین جامعه و در نهایت به طور ویژه ای به جایگاه ایتام و مسائل و مشکلات آنها و همچنین حمایتهای صورت گرفته از جانب امداد برای آنها بررسی خواهد شد.
مقدمه
کسانی که از سال 1341 در جریان مبارزات مردم ایران بر ضد رژیم شاهنشاهی, به رهبری امام خمینی - قده - حضور فعال داشتند یا شاهد حوادث آن زمان تا زمان پیروزی سال 1375 و حوادث مهم بعد از آن, به ویژه دوران هشت ساله جنگ تحمیلی, بوده اند به خوبی می دانند که طبقات محروم و مستضعف بزرگ ترین نقش را در سرنگونی رژیم شاهنشاهی و خنثی ساختن توطئه های دشمنان داخلی و خارجی و تثبیت نظام اسلامی داشته اند. در ×این دوران بسیار حساس و سرنوشت ساز, کارگران, پیشه وران, کشاورزان, دانشجویان,دانش آموزان و طلاب ِجوانی که غالباً از فرزندان همین طبقات بودند, در صحنه های مهم مبارزات حضور فعال داشتند.
اکثر قریب به اتفاق زندانیان, شکنجه شدگان, تبعیدیان, شهدا و جانبازان از همین اقشار زحمت کش و محروم بودند; به طوری که می توان گفت: پیروزی انقلاب اسلامی ایران مرهون ایثار و فداکاری و جهاد طبقات محروم و شریف است. بنابراین با پیروزی انقلاب اسلامی یکی از اصول مهم سیاست خارجی از دید امام، حمایت از محرومین و مستضعفین ایران اسلامی و جهانقرار داده شد..
البته این بدان معنا نیست که در امور داخلی کشوها دخالت شود، بلکه هدف کمک به محرومین و مستضعفین و در نظر داشتن منافع آنان در مراودات بین المللی است که می باید همیشه مد نظر باشد. بنابراین به دستور امام خمینی، در 14 اسفند 1357 کمیته امداد، برای حمایت از محرومان و مستضعفان و خودکفا کردن آنها تأسیس گردید. کمیته امداد به عنوان متصدی اصلی قشر محروم با تشکیل دفاتر و شعبه های سعی در بر طرف کردن نیازهای خانواده های محرم در سراسر کشور کرد. در این مقاله سعی می شود اهم اقدامات امداد در رابطه با خانوادهای نیازمند و به ویژه ایتام بررسی شود.
کمیته امداد، تاریخچه و فعالیتهای آن
کمیته امداد امام خمینی رحمه االله ، به عنوان دومین نهاد انقلابی، روز چهاردهم اسفند 1357، دقیقا 22 روز پس از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، با صدور حکم حضرت امام خمینی رحمه االله تشکیل شد. کمیته امداد، به عنوان نهادی انقلابی و از نوع مؤسسات غیرانتفاعی و عام المنفعه است که مرکز اصلی آن در تهران بوده و در تمامی شهرستان ها و بیش تر بخش های کشور و در بعضی نقاط خارج از کشور - لبنان، سوریه، جمهوری آذربایجان، تاجیکستان و افغانستان - شعبه هایی دارد. شورای مرکزی که پس از ولایت فقیه، بالاترین رکن این نهاد است مسؤولیت کل کارها و امور را بر عهده دارد. این نهاد، تحت نظر مستقیم مقام معظم رهبری - ولی فقیه - قرار دارد و اساس نامه آن نیز به تأیید حضرت امام خمینی رحمه االله رسیده است
حضرت امام خمینی رحمه االله در توصیف کمیته امداد چنین فرمودند: »بعد از انقلاب، یک گروه هایی پیدا شدند و یک جمعیت هایی که نظیر این ها در تاریخ گمان ندارم سابقه داشته باشند. همین گروه امداد و کمیته امداد. من نشنیده ام که در یک کشوری، یک هم چو کمیته ای باشد که همشان صرف رسیدگی به فقرا و مستمندان و دهقانانی باشد که ]در نقاط[ دور افتاده شهرها قرار گرفته اند - 1 - « نیز ایشان می فرمایند:
»بی سابقه است که در یک کشوری، خود مردم و خود علما و مؤمنین یک کمیته ای برای امداد داشته باشند که همّشان این باشد که فقرا و مستمندان را در سراسر کشور رسیدگی کنند و امداد کنند. این ها برکات اسلام است و این گروه های عزیز و کمیته ها و همین طور این کمیته امداد، یک عمل بسیار لطیف، ظریف و شریف دارند که با این عمل، ان شاءاللّه می توانند ریشه فقر را از سر تا سر کشور به امداد ملت بزرگوار ایران، این ریشه را از بیخ و بن بکنند. عمل شما آقایان در سر تا سر کشور، عمل بسیار شریف خداپسندی است که مورد عنایت خدای تبارک و تعالی خواهد بود
کمیته امداد امام خمینی، مسؤولیت بسیار سنگین و در عین حال ظریفی را بر عهده دارند. کمیته امداد باید به گونه ای با افراد مستمند برخورد کند که احساس حقارت و سرشکستگی ننمایند. حضرت امام خمینی رحمه االله نیز ظرافت کار کمیته امداد را یادآور شده، چنین فرموده اند: »البته باید این توجه را به آقایان عرض کنم، گرچه خودشان توجه دارند، که باید این عمل، با یک ظرافتی انجام بگیرد که مستمندان و محرومان خیال نکنند که آن ها از باب این که در صف پایین جامعه واقع شدند، مورد امداد واقع شده اند.
آن ها در صف مقدم جامعه اند، مستمندان و فقرا و دور افتاده ها، در صف مقدم جامعه هستند و همین ها و همین زاغه نشین ها و همین حاشیه نشین ها و همین محرومان بودند که این انقلاب را به ثمر رساندند× .« یکی از وظایف مهم کمیته امداد امام خمینی رحمه االله ، خدمت به محرومان و تهی دستانی است که عمدتا در روستاها یا شهرک های کوچک و فاقد امکانات رفاهی زندگی می کنند. حضرت امام خمینی رحمه االله نیز به این قشر توجه ویژه ای داشتند و آنان را، سنگربانان بی نام و نشان می دانستند که در مقابل ظلم و طغیان رژیم فاسد پهلوی، مردانه قیام کردند.
بر همین اساس است که کمیته امداد را به خدمت گزاری بیش تر به این طبقه توصیه فرموده اند. ایشان در این باره می فرماید: »اگر نبود این همت محرومان و همت این روستاییان و همت این جنوب شهری ها، اگر نبود این، نه رژیم سابق ظلمش از بین رفته بود و نه ما در مقابل مشکلات می توانستیم مقاومت کنیم. همه این ها، از برکت این هایی هستند که شما به امداد آن ها برخاسته اید و آن ها لایق این هستند که ما با تواضع به خدمت آن ها برویم و برای آن ها خدمت کنیم.
همه ما، خدمت گزار آن ها باید باشیم×.« همانطور که میدانیم، یکی از مهم ترین وظایف کمیته امداد رسیدگی به ایتام جامعه دراست،اصل"یتیمبهمعنای" تنها و منفرد است و از یَتَمَ، یَتْیَمُ،یُتماً× و یَتماً می باشد و در افراد انسان، به انقطاع و جدایی کودک از پدر یا از×دست دادن او قبل از سن بلوغ اطلاق می شود. یتیم ×در اصطلاح مفسران نیز دارای معنای ویژه ای است; چنان که مرحوم علامه طباطبایی - رحمه ×االله - می گوید: »یتیم به کسی گفته می شود که پدرش را از دست داده و این واژه برای×شخصی که مادرش مرده، به کار نمی رود، برخی معتقدند که در میان افراد انسان یتیم کسی×است که پدرش مرده و در حیوانات به کسی که مادرش را از دست داده اطلاق می گردد.
رفتارهای حمایتی امداد در رابطه با نیازمندان
از صفات پسندیده مردم ایران زمین، نیکی و نیکوکاری و کمک به هم نوع است. ستگیرید از محرومان و مستمندانِ جامعه، همواره جزو وظایف ملی و مذهبی مردم ایران بوده است. مردم مسلمان و متدین ایران اسلامی، بر اساس باورهای دینی و ارزش های انسانی، همواره در راه کمک به دیگران گام برداشته و در این مسیر الهی، نام نیکی از خود به یادگار گذاشته اند. بر همین اساس است که می بینیم ایرانیان باستان، از آیین یکتاپرستی زرتشت چنین آموخته بودند: »اهورا مزدا - پروردگار یکتا و دانایی - که فرمانروای مطلق است، چنین مقرر فرموده است که خوش بختی از آن کسی است که دیگران را خوش بخت سازددرجای.« دیگر از اَوِسْتا آمده است: »اهورا مزدا، از کسی خوش نود است که بینوایان را دستگیری کند.
« در فرهنگ اسلامی، دوستی با فقرا، یکی از عوامل نزدیکی به خداوند و جلب محبت او شمرده شده است. پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله در حدیث معراج فرمودند: »خدا مرا به دوست داشتن مسلمانان مستمند فرمان داد که: ای احمد! دوست داشتن من، دوست داشتن تهی دستان است. پس به تهی دستان نزدیک شو و آنان را در کنار خود بنشان؛ زیرا فقیرانْ دوستان من هستند.« هم چنین امام رضا علیه السلام در خصوص کمک به مستمندان و گره گشایی و زدودن غم از چهره آنان می فرماید: »هرکه گره از کار مؤمنی بگشاید، خداوند در روز قیامت گره غم از دل او می گشاید.« هم چنین خداوند دوستی خود را دوستی فقرا دانست و در حدیث معراج به پیامبر اکرم صلی االله علیه و آله فرمود که: به فقیران نزدیک شو و آنان را به خود نزدیک کن، تا تو را به خود نزدیک سازم.«
بدون شک، مسأله امدادگری و رسیدگی به مستضعفان و محرومان، از کارهای اساسی در اسلام است. بر همین اساس است که محرومیت زدایی و رفع فقر از سیمای جامعه اسلامی، مهم ترین وظیفه کمیته امداد را تشکیل می دهد. البته روشن است که نیل به این هدف مهم و انسانی تنها با هم یاری و همکاری مردم نیکوکار و خیّر جامعه اسلامی میسر خواهد شد.
بر همین اساس است که رهبرمعظم انقلاب، حضرت آیت اللّه خامنه ای، مردم را به همکاری با کمیته امداد دعوت نموده، چنین فرموده اند: »این چنین کمیته ای که هم اکنون از کمک های دولتی هم برخوردار است و به کمک های مردمی هم متکی است، باید هر چه بیش تر به کمک های مردمی متکی شود و مردم عزیز ما، باید به این چنین ارگان هایی و این کمیته محترم و کوشنده و فعال کمک کنند تا بتواند با سازمان دهی درست خود، تلاش لازم را برای امداد به محرومان و مستمندان که بالفعل احتیاج به کمک دارند ادامه بدهد.«مهم ترین رسالت کمیته امداد امام خمینی رحمه االله ، کوشش برای رفع فقر و محرومیت در جامعه اسلامی و کمک به اقشار مستضعف و محروم است.
