بخشی از مقاله
چکیده:
دین اسلام ایتام را بیشتر از سایر محرومان مورد عطوفت و رحمت قرار داده و درباره مسائل مادی و معنوی آنها توصیه های فراوانی دارد. برای روشن شدن اهمیت موضوع ایتام در اسلام کافی است بدانیم واژه ی یتیم و مشتقات آن 23 بار در آیات قرآن وارده شده است.
طبق آیات قرآن ایتام در اجتماع دارای حقوق اجتماعی و مدنی می باشند از جمله حقوق اجتماعی ایتام سرپرستی آنها می باشد که قرآن این امر را از بهترین و پسندیده ترین امور به حساب می آورد و دیگر نیکی و اکرام ایتام است که باید چنان مورد اکرام قرار گیرند که جای خالی پدر را احساس نکنند و سومین حق اجتماعی آنها تعلیم و تربیت و هدایت آنهاست تا بتوانند انسانهای صالح و ثمربخشی باشند.
یکی دیگر از حقوق فرزندان یتیم در جامعه حقوق مالی است که در قرآن بر آن تأکید شده، و شارع مقدس تأکید فراوانی را بر روی حفظ و نگهداری اموال یتیم نموده و از ضایع کردن تصرف و تملک آنها به شدت نهی نموده است که هیچگاه نباید اموال آنها را با اموال خویش مخلوط نموده و همه آنها را تملک نمود به طوری که یتیمان را بیازمایند تا به حد بلوغ برسند منظور از بلوغ علاوه بر بلوغ جسمانی بلوغ فکری و اقتصادی نیز مدنظر می باشد بنابراین زمانی که رشد و بلوغ یتیم مسلم شد اموالشان به آنها سپرده شود و دستور اسلام اینست که برای سپردن مال یتیم به او چند شاهد بگیرند تا جای هیچ اتهام و نزاع و گفتگویی باقی نماند.
مقدمه
یکی از فرهنگهای اصیل ایرانی توجه خاص به یتیمان است بدان جهت که خداوند به توجه به یتیمان دستور داده و همچنین عقل سلیم انسان نیز توجه و تکریم یتیم را عملی انسانی و اقدامی معنوی می داند. شخصیت انسان در پرتو برنامه های تربیتی شکل می گیرد و استعدادها و ظرفیت های وجودش کشف و شکوفا می گردد. همیشه انسانهای بزرگ مربیان بزرگ داشته اند و در سایه هدایت و تربیت آموزگاران آگاه قله های موفقیت را فتح کرده اند بنابراین هر گاه در زندگی انسان به ویژه کودکان و نوجوانان خلأ تربیتی به وجود آید در زندگی با مشکلات فراوانی روبرو خواهند شد به همین جهت اسلام به فرزندان یتیم توجه ویژه می کند تا خلأ بی پدری و کمبودهای مربی را پر نماید.
قرآن کریم و پیشوایان معصوم امر سرپرستی کودکان یتیم را از بهترین و پسندیده ترین امور به حساب می آورند و مؤمنان را در این راستا راهنمایی و تشویق می نمایند تا در جامعه یتیمی آواره نشود و در پناه مؤمنان نیازهای آنها برطرف شود. در نظام اسلام گرچه یتیمان تکیه گاه و پدر خود را از دست داده اند ولی آنها بی سرپرست و رها نیستند چون در ساختار تشکیلاتی این نظام الهی، امام و پیشوایان مسلمان متولی امور یتیمان می باشد. همانطور که علی - ع - همیشه به یتیمان محبت می کرد و آنها را مورد لطف و حمایت خود قرار می داد.
علی - ع - به عنوان اسوه مسلمانان چنان با ایتام رفتار می کند او را ابوالیتامی - پدر یتیمان - لقب داده اند و در حکمت 264 نهج البلاغه می فرمایند: »احسنوا فی عقب غیرکم تحفظوا فی عقبکم« اگر شما بچه ها و خانواده مردم را احترام کردید خداوند هم کاری می کند که مردم هم به خانواده شما احترام بگذارد و اگر کسی بچه های مردم را تحقیر کند خداوند هم صحنه ای پیش می آورد که بچه های او در تاریخ تحقیر شوند این وعده را امیرالمؤمنین داده است.
مفهوم یتیم
یم در اصل به معنای تنها و منفرد است و از یَتَمَ، یَتْیَمُ و یُتْماً و یَتْماً می باشد و در افراد انسان به انقطاع و جدایی کودک از پدر یا از دست دادن او قبل از سن بلوغ اطلاق می شود.
یتیم در اصطلاح مفسران نیز دارای معنای ویژه ای است، چنان که مرحوم علامه طباطبائی - رحمه االله - می گوید: یتیم به کسی گفته می شود که پدرش را از دست داده و این واژه برای شخصی که مادرش مرده به کار نمی رود.
محمدطاهر بن عاشور در معنای یتیم می نویسد: از نظر عربها، کودکی که تنها مانده و پدرش را که حامی و دفاع کننده و نفقه دهنده او بوده، از دست داده یتیم است و این مطلب درباره مادر صدق نمی کند زیرا با از دست دادن او بی سرپرست نمی ماند.
لزوم توجه به ایتام
یکی از موضوعات مهمی که نه تنها اسلام، بلکه تمام ملل جهان با آن روبرو هستند واژه یتیم است وجود کودکان یتیم که پدر یا والدین خود را در طفولیت از دست داده اند در هر اجتماعی اجتناب ناپذیر است این کودکان از جهات عاطفی، اجتماعی، اقتصادی و ... باید مورد حمایت قرار گیرند. در همین راستا توجه به یتیم به عنوان سنتی الهی در همه ادیان الهی مورد توجه بوده و بر ضرورت تعهد نسبت به او و امنیت از تجاوز به حقوق و ترغیب در جلب دوستی وی و اظهار لطف به او تأکید بسیار شده است جوامع نیز به تناسب با چنین قشری برخوردی متفاوت داشته اند برخی از دید ترحم و عطوفت ایتام را گرامی داشته و بعضی هم بر مشکلات ایتام افزوده اند.
دین مقدس اسلام به عنوان آئینی جهانی که برای تمام بخش های جامعه انسانی برنامه دارد بی تردید درباره یتیمان و مسائل مادی و معنوی آنها برنامه ها و توصیه های فراوانی دارد که برخی در قرآن کریم بیان شده و بعضی نیز در روایات و سخنان پیشوایان معصوم - ع - آمده است.
توجه و اهمیت دین اسلام درباره یتیم ها نیز افزون بر آن که از رحمت و لطف خدا سرچشمه می گیرد جنبه دیگری نیز دارد و آن نگاه پیش گیرانه از عواقب رها شدن یتیم ها به حال خود می باشد. چون اگر چنین افرادی به حال خود رها شدند در آینده هزینه های سنگینی را بر جامعه وارد خواهند ساخت و می توانند عامل بسیاری از ناهنجاری های جامعه شوند.
به همین خاطر، قرآن کریم به این محور نیز توجه کافی داشته است.4 دین اسلام به عنوان کاملترین و جامع ترین دین الهی، همواره مستضعفان و محرومان اجتماع را زیر حمایت خویش داشته است و در این میان ایتام بیشتر از سایر محرومان مورد عطوفت و رحمت قرار گرفته اند. برای روشن شدن اهمیت موضوع ایتام در اسلام کافی است که بدانیم واژه ی یتیم و مشتقات آن 23 بار در آیات قرآن وارد شده و افزون بر این آیاتی نیز هستند که این واژه و تعبیر در ظاهر آن مشهور نیست ولی مضمون آن آیات درباره یتیم است.
