بخشی از مقاله
خلاصه
شهرسازی و باغسازی، به دلیل شرایط گرم و خشک اقلیمی ایران همواره جریانی هماهنگ و به هم پیوسته بودهاند. ترکیب این دو جریان توانسته مفهوم شهر پایدار ایرانی را ایجاد نماید. این شهرها ترکیبی از باغات و مزارع در لابهلای بافت شهری بوده که شرایط مناسب زیستمحیطی را برای شهروندان به وجود آورده و در کنار آن نقش مؤثری در معیشت شهروندان داشته است؛
در حقیقت شهرهایی خودکفا و پایدار بودهاند که در طول هزاران سال با فرهنگ مردمان گذشته عجین شده و بخشی از هویت آنان را تشکیل میدادهاند. این شهرها که طبیعت، فرهنگ، اقتصاد و جامعه را با یکدیگر به خوبی ترکیب کرده بودهاند، امروزه در مسیر توسعه در حال تخریب و از بین رفتن میباشند که این مسئله میتواند موجب گسست در زنجیره پایداری زیستمحیطی، فرهنگی و اجتماعی میباشد. نمونهای از این شهرها، شهر قزوین بوده که باغات سنتی همچون کمربندی آن را احاطه کردهاند. امروزه این باغات نقش گذشته خود را در زندگی شهروندان از دست داده و در مسیر تخریب میباشند.
از بین رفتن کشاورزی و باغداری شهری میتواند پایداری زیستمحیطی، اقتصادی و هویت گذشته را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین حفاظت و احیاء کشاورزی شهری بومی میتواند در روند پایداری شهرهای ایرانی مؤثر واقع گردد.روش تحقیق به شیوه تحلیل محتوا از طریق بررسی نمونه موردی بوده که اطلاعات آن از طریق مشاهده و مطالعه اسنادی به دست آمده است.
.1 مقدمه
در شرایط سخت اقلیمی ایران، همواره شهرسازی و باغسازی در پیوند تنگاتنگی با یکدیگر بودهاند، به گونهای که در شهرهای گذشته نمیتوان انفصالی بین آنها یافت. دلایل گوناگونی را میتوان برای این پیوند و پیوستگی باغ و شهر بیان نمود ولی آنچه که به وضوح آشکار است، کشاورزی شهری به الگویی برای شکلگیری، توسعه شهر و فرهنگی برای شهرنشینی و زندگی شهروندان بوده است. این الگو در گوشه و کنار ایران و در شرایط زمانی و مکانی گوناگون توسعه یافته و توانسته در هر منطقه به پایداری نسبی دست یابد.
با مطالعه تاریخ گذشتهی شهرهای بزرگ ایران و مشاهده شهرهای کوچک ایران در روزگار معاصر، میتوان به گذشته شهرهای ایرانی پی برد. نمونهای از این شهرهای ایرانی، شهر قزوین بوده است که در طول سالیان متمادی زندگی شهر و باغات در پیوند تنگاتنگی با یکدیگر بوده است.
این شهرها دارای اصول پایداری اکولوژی، اجتماعی و اقتصادی و بخش وسیعی از فرهنگی و شیوه زندگی شهرنشینان بوده است. موضوع قابل توجه در این مقاله، یافتن حلقه گمشده شهرهای پایدار گذشته و شهر امروز میباشد؛ چرا که شهر امروز الگوهای پایدار خود را به دست فراموشی سپرده و سیر در مسیری نامعلوم را آغاز کرده است. حال آنکه هنوز بازمانده این شهرهای پایدار و پیشرفته موجود بوده است؛ برقراری پیوند صحیح و مناسب بین الگوهای شهر پایدار ایرانی با شهرهای امروزی از جمله قزوین، می-تواند جهشی برای حرکت در مسیری آزموده و در راستای روند توسعه شهر باشد، تا بتوان امیدوار بود که زندگی امروز نتیجه سالیان متمادی و میراث گذشتگان بوده که برای ما به یادگار و امانتی برای آیندگان به جا مانده است.
-2 مبانی نظری
-1-2 مفهوم پایداری
" توسعه پایدار مطابق گزارش کمیسیون1 جهانی توسعه و محیط زیست به سال - 1987 کمیسیون برونتلند - عبارت است از : » برآوردن نیازهای نسل حاضر بدون به خطر انداختن قابلیت های نسل آینده به گونه ایی که نیازهای نسل کنونی نیز به مخاطره نیفتد .
"« "واژه پایداری، امروزه به طور گستردهای به منظور توصیف جهانی که در آن نظامهای انسانی و طبیعی توأمان بتوانند تا آیندهای دور، ادامه حیات دهند به کار گرفته میشود. نکته قابل توجه اینکه پایداری را باید به عنوان یک فرایند تکاملی و نه ایستا در نظر گرفت "
در منابع مربوط به روش شناسی توسعه پایدار یک اتفاق نظر در مورد مفهوم توسعه پایدار وجود دارد. این اتفاق نظر شامل این واقعیت است که توسعه پایدار در برگیرنده سه بعد اجتماعی، اقتصادی و زیستمحیطی میباشد.
"پایداری به این دلیل مورد توجه همگان است که زندگی سالم طولانی مدتی با کیفیت بالا را برای نسل ما و کسانی که در آینده میآیند، تضمین میکند. مفهوم پایداری که از بین فرایندهای سیاسی به وجود آمده، سعی کرده بیشترین نیازمندیهای عصر حاضر را با یکدیگر یکجا مورد توجه قرار دهد:
· نیاز به توسعه اقتصادی برای غلبه بر فقر.
· نیاز به حفاظت از منابع زیست محیطی.
· نیاز به عدالت و تنوع فرهنگی برای قدرت بخشیدن به جوامع محلی به دلیل ارزشهایشان"
از تعاریف توسعه پایدار میتوان چهار مفهوم یا تعهد اصلی نهفته را دریافت:
آینده گرایی: مسئولیت رفع احتیاجات نسل آینده جهت تامین نیازهایشان از منابع طبیعی و پشتوانههای علمی و فرهنگی. محیطگرایی: مسئولیت حمایت و مدیریت موثر از منابع محیطی و زیستی.
عدالت گرایی: مسئولیت در دسترس قرار دادن منابع در مقیاس محلی و جهانی بر اساس عدالت و ایجاد فرصت برای همه. مشارکت گرایی: مسئولیت مدیریت جامعه برای تشخیص مسائل مرتبط با محیط بر اساس مشارکت مردم و دسترسی آزادانه به اطلاعات.
شهری پایدار است که در مسیر حرکت به سوی کارائی بیشتر در استفاده از منابع، به حفظ کیفیت زیست محیطی، عدالت اجتماعی و کارایی اقتصادی توجه داشته باشد و در عین حال تلاش کند از وابستگی به اتومبیل، مصرف منابع تجدید ناپذیر، تولید مواد زائد خطرناک و نابرابری بکاهد. پایایی توسعه در یک جامعه شهری هنگامی تضمین میگردد که شهرسازی قادر باشد، سطح تولید اقتصادی و نرخ اشتغال را در حد مطلوب تأمین نماید، رفاه اجتماعی و سطح بالای زندگی در شهر شکل بگیرد و زندگی سالم پاک و سبز و به دور از دغدغه آلودگیها و باکیفیت مطلوب جریان داشته باشد و آن زمان است که میتوان مدعی شد، توسعه شهری پایا و پویایی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی رخ نموده است.
-2-2 پایداری شهری
شهری پایدار است که در مسیر حرکت به سوی کارائی بیشتر در استفاده از منابع، به حفظ کیفیت زیست محیطی، عدالت اجتماعی و کارایی اقتصادی توجه داشته باشد و در عین حال تلاش کند از وابستگی به اتومبیل، مصرف منابع تجدید ناپذیر، تولید مواد زائد خطرناک و نابرابری بکاهد. پایایی توسعه در یک جامعه شهری هنگامی تضمین میگردد که شهرسازی قادر باشد، سطح تولید اقتصادی و نرخ اشتغال را در حد مطلوب تأمین نماید، رفاه اجتماعی و سطح بالای زندگی در شهر شکل بگیرد و زندگی سالم پاک و سبز و به دور از دغدغه آلودگیها و باکیفیت مطلوب جریان داشته باشد و آن زمان است که میتوان مدعی شد، توسعه شهری پایا و پویایی اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی رخ نموده است.
· پایداری اکولوژیک شهری
" پایداری اکولوژیک به معنای حفظ و احیا فرایندهای اکولوژیکی است که زندگی موجودات به آنها بستگی دارد. در این راستا، معماری منظر اکولوژیک به دنبال خلق یک محیط ساخته شده پایدار است. راهبردهای علمی در جهت پایداری اکولوژیک در معماری منظر، در مقیاس بزرگ - شهری - شامل زیرساختهای اکولوژیک، الگوی شهر پایدار و سیستم حمل و نقل بوده است. در مقیاس کوچک - سایت - شامل ایجاد ساختار سبز که خود شامل ایجاد فضای سبز با هدف افزایش تنوع گونههای زیستی است. به طور کلی رعایت مواردی از جمله حفظ منابع طبیعی و اکوسیستمها، ایجاد امکان تعامل میان مردم و طبیعت و آموزش عموم در رابطه با مسائل مربوط به توسعه پایدار از نکات مثبتی است که در مقیاس کوچک - سایت - حائز اهمیت میباشد"
رونق کشاورزی شهری کشور نقش مهمی در خودکفایی ملت دارد. تولید و توزیع غذا از طریق خودکفایی محلی و کشاورزی بومی مهمترین را برای جلوگیری از وابستگیهاست. کشاورزی شهری منافع اقتصادی خاصی برای اجتماع دارد. باغهای شهری میتواند توسعه اقتصادی و صنعت توریسم را ارتقا بخشد.
· پایداری اجتماعی شهری
کشاورزی شهری قابلیت تطبیق با نیازهای اجتماعی را دارند و به دنبال تقویت مشارکت مردمی از طریق:
1. " ترقی و پیشرفت منحصر به فرد جامعه از طریق فرصت دادن به مردم، تا در بسیاری از موقعیتها شرکت کنند؛ از یادگیری پرورش محصولات و ملاقات با مردم تا به عهده گرفتن مسئولیت و نقش مدیریت.
2. همبستگی در جامعه، از طریق در کنار هم بودن مردم، پرداختن به افراد منزوی و بسط و گسترش ارتباطات.
3. تقویت و احیای شهرنشینی و گروههای اجتماعی- از طریق قدرت دادن به مردم برای مشارکت در فعالیت-های گروهی، افزایش اعتماد به نفس و شناختن هویت و شخصیت فردی با روش مشارکت در کار و فعالیت و تولید گروهی در جامعه.
4. از طریق مشارکت اجتماعی و تولید گروهی امید به زندگی و آینده در بین مردم افزایش مییابد.
5. کاهش جرایم در شهرهایی که دارای باغهای اجتماعی و کشاورزی شهری هستند، مشاهده شده است " .[5]
· پایداری اقتصادی
" توسعه پایدار عبارتست از توسعه اقتصادی که در دراز مدت تدوام داشته باشد. برخی از سرمایههای طبیعی را نمیتوان با سرمایههای مصنوعی جایگزین نمود. نظریه پایداری بر این عقیده است که تا اندوختهای کافی از سرمایه طبیعی بحرانی برای نسلهای آینده انتقال یابد، چنین داراییهایی از ارزش اقتصادی بالایی برخوردار بوده و به طور کلی دارای ارزش اولیه زیاد میباشند. حفظ این ارزشهای اقتصادی اضافه بر نیاز به حفاظت از سرمایههای طبیعی، وابسته به سرمایه اخلاقی می-باشد.
