بخشی از مقاله
چکیده
به منظور ارزیابی تاثیر گیاهان پوششی سورگوم - Sorghum bicolor - ، شبدرایرانی - Trifolium resupinatum - و شنبلیله - Trigonella foenum-graecum - بر جمعیت علفهای هرز سیبزمینی، طرح آزمایشی به صورت بلوک کاملا تصادفی در ایستگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز در بهار و تابستان سال 1391 انجام شد. نتایج این بررسی نشان داد که بعد از تیمار بدون وجین علفهای هرز، بیشترین وزن کل علفهای هرز متعلق به تیمار سیب-زمینی کشت شده با گیاه پوششی شبدرایرانی بود که این تیمار، اختلاف معنیداری را با دیگر تیمارها نشان داد.
تیمارهای سیبزمینی کشت شده با گیاهان پوششی سورگوم و شنبلیله، دارای کمترین میزان وزن خشک کل علف-های هرز بودند. پیچک، تاجخروس و سلمهتره، به عنوان علفهای هرز غالب مزرعه، کمترین جمعیت را در تیمار گیاه پوششی سورگوم و پس از آن در تیمارهای شبدرایرانی و شنبلیله به خود اختصاص دادند. بر اساس نتایج بدست آمده، از این گیاهان پوششی میتوان به منظور مدیریت ارگانیک علفهای هرز سیبزمینی بهره برد.
1. مقدمه
سیبزمینی - Solanum tuberosum - ، گیاهی دو لپهای و یکساله از خانواده Solanaceae است. این گیاه برای استفاده از غدهی زیرزمینی آن که دارای کربوهیدرات بسیار است کشت میگردد و غده در اثر متورم شدن انتهای ساقه زیرزمینی - استولون - ، به وجود میآید - خواجهپور، . - 1387 امروزه سیبزمینی، بعد از گندم و برنج و ذرت از نظر اهمیت غذایی رتبه چهارم را در جهان دارا میباشد - خوشخوی و همکاران، - 1388 و میزان ماده خشک بیشتری در هکتار نسبت به غلات تولید میکند
گیاهان هرز، به گیاهان ناخواستهای گفته میشود که بر خلاف میل کشاورز وارد جامعه گیاهان زراعی میشوند و در زمینهای آیش و زیر کشت دیده میشوند
علفهای هرز، عملکرد گیاه زراعی را از طریق رقابت برای نور، آب و مواد غذایی، فضای رشد و گازکربنیک و در برخی موارد مکانیسمهای آللوپاتی کاهش میدهند و در برخی مناطق و زراعتها، رقابت به حدی است که علفهرز بر گیاه زراعی چیره میشود
تهدیدها برای گیاهان پوششی در کشاورزی ارگانیک اند و زمان کشت گیاهان پوششی یکی از مهمترین مواردی است که بایستی به درستی مدیریت گردد
امروزه گسترش مقاومت به علفکشها و تغییر مداوم در جمعیت علفهای هرز، باعث کاهش تاثیر مدیریتهای شیمیایی شده است . - Buhler, 2002 - در سالهای اخیر، دانش کشاورزی پایدار، تلاشها را در جهت کاهش مصرف آفتکشها و علفکشها افزایش داده است
در دهههای اخیر با تاکید فراوان بر کاهش مصرف سموم شیمیایی و کنترل اکولوژیک آفات و علفهای هرز، راهکارهای متعددی به منظور توسعهی روشهای غیر شیمیایی کنترل آفات و علفهای هرز ارایه شده است. از جمله این راهکارها، فرایندهای اکولوژیک از قبیل تناوب زراعی، استفاده از سیستمهای مختلف کشت مخلوط، کشت محصولات آللوپاتیک با خاصیت آللوپاتی، استفاده از ارقام زراعی خفه کنندهی علفهای هرز و بسیاری موارد دیگر است که امروزه این رهیافتها، در قالب سیستمهای مدیریت اکولوژیک علفهای هرز قرار گرفتهاند. عملیات خاکدهی در سیبزمینی از جمله راهکارهای غیر شیمیایی کنترل علفهای هرز است. خاکدهی ضمن کنترل علفهای هرز، باعث پوشاندن غدهها نیز میشود و به همین دلیل یکی از عملیات مهم زراعی در سیبزمینی محسوب میشود.
به طور کلی، نوسان کمتر جمعیتهای علفهای هرز در جوامعی رخ میدهد که دارای تنوع بیشتر گونهای باشند و جمعیت علفهای هرز در جمعیتهای ساده و کوتاه مدت، افزایش مییابد . - Anderson et al., 2007 - یکی از راهکارهای بیولوژیک در مدیریت علفهای هرز سیبزمینی، استفاده از مالچهای گیاهی - گیاهان پوششی - است. مالچ گیاهی عبارتست از گیاهی پوششی که قبل یا همراه با گیاه زراعی اصلی به منظور توقف رشد علفهای هرز، کاهش فرسایش خاک، کاهش رواناب، افزایش حاصلخیزی، تعدیل دمای خاک و افزایش جمعیت حشرات مفید - افزایش تنوع زیستی - کشت میشود
آللوکمیکالها موادی بیوشیمیاییاند که کنش فیزیولوژیکی یا سمی بر گیاهان و میکروبها دارند و سمیت این ترکیبات، تابع غلظت آنها، سن و مرحله متابولیسمی گیاه، فصل و اقلیم و شرایط محیطی است و غلظت آنها پس از تنشهای زیستی و غیر زیستی، افزایش مییابد
مالچهای گیاهی که معمولا از گرامینهها یا لگومینوزهها هستند مانند گیاه زراعی نیاز به آب و عناصر غذایی دارند و اگر مدیریت مناسبی در کشت آنها اعمال نشود، ممکن است با گیاه زراعی اصلی رقابت کرده و منجر به کاهش عملکرد آن شوند. لذا میزان رشد مالچهای گیاهی بایستی تحت کنترل باشد . - Boyd et al., 2001 - مالچهای گیاهی از عبور نور جلوگیری میکنند و به صورت مانعی فیزیکی در برابر رویش علفهای هرز عمل میکنند. همچنین درجه حرارت و رطوبت خاک را تحت تاثیر قرار میدهند که به نوبه خود بر دمای مناسب جوانهزنی بذور علفهای هرز تاثیر دارد
به طور کلی، بقایای گیاهی با تأثیر بر مقدار نیترات خاک، تعدیل دمای خاک، ممانعت از نفوذ نور و مقدار رطوبت خاک می توانند رشد و نمو علفهای هرز را تحت تاثیر قرار دهد
گیاهان پوششی همانطور که گفته شد ابزاری مهم به منظور افزایش عملکرد و کنترل معنیدار علفهای هرز، افزایش ماده آلی و مواد غذایی خاک، کنترل آفات و بیماریهای خاکزاد و نیز جلوگیری از فرسایش خاک میباشند
هدف این پژوهش در واقع تعیین تاثیر مالچهای گیاهی سورگوم - Sorghum bicolor L. - شبدر ایرانی - Trifolium و شنبلیله - Trigonella foenum-graecum L. - بر جمعیت علفهای هرز سیبزمینی میباشد.
.2 مواد و روشها
این طرح پژوهشی در ایستگاه تحقیقاتی زراعی دانشکده کشاورزی دانشگاه شیراز واقع در باجگاه - طول جغرافیایی 52 درجه و 46 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 29 درجه و 50 دقیقه شمالی و ارتفاع 1720 متر و شرایط آب و هوایی گرم و خشک با بارش سالانه 350 میلیمتر - ، در بهار و تابستان سال 1391 اجرا گردید.
آزمایش به صورت طرح بلوکهای کامل تصادفی با 5 تیمار و 4 تکرار، انجام گرفت. تیمارهای آزمایش عبارت بودند از: شاهد بدون وجین علفهای هرز، شاهد وجین شده، گیاهان پوششی سورگوم، شبدر ایرانی و شنبلیله کشت شده همراه سیبزمینی. میزان بذر مصرفی برای شبدر ایرانی 10 کیلوگرم در هکتار، سورگوم 35 کیلوگرم در هکتار و شنبلیله 30 کیلوگرم در هکتار بود که البته میزان مناسب بذر برای این پژوهش با هدف ایجاد گیاه پوششی، طی آزمایشی که در گلخانه انجام گرفت بدست آمد. بدین منظور میانگین وزنی 100 عدد بذر گیاهان پوششی، را در 4 تکرار بدست آورده و از این طریق وزن 1000 دانه بدست آمد. پس از بدست آوردن این اعداد و با توجه به میزان جوانه زنی این بذور، برای هر کرت 6 - متر مربع: - 3×2، 10 گرم بذر شبدر ایرانی، 40 گرم بذر شنبلیله و 200 گرم بذر سورگوم در نظر گرفته شد.
به منظور انجام این پژوهش، کرتهایی با ابعاد 3×2 در نظر گرفته شد که فاصله ردیفها بر روی آن 65 سانتیمتر فارو گردیده بوده و در هر کرت، 4 ردیف - خط کاشت - سیبزمینی که فاصله بوتهها در این ردیفها 20 سانتیمتر بود کشت گردید. بر روی هر خط کاشت، 11 عدد سیبزمینی و در مجموع در هر کرت 44 عدد سیبزمینی، کشت گردید.
پس از عملیات آماده سازی زمین - شامل: شخم، دیسک و تسطیح - ، کاشت سیبزمینی - رقم داموس - ، به وسیله دست و پس از ایجاد جوی و پشته توسط نهرکن، در عمق 4 سانتیمتری خاک انجام شد. کشت اواخر فروردین ماه صورت گرفت و گیاهان پوششی به طور همزمان با سیبزمینی کشت گردیدند.
غدههای بذری سیبزمینی قبل از کشت با مانکوزب دو در هزار علیه کلیه بیماریهای قارچی ضدعفونی شدند. عملیات زراعی و آبیاری کرتهای آزمایشی طبق روال معمول، یعنی خاکدهی در زمان غده بندی بوتهها و آبیاری به صورت هفتهای یکبار انجام شد.
نمونههای علف هرز به منظور تخمین وزن خشک علفهای هرز غالب مزرعه و نیز کلیه علفهای هرز، در پایان فصل و در هر یک از کرتهای آزمایش، با انداختن تصادفی کوادراتی به ابعاد 50×50 سانتیمتر جمعآوری و سپس در آون با دمای 70 درجه سانتیگراد، به مدت 48 ساعت خشک و توزین گردیدند.
آنالیز آماری دادهها با نرمافزار SAS و رسم نمودارها با استفاده از Excel انجام گرفت. مقایسه میانگین نیز با هر دو روش دانکن و حداقل اختلاف معنیدار - LSD - ، صورت گرفته و بر این اساس نتایج پژوهش گزارش گردیدند.
.3 نتایج و بحث
در تیمارهای مختلف آزمایش، جمعا 6 گونه علف هرز مهم شناسایی گردید. علفهای هرز تابستانه در این پژوهش، تاجریزی سیاه - Solanum nigrum - ، تاجخروس ریشه قرمز - Amaranthus retroflexus - ، خرفه - Portulaca oleracea - ، پیچک صحرایی - Convolvulus arvensis - ، سلمهتره - Chenopodium album - و هفتبند - Polygonum aviculare - بودند
