بخشی از مقاله
چکیده
در مراکز آموزشی نیروهای مسلح، شمار چشمگیری از افراد مشغول آموزش، کار و زندگی هستند. این روند کار و زندگی روزمره، موجب تولید حجم قابل توجهی از پسماند می شود. پسماندها، مواد زائدی هستند که برای دفع و دورریز آنها، هزینههای چشمگیری صورت میپذیرد. اما اگر بتوان با ایجاد یک ساختار مدیریت پسماند، مواد بازیافتی و قابل استفاده در صنعت را تفکیک، انباشت و به فروش رساند، کمک قابل توجهای به اقتصاد بخش دفاع صورت گرفته است.
پژوهش مذکور از زمره تحقیقات کیفی است که از نظر هدف کاربردی و برای گردآوری اطلاعات، از روش »کتابخانهای« استفاده شده است و سعی شده تا مبانی لازم جهت تبیین موضوع مطرح شده از همین منابع استخراج شود. نتایج بیانگر آن است که در مراکز آموزشی نیروهای مسلح، با وجودی که به گونه پراکنده، مخازن تفکیک پسماندهای خشک و تر وجود دارد، اما فرایند تفکیک پسماندهای خشک و تر به گونه فراگیر و گسترده انجام نمیشود.
لذا اگر این مراکز بتوانند ساختارهای سامانمندی را برای تفکیک پسماندهای خشک ارزشمند از زبالههای تولیدی، انبارسازی و فروش آنها ایجاد کنند، درآمد قابل تاملی خواهد داشت. در مدیریت پسماند اینمراکز که معمولاً در راستای کسب درآمد و با رویکرد اقتصاد مقاومتی صورت میگیرد لازم است به انواع پسماندهای تولیدی و رویکرد بازیافت به آنها توجه خاصی صورت گیرد و در بحث مدیریت پسماند به دستهبندی پسماندها توجه خاصی داشت.
-1 مقدمه
در دهههای اخیر، در اقتصاد جهان، مفاهیمی چون اقتصاد محیط زیست و توسعه پایدار، این پیام عمده را برای همگان به همراه داشتهاست که باید با نگاه متفاوتی به محیط پیرامون خود بنگرند. در واقع زندگی اقتصادی انسان ها یعنی تولید و مصرف، همواره همراه با تولید مقداری پسماند و فرآوردههای زائد بوده است. هنگامی که این مواد زائد ناشی از مصرف باشد، آنها را زباله و هنگامی که ناشی از تولید باشد، ضایعات مینامیم.
- هویدی، - 15 :1387 اما با هر نامی، همیشه زبالهها، از فرآوردههای جانبی زندگی انسانی بودهاند. با تحول سبک زندگی از دوران انقلاب صنعتی به این سو، با گسترش گستره مواد مصرفی در زندگی به ویژه مواد نفتی و پتروشیمی و افزایش تراکم شهرها و تغییر رویههای تولید و مصرف، شکل و ترکیب پسماندها نیز دگرگون شدهاند.
به تدریج حجم زبالهها بیشتر، مواد تشکیلدهنده آنها تجزیهناپذیرتر و مدیریت و دفع آنها دشوارتر شده است. این روند تا جایی ادامه یافته است که بخش بزرگی از بودجه شهرداریها و نهادهای مدیریت شهری، به مدیریت و دفع پسماندها اختصاص یافته است. از سوی دیگر، پسماند که زمانی چیزی بیارزش به نظر میرسید، به سبب پیامدهای زیستمحیطی گسترده و هزینههای اقتصادی جانبی بسیار، تبدیل به یک مساله محسوس و قابل اعتنا شد.
- لندیس، . - 22 :1391 یکی از پسماندها، پسماندهای شهری1 و به طور دقیقتر پسماندهای خانگی 2 است. این پسماندها یا همان چیزی که ما تحت عنوان »زباله خانگی« می شناسیم، عبارت است از مواد زائدی که در طی فرایند مصرف خانوارهای شهری و روستایی و محیطهای شغلی غیرصنعتی و فضاهای آموزشی تولید میشوند. - هویدی، - 62 :1387 هر کدام از انواع پسماندها، از دید زیستمحیطی پیامدهای ویژه خود را دارند.
مهمترین چالش درباره پسماندهای خانگی این است که در فرایند دفع، به سبب هزینههای فزاینده حمل و نقل، احتمالا در نقطه ای در نزدیکی شهر محل تولید، دفع میشوند. از همین روی، این نزدیکی تولید و دفع، به ویژه با توجه به آنکه با گسترش افقی شهرها، این همسایگی اجتنابناپذیر است، پیامدهای بهداشتی و زیستمحیطی زیادی را به گونه منطقهای، پدید میآورد. این مساله در کنار دیگر پیامدهای دفع پسماندها، مانند آلودگی هوا، محیط زیست و ... موجب شده است، تا بحث یافتن روشی برای مدیریت پسماند با توجه به منابع تولیدکننده آن، اهمیت ویژهای بیابد.
- سازمان مدیریت پسماند، . - 10 :1389 مدیریت پسماند، مجموعه ی گستردهای از روشها، تکنیکها و فرایندهای عملیاتی است که پسماندها را از زمان تولید تا زمان دفع، راهبری میکند. - هویدی،. - 93:1387 توجه به مدیریت پسماند در مرکز آموزشی نیروهای مسلح که در آن هزاران نفر در حال خدمت و تحصیل به صورت شبانه روزی هستند. حائز اهمیت است زیرا در این مراکز، روزانه، چندین تن زباله تولید میشود. از طرفی اقتصاد مقاومتی مفهومی است که در پی مقاوم سازی، بحرانسازی و ترسیم ساختارها و نهادهای فرسوده و ناکارآمد موجود اقتصادی مطرح میشود که قطعاً باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریتهای همگانی و مدبرانه، پیش شرط و الزام چنین موضوعی است.
-2 بیان مسئله
با شدت گرفتن جنگ اقتصادی قدرت های خارجی با نظام جمهوری اسلامی و پدید آمدن تنگناهای اقتصادی، نظریه »اقتصاد مقاومتی«، جایگاه ویژه ای در برنامهریزیها و سیاستگذاریهای اقتصادی یافته است. به گونهای که با توجه به فشار مالی وارد شده بر نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، لزوم توجه به اقتصاد مقاومتی، در ساختار مدیریتی این نیروها، بیش از پیش، مهم جلوه میکند.
مهم ترین تحلیل محتوایی از مفهوم اقتصاد مقاومتی، بهره گیری بیشتر از داشته ها، صرفه جویی در مخارج و افزایش درآمد از منابعی است که تاکنون به آنها توجه نشده است. از همین رو، نیاز است تا نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران، به بازنگری در ساختار عملیات مالی خود پرداخته تا این اصول اقتصاد مقاومتی را در پیکره خود به اجرا گذارند.3 یکی از اقداماتی که امکان استحصال درآمد از آن وجود دارد و تاکنون مورد توجه نبوده است، بحث مدیریت پسماند مراکز آموزشی یا به اصطلاح عمومیتر، زبالههای تولیدی در مراکز آموزش نظامی است.
چرا که نیروهای مسلح در سطح کشور، دارای چندین مرکز آموزشی و دانشگاهی هستند که در آن هزاران نفر در حال خدمت و تحصیل هستند. در این مراکز، روزانه، چندین تن زباله تولید می شود و در موارد زیادی این پسماندها که بخش جدایی ناپذیر زندگی و کار انسان ها هستند اکنون نه تنها بازگشت مالی در پی ندارند، بلکه محل صرف هزینه هستند. اما اگر بتوان با طراحی یک ساختار کارآمد و با یک سرمایه گذاری محدود، از مدیریت این پسماندها، درآمدی را متوجه نیروهای مسلح کرد، این تهدید تبدیل به یک فرصت شده و مراکز نظامی آموزشی از این راه، بخشی از هزینه های جاری خود را تامین کرده اند.
زیرا زباله همواره وجود دارد و اگر یک ساز و کار اصولی برای مدیریت آن وجود داشته باشد، یک محل درآمد همیشگی و پایدار در اختیار نهادهای نظامی کشور خواهد بود. از این رو محقق با در نظر گرفتن موارد فوق و اهمیت و ضرورت بهرهگیری از پسماندهای خشک ارزشمند در راستای اقتصاد مقاومتی و به جهت کمک به اقتصاد بخش دفاع، موضوع نوشتار خود را، تحت عنوان »کمک به اقتصاد بخش دفاع با مدیریت پسماند در مراکز آموزشی نیروهای مسلح« قرار داده است.
-3 مبانی نظری تحقیق الف - تعریف کلیدواژههای تحقیق
در این قسمت از نوشتار به تبیین متغیرهای مرتبط با موضوع مانند: مدیریت، پسماند، مراکز آموزشی نیروهای مسلح، اقتصاد و اقتصاد مقاومتی پرداخته میشود.
- مدیریت: مدیریت به معنای فراگرد بکارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی بر مبنای یک نظام ارزشی پذیرفته شده است که از طریق برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل عملیات برای دستیابی به اهداف تعیین شده صورت میگیرد - رضائیان، - 10:1387
- پسماند: پسماند به زباله جامد، مایع و گاز - غیر از فاضلاب - گفته میشود که به طور مستقیم یا غیرمستقیم نتیجه کار و زندگی انسان بوده و از نظر تولیدکننده، زاید تلقی میشود. - عبدلی، - 25 : 1387
- دستهبندی پسماندها: در صنعت بازیافت، دستهبندی پسماندها به روشهای گوناگون انجام میشود. یکی از دستهبندیهای مقدماتی و اولیه، دستهبندی پسماندها به دو گروه خشک و تر، است. پسماندهای تر، به گونه عمومی به پسماندهایی گفته میشود که مرطوب یا خیس باشند. پسماندهای غذایی، لجن ها و ... در این گروه هستند. پسماندهای خشک، بیشتر مواد صنعتی هستند که رطوبت ندارند. برای نمونه پلاستیک، شیشه، کاغذ، مقوا و نان خشک در این گروه به شمار میروند.
- ستار، - 13:1390 پسماندها به پنج بخش کلی تقسیم میشوند پسماندهای عادی: - پسماندهایی معمول از فعالیتهای روزمره انسانها در شهرها، روستاها و خارج از آنها مثل زبالههای خانگی و نخالههای ساختمانی - . پسماندهای پزشکی - پسماندهای عفونی و زیانآور تولید شده در بیمارستانها، مراکز بهداشتی،آزمایشگاههای تشخیص طبی و سایر مراکز - . پسماندهای ویژه - پسماندهای که به دلیل بالا بودن دست کم یکی از ویژگیهای خطرناک، مانند سمی بودن، بیماریزایی، قابلیت انفجار یا اشتعال، خورندگی و... به مراقبت ویژه نیاز دارند - .
