بخشی از مقاله
چکیده
اصلاح مالیاتی فرآیندی است که از طریق آن سیاست ها و روش های مدیریت مالیاتی با هدف افزایش درآمدهای دولت، ثبات اقتصادی و تخصیص منابع و بهبود کارایی دستگاه مالیاتی تغییر می یابد. بر این اساس، رویکردهای اصلاح مالیاتی بر کاهش آثار تحریفی مالیات به منظور حفظ رقابت پذیری اقتصاد، کاهش تنوع نرخ های مالیاتی به منظور کاهش تحریف های ناخواسته در قیمت های نسبی، گسترش مالیات بر ارزش افزوده به منظور کاهش بار مالیاتی بخش تولید، توجه به عدالت عمودی به جای عدالت افقی - پایه های مالیاتی گسترده، ساده و شفاف - و همچنین کاهش هزینه های اداری و تمکین مالیاتی معطوف است.
یکی از محورهای اصلاح مالیاتی، اصلاح دستگاه وصول مالیات است و شامل طیف وسیعی از اقدامات من جمله تدوین یا اصلاح قوانین و مقررات برای بهبود فرآیندهای اجرایی مالیات و بهبود وصول مالیات می باشد. در این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای و تحلیل متون و مسائل اقتصادی و استنتاج موارد مطلوب به موضوع پرداخته می شود.
مقدمه
یکی از مشکلات مهم دولت ها در کشورهای در حال توسعه، کمبود درآمد برای دستیابی به اهداف عمومی است. کمبود منابع درآمدی دولت، مخارج عمومی دولت ها را به شدت محدود کرده و سرمایه گذاری در منابع انسانی و زیرساخت های فیزیکی به عنوان عوامل مهم تأثیرگذار بر رشد اقتصادی و در نتیجه افزایش رفاه جامعه را با مشکلات جدی مواجه می کند - ایمانی برندق و همکاران، - 1394؛ به اعتقاد بسیاری از اقصاددانان یکی از منابع مهم کشور جهت تامین هزینه ها و بخش عمده ای از بودجه هر کشور مربوط به مالیات می باشد.
با وجود این که برخی کشورها همچون ایران، به دلیل دسترسی به منابع جایگزین مثل نفت، آنچنان که شایسته است به درآمدهای مالیاتی توجه نمی کنند، ولی به نقش اساسی مالیات در ساختار بودجه خود اذعان دارند و به دنبال بررسی و چگونگی افزایش ظرفیت های بالقوه مالیاتی خود هستند؛ توانایی مالی حاصل از نفت به دولت ها اجازه می دهد تا با مداخله مستقیم در امور اقتصادی بر اقتصاد کشور مسلط گردد.
گسترش مداخله مستقیم دولت در امور اقتصادی نه تنها پایه های سلطه دولت بر جامعه را مستحکم تر و تنومندتر می کند، بلکه به دلیل پایین بودن کارآیی اقتصادی بخش دولتی و وابسته شدن بخش خصوصی به دولت، موجب تضعیف اقتصاد، افت نرخ بهره وری و رشد اقتصادی نیز می گردد. توزیع رانت و امتیازهای اقتصادی و سلطه اقتصادی نهاد دولت نهایتاً موجب می شود که اقشار و طبقات اجتماعی به لحاظ اقتصادی به دولت وابسته شوند.
در این جوامع، بهبود شرایط کار و زندگی از طریق دستیابی به رانت نفت همواره آسان تر از بهبود شرایط کار و زندگی از طریق اتحاد و تشکل در سازمان های سیاسی و صنفی خواهد بود. این امر انگیزه فعالیت سیاسی و اجتماعی را برای کل سیستم تضعیف می کند و باعث نزول سرمایه اجتماعی به سطح خیلی اندک می شود. در جوامعی که دولت عمدتا به جمع آوری مالیات متکی است، وابستگی دولت به ساختار اقتصادی و اجتماعی قوی است.
این امر انگیزه های نیرومندی برای مردم سالاری بوجود می آورد - عبدی و بیات،. - 1388 در کشورهای پیشرفته، مالیات اهرمی قوی برای اعمال سیاست های مالی و اقتصادی، فعالیت های اجتماعی و تأمین هزینه های دولت محسوب می گردد. درآمدهای مالیاتی چنین کشورهایی بر خلاف کشور ما، در رأس درآمدهای عمومی دولت قرار داشته و سهم آن از کل درآمدهای دولت غالباً بیش از سایر درآمدهاست - ایمانی برندق و همکاران،. - 1394 با مباحثی که انجام شد لزوم تغییر در منابع مالی دولت از تک محصولی بودن به سمت اقتصادی پویا، هرچه بیشتر احساس می شود.
به اعتقاد بسیاری از اقتصاددانان، مالیات یک ابزار مهم برای دولت ها جهت انجام فعالیت های اقتصادی و سیاسی است؛ بنابراین نقش مالیات در رفاه اجتماعی و توزیع مجدد ثروت و به دنبال آن کاهش شکاف طبقاتی، غیرقابل انکار است. اما برخی مواقع، مالیات وصولی، بنابه دلایلی چون هزینه وصول بالا، عدم رعایت عدالت، عدم وصول به موقع، وجود قوانین مبهم و یا کارایی پایین، انتظارات را برآورده نمی سازد؛ از این رو، باید ساز و کارهای مناسب اعم از قوانین و مقررات مالی صحیح و اجرای درست قوانین و مقررات جهت اخذ و وصول مالیات از مالیات دهندگان تهیه گردد تا بدین وسیله با اجرای صحیح قوانین مالی، به ارتقا فرهنگ مالیاتی و در نهایت به اجرای عدالت اجتماعی با کوتاهی غرض ورزی فرصت طلبان، کمک کرد.
به عبارتی، وصول انواع مالیات، اثرات و عوارض جانبی متفاوتی را همراه خواهد داشت. لذا مالیات باید به نحوی وضع شود که کمترین اثرات اختلالی را در سیستم اقتصادی بر جای بگذارد - هژبر کیانی و همکاران،. - 1388 در این مقاله به این مهم و چگونگی بهبود و کنترل وصول مالیات با اتکا بر قوانین و مقررات مالی صحیح پرداخته خواهد شد.
در ابتدا باید دید، چرا نیاز به قوانین و مقررات در وصول مالیات می باشد، از این رو، بعد از گذری بر پیشینه تحقیق، ساختار مالیات مورد بررسی قرار می گیرد؛ در این مورد از بیانات امام علی - ع - استمداد گرفته تا این نیاز مشخص گردد. در ادامه منظور از قوانین دست و پاگیر را تبیین نموده و در انتها با بررسی عملکرد سازمان امور مالیاتی کشور، به این امر صحه گذاشته می شود که یکی از عوامل مهم و مؤثر در بهبود وصول مالیات، قوانین و مقررات مالی صحیح می باشد.
- 1 مروری بر پیشینه تحقیق
در چند سال اخیر تحقیقات متعددی در حوزه اصلاح نظام مالیاتی کشور انجام شده است که به چند مورد از آنها اشاره می شود. حکیمی هریس - - 1378 در تحقیق خود به بررسی زمینه های اصلاح نظام مالیاتی کشور پرداخت؛ وی در مطالعه خود ابتدا مشکلات عمده موجود در نظام مالیاتی کنونی و راهکارهای حل آن را یادآور شد، ضمن اینکه به واسطه آن مشکلات و ارائه جداول مالیاتی 30 شرکت پذیرفته شده در بورس و احتساب آنها به سال پایه و کسر تورم از اعداد به روش ریاضی معلوم نمود که کارایی در نظام مالیاتی کنونی در حد مطلوب نبوده و با عدالت اجتماعی مطابقت ندارد. وی در مطالعه خود پیشنهاد کرد جهت اصلاح ساختاری نظام مالیاتی کنونی با یک نگرش سیستمی و همه جانبه جهت حل مشکلات و رفع محدودیت های تعدیل نرخ های مالیاتی و روی آوری به روش خوداظهاری از مشکلات مبتلا به نظام مالیاتی کاست و ترویج فرهنگ مالیاتی را سرعت بخشید.
شاهسون - - 1382 با عنوان بررسی عوامل مؤثر بر کارایی نظام مالیاتی از دیدگاه کارشناسان مالیاتی در موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه ریزی انجام داد که در آن پژوهش شش عامل تکنولوژی اطلاعاتی، قوانین مالیاتی، تشریفات اداری، خدمات بخش خصوصی، تشویقات مالیاتی و آموزش مورد بررسی قرار گرفت و نظر کارشناسان مالیاتی در خصوص این عوامل بررسی گردید و نتایج آن نشان داد که افزایش تکنولوژی اطلاعاتی، تنظیم صحیح قوانین و مقررات، کاهش تشریفات اداری، افزایش خدمات بخش خصوصی، افزایش تشویقات مالیاتی و افزایش آموزش صحیح باعث افزایش کارایی سازمان مالیاتی خواهد شد.
ایمانی برندق و همکاران - - 1394 در تحقیق خود به عوامل مؤثر بر کیفیت مالیات پرداختند و اذعان داشتند که که هزینه ها و زمان وصول مالیات، اهمیت خاصی در افزایش کیفیت مالیات داشته و در این مسیر نباید از نرخ مالیاتی و تنوع منابع آن و قوانین و دستورالعمل ها غافل شد؛ در این تحقیق نشان داده شد که عامل " استفاده از قوانین و دستورالعمل های مناسب و قابل اجرا" دارای رتبه دوم برای بررسی کیفیت مالیات در ایران بود.
چامبرلن و کستلمن - - 2002 در تحقیقی تحت عنوان "تجزیه و تحلیل سیستم مالیات الکترونیکی استرالیا "با بررسی عواملی از قبیل توانایی دسترسی به سایت سازمان مالیاتی، بارگذاری نرم افزارها در اینترنت، امنیت نرم افزار، شکل سوال ها و آسان بودن استفاده از این سیستم الکترونیکی از منظر مؤدیان در استرالیا، در می یابند که عوامل مربوط به صرفه جویی در هزینه ها و دسترسی سریع به تصفیه حساب ها کمترین میزان اهمیت و عوامل مربوط به مناسب بودن دسترسی سریع به خدمات و صرف زمان کمتر، بیشترین اهمیت را از نظر مودیان مالیاتی داشته اند.
به عبارتی این محققین به بررسی قوانین و مقررات مالی مؤثر بالفعل و بالقوه از نظر مؤدیان در وصول مالیات پرداختند. باربوتا - - 2008 عوامل اقتصادی موثر بر میزان وصول درآمدهای مالیاتی را شامل سطح درآمدها، احتمالات ممیز، ممیزی مالیاتی، نرخ مالیات، مجازات و جریمه ها عنوان نمود و عوامل شخصی، هنجارهای اجتماعی و ملی و احساس غیرمنصفانه بودن را در ردیف عوامل غیراقتصادی عنوان کرد.
- 2 ساختار مالیاتی و مؤدیان
ساختار مالیاتی هر کشوری علی القاعده بر پایه ملاحظات سیاست گذاران نسبت به اهداف کلی دولت از یک سو و واقعیات زندگی اقتصادی و اجتماعی کشور از سوی دیگر استوار است. نظام مالیاتی ساز وکاری است پیچیده برای توسعه اقتصادی و دارای آثار عظیم بر اقتصادی جهانی و نقش پر اهمیت در تشکیل سرمایه و راهبردهای سرمایه گذاری، تدوین سیاست ها و مقررات مالیاتی مناسب برای توسعه اقتصادی موضوعی است که ذهن اندیشمندان، اقتصاد دانان و دولتمردان را به خود مشغول ساخته است - بستانیان،. - 1385 از سوی دیگر مالیات در عین حال که باید آن را از ضروریات مربوط به تعالی کشور و دولت به شمار آورد همواره موجب بروز تضاد و کشمکش بین مؤدیان و مأموران مالیاتی و یا به عبارت دیگر بین مردم و دولت بوده و هست.
