بخشی از مقاله
چکیده
در عصر غیبت که دوره پنهان زیستی امام زمان عجل االله تعالی فرجه الشریف است، معتقدان به مهدویت برای زمینه سازی و نیل به جامعه موعود جهانی، دارای رسالت ها و مسئولیت های خطیری هستند که با پای بندی و اجرای آنها می توانند زمینه ساز ظهور آن حضرت باشند. این پنهان زیستی فقط مختص امام زمان - عج - نیست بلکه تعدادی از پیامبران گذشته نیز دارای غیبت بوده اند و غیبت سری از اسرار الهی است که حکمت هایی همچون حفظ جان امام، نبودن پیمان ظالمان بر عهده او، آزمایش و تادیب مردم و... در روایات برای آن ذکر شده است.
انبیاء و امامان معصوم - ع - در روایات متعددی غیبت حضرت را بیان کرده اند و ائمه نیز با کم ارتباط برقرار کردن با مردم زمینه را برای غیبت امام عصر - عج - آماده نمودند و در زمان غیبت صغری نوابان خاص امام رابطان ایشان با مردم بودند و در غیبت کبری فقهای جامع الشرایط حجت اویند و زمام امور جامعه را برعهده دارند.
به فرموده امام هادی - ع - : اگر نبودند عالمانی که پس از غیبت امام مهدی - عج - مردم را به سوی آن حضرت بخوانند و آن ها را به سوی امامشان هدایت کنند و با حجت ها و دلیل های محکم الهی از دین او حمایت کنند و اگر نبودند آن عالمان هوشیار که بندگان خدا را از دام های شیطان و شیطان صفتان و از دشمنان اهل بیت نجات دهند هیچ کس نمی ماند مگر این که از دین خدا بیرون می رفت و... پس وظیفه ما این است که آمادگی داشته و زمینه را برای ظهور حضرت ولی عصر - عج - آماده کنیم. در این نوشتار به اقسام غیبت و پیشینه و علل آن می پردازیم.
مقدمه
چرایی غیبت امام به قبل از تولد حضرت باز می گردد؛ زمانی که غیبت در میان مردم مطرح و پیامبر اکرم صلی االله علیه وآله و ائمه معصومین علیهم السلام در مقام پاسخگویی به آن برآمده اند. غیبت ولی عصر - ع - از رازهای بسیار پیچیده ای است که با ظهور او همه حقیقت روشن می گردد. عبداالله بن فضل هاشمی می گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: حضرت صاحب الامر ناچار غیبتی خواهد داشت، به طوری که گمراهان در شک واقع می شوند. سؤال کردم: چرا؟ فرمود: ماذون نیستیم علتش را بیان کنیم. گفتم: حکمتش چیست؟ فرمود: همان حکمتی که در غیبت حجت های گذشته وجود داشت، در غیبت آن جناب وجود دارد.
اما حکمتش جز بعد از ظهور او ظاهر نمی شود، چنان که حکمت سوراخ کردن کشتی و کشتن جوان و اصلاح دیوار به دست حضرت خضرعلیه السلام برای حضرت موسی علیه السلام آشکار نشد جز هنگامی که می خواستند از هم جدا شوند. ای پسر فضل! موضوع غیبت، سری از اسرار خدا و غیبی از غیوب الهی است، چون خدا را حکیم می دانیم باید اعتراف کنیم که کارهایش از روی حکمت صادر می شود، گرچه تفصیلش برای ما مجهول باشد. - مجلسی، 52 :1362، - 91 از این حدیث استفاده می شود که علت اصلی و اساسی غیبت به دلیل اینکه اطلاع بر آن به صلاح مردم نبوده، یا استعداد فهمش را نداشته اند، بیان نشده است. در این مقاله سعی بر این است که در باره غیبت سخنانی از روایات و آیات بیان کند که تا آنجا که در توان نویسنده است گوشه ایی از مباحث غیبت را روشن کند.
واژه شناسی
غیبت، اسم مصدر از ثلاثی مجرد ماده - غ ی ب - و به معنای پنهان شدن از دیدگان است و غایب به کسی گفته میشود که حاضر و ظاهر نیست. - طریحی، 2 :1375؛ ابن منظور، 4 :1408 ، 454؛ جوهری، 2 :1407 ، - 633 و در اصطلاح مهدویت یعنی پنهان زیستی حضرت مهدی - عج - گفته میشود. در برخی روایات برای اشاره به غیبت از واژه حیرت استفاده شده است. - نعمانی، 61 :1422؛ طوسی،. - 164 :1324
پیشینه غیبت در امام زمان - عج -
مسئله غیبت امام - عج - امر عجیبی نیست چرا که این اتفاق برای پیامبران الهی در دوران گذشته نیز وجود داشته است وقتی در تاریخ امّتهای پیشین تحقیق و تفحص می کنیم می بینیم که در مورد انبیا و جانشینان آنان کم و بیش این اتفاق رخ داده است. با نگاهی به قرآن کریم و روایات، مشخص می شود که تعدادی از پیامبران گذشته، مانند: صالح، یونس، موسی، عیسی و خضر - علیهم السلام - نیز به عللی، همچون امتحان امت خود، غیبت کرده اند و از انظار مردم پنهان شده اند. در برخی از روایات آمده است که امامان علیهم السّلام مساله غیبت انبیاء گذشته را یک سنّت پروردگار عنوان کرده و در تمامی امتها به وقوع پیوسته و جریان داشته است.
روایاتی از قبیل:
1. سدیر صیرفی می گوید: با مفضل و ابوبصیر و ابان بن تغلب خدمت امام صادق - ع - شرفیاب شدیم. آن حضرت بر روی خاک نشسته بود و لباس خیبری بر تن داشت و همچون مادری فرزند مرده، گریه می کرد و حزن و اندوه سراسر وجود حضرت را فرا گرفته بود و در حالی که اشکهایش جاری شده بود می فرمود: ای آقای من! غیبت تو خواب را از دیدگانم سلب نموده و زندگانی را بر من تنگ کرده و آرامش را از قلبم گرفته است. ای آقای من! غیبت تو، مصائب و اندوه مرا برای همیشه دردآور نموده است.
به آن حضرت عرض کردیم: ای فرزند بهترین انسانها! چرا این قدر گریان و اندوهناک هستید؟ حضرت فرمود: امروز در کیفیت تولد و غیبت طولانی قائم - عج - و گرفتاری مؤمنان و تردیدهایی که به واسطه طولانی شدن غیبت در آنان پیدا می شود و اکثر آنها از دینشان بر می گردند، تأمل کردم. رقت، قلبم را فراگرفت و غم و اندوه بر من چیره گشت. از حضرت تقاضا کردیم بیشتر توضیح دهد. فرمود: خداوند متعال در قائم ما، سه سنت از سه پیامبر قرار داده است؛ تولدی شبیه موسی - ع - ، غیبتی چون عیسی - ع - ، عمری مانند نوح - ع - و دلیل بر طولانی شدن عمر حضرت مهدی، عمر حضرت خضر - ع - است.
اما سنت موسی - ع - فرعون دریافته بود که زوال حکومت او به دست موسی - ع - خواهد بود. دستور داد کاهنان جمع شوند و او را از نسب موسی - ع - با خبر نمایند. کاهنان خبر دادند موسی از بنی اسرائیل است.لذا فرعون دستور داد تا شکم زنان حامله را دریدند و بیش از هزار مولود از بنی اسرائیل را کشتند، ولی به موسی - ع - که در حفظ و حمایت خداوند متعال به سر می برد، دست نیافتند. سپس امام صادق - ع - فرمود: همچنین بنی امیه و بنی عباس چون باخبر شدند که زوال و پایان سلطنت آنها به دست قائم اهل بیت - ع - خواهد بود، به عداوت و دشمنی با اهل بیت برخاسته و قتل و کشتار اهل بیت را شروع کردند تا بتوانند به کشتن مهدی - عج - دست یابند لیکن خداوند مانع شد که ستمگران از آن حضرت با خبر شوند.
اما سنت حضرت عیسی - ع - یهود و نصارا گفتند که عیسی کشته شد. لیکن خداوند آنان را تکذیب نمود و فرمود: »و ماقتلوه و ماصلبوه و لکن شبه لهم؛ - نساء - 157/ نه او را کشتند و نه به دار آویختند لیکن امر بر آنها مشتبه گردید.« همین طور است غیبت قائم، زیرا امت به واسطه طولانی شدنش، آن را انکار می کنند. اما راجع به شباهت طولانی شدن عمر امام زمان با حضرت نوح - ع - ، امام صادق - ع - فرمود: وقتی نوح - ع - برای قوم خود درخواست عذاب نمود، خداوند برای وی پیغام فرستاد که من بندگانم را هلاک نمی کنم مگر بعد از اتمام حجت بر آنان و تو صبر و تحمل پیشه کن و آنان را به سوی من دعوت کن که ثواب و پاداش تو را عطا خواهم کرد.
این آزمایش الهی به قدری طولانی شد که عده بسیاری از دین خدا برگشتند، تا جایی که فقط هفتاد و دو نفر از امت بر دین نوح - ع - باقی ماندند. آن گاه امام صادق - ع - فرمود: برنامه غیبت قائم - عج - نیز چنین است .زیرا به قدری طولانی می شود که برای بسیاری از شیعیانی که دارای نفاق هستند تردید حاصل می شود و مؤمنان خالص از دیگران جدا می گردند.
اما طولانی شدن عمر بنده صالح خدا، خضر - ع - نه به نبوت و امامت اوست، بلکه چون خداوند عمری طولانی برای حضرت مهدی مقدر نمود می دانست که طولانی شدن غیبت او، موجب انکار می شود، عمر خضر را طولانی گردانید تا بدین وسیله بر طولانی شدن عمر حضرت مهدی - عج - استدلال شود و حجت خدا بر منکران تمام گردد. - صدوق، - 352 : 1365
2. ابو بصیر می گوید از امام صادق - ع - شنیدم که می فرمود: رسول خدا - ص - می گوید: تمام غیبت های پیامبران، در زندگی قائم ما اهل بیت نیز مو به مو جاری است. عرض کردم، آیا قائم شما از اهل بیت است؟ حضرت فرمود: ای ابوبصیر، او پنجمین فرزند پسر موسی کاظم - ع - و فرزند بانوی کنیزان عالم است. غیبتش چندان طولانی می گردد که اهل باطل دچار تردید می شوند؛ سپس خداوند او را ظاهر کرده، شرق و غرب جهان را به دست او می گشاید و عیسی بن مریم از آسمان فرود می آید و پشت سر او نماز می گزارد؛ زمین با نور خداوند منور می گردد وجایی در روی زمین باقی نمی ماند که در آن غیر از خداوند عزوجلّ پرستش شود؛ همه ی ادیان باطل از میان می روند و فقط دین خدا می ماند، هر چند مشرکین نپسندند. - مجلسی، 51 :1362، . - 146
به راستی در قائم از آل محمد - ص - شباهتی است به پنج تن از رسولان، یونس، یوسف، موسی، عیسی و محمد علیهمالسلام« اما شباهتش به یونس بن متی - ع - ، بازگشت او از غیبت است در حالی که با وجود سن زیاد، جوان باشد. و اما شباهتش به یوسف بن یعقوب - ع - ، پنهان زیستن آن حضرت از خاص و عام و مخفی شدن از برادران و پوشیده شدن امر او بر پدرش، یعقوب - ع - باشد و این در حالی بود که بین او و پدر، بستگان و پیروانش، فاصله کمی بود.
- امام زمان - عج - در بین مردم با فاصله کم از آنها مخفی و پنهان است - و اما شباهتش به موسی - ع - ، ترس دائمی داشتن از دشمنان و طولانی بودن غیبت و پنهانی بودن تولد اوست و این که پیروانش پس از او از اذیت و خواری در رنج بودند تا این که سرانجام خدای عزوجل، ظهورش را اجازه فرمود و او را بر دشمنانش یاری و نصرت بخشید.
اما شباهتش به عیسی - ع، - اختلاف کسانی است که درباره او اختلاف کردند. گروهی گفتند: به دنیا نیامد، و برخی گفتند: مُرد و از دنیا رفت و عدهای گفتند :کشته و به دار آویخته شد. اما شباهتش به جدش محمد مصطفی - ص - ، خروج او با شمشیر و کشتن دشمنان خدا و دشمنان رسول خدا - ص - و جباران و سرکشان است. - مجلسی،51 :1362، 217؛ اربلی، 2 :1364، - 523 از بررسی مجموع این روایات مشخص می شود که منشاء غیبتها همواره ترس بوده است؛ البته نه ترس شخصی و فرار از کشته شدن، بلکه ترس از غافلگیر شدن در برابر دشمن و پدیدار گشتن اشکال و نقص در پیاده کردن و اجرای برنامه الهی، و می بینیم به محض فراهم شدن شرایط و اجازه ظهور از سوی پروردگار، به غیبت خود پایان داده پرچم مبارزه با ستمگران را بر افراشته و از جان مایه می گذاشتند.
غیبت امام زمان - عج - نیز به عنوان آخرین و گسترده ترین حلقه در موضوع غیبت انبیا و جانشینان آنان، در همین راستا صورت گرفت. او که به منظور مصون ماندن با قیمانده سلسله امامت و حجّتهای خدا در زمین از تعرض دشمنان ، غیبت کرد، منتظر فرا رسیدن ، زمان مناسب و موعد مقرّر است تا به اذن پروردگار ظهور کند و ریشه ستم و ستمگران را بخشکاند و اسلام ناب را در تمام ابعادش پیاده کند.
