بخشی از مقاله
چکیده
باتوجه به این که تعارضات، اختلالات و نابسامانی های روانی درسنین کودکی زمینه ساز پیدایش مشکلات اجتماعی و بیماری های مختلف جسمی و روحی در آینده خواهد بود و با در نظر گرفتن این مطلب که توجه به سلامت روانی نوجوانان یکی از اهداف و ویژگی های آموزش وپرورش است؛ بنابراین برای داشتن افرادی سالم و کارآمد و جامعه ای توسعه یافته و موفق،به ویژه درجوامع امروزی،توجه به سلامت روانی افراد،حائز اهمیت فراوان است. هدف از این پژوهش، بررسی راهکارهای کاهش اختلالات رفتاری و پرخاشگری دانش آموزان است. دانش آموزان پایه اول دبیرستان خدیجه - س - شهرستان خرامه به عنوان جامعه آماری در نظر گرفته شده است.در انجام این تحقیق، ابزارهایی مانند پرسشنامه، مصاحبه، مشاهده و بررسی اسناد - کتب و تحقیقات مربوطه - مورد استفاده قرار گرفته است.
مساله ای که بررسی می گردد، عبارت است از: علل پرخاشگری و اختلالات رفتاری دانش آموزان چیست؟نبود ارتباط عاطفی مطلوب بین والدین و فرزندان، عدم توجه به استعدادها و تواناییهای دانش آموزان هم در خانه و هم در مدرسه، نداشتن اعتماد به نفس و خودباوری در دانش آموزان و... از علل عمده پرخاشگری دانش آموزان می باشد. با توجه به اطلاعات جمع آوری شده و علایق دانش آموزان، از فعالیت های خلاقانه و گروهی و برخی از اقدامات مکمل جهت حل مسئله ی مورد نظراستفاده گردید و اقداماتی نیز جهت افزایش آگاهی والدین در این زمینه انجام گرفت. مدارک و شواهد موجود، دلالت بر اثرات مثبت و سازنده ی این روش ها داشت.بها دادن به دانش آموزان و ایجاد فرصتی مناسب به آنان جهت بروز خلاقیتها و استعدادهایشان و شرکت در فعالیتهای گروهی می تواند از میزان ناسازگاری رفتاری دانش آموزان بکاهد.
واژگان کلیدی: پرخاشگری، کنترل رفتارپرخاشگرانه، مشکلات رفتاری، ناسازگاری، سوء رفتار
مقدمه:
عواطف و احساسات، نحوه رفتار انسان را مشخص می سازد و در چگونگی اداره امور زندگی روزمره نقش بسزایی دارد. رفتار پرخاشگرانه که از انگیزه پرخاشگری سرچشمه می گیرد،از دیدگاه های گوناگون و به طرق مختلف تعریف شده است. پرخاشگری به معنی ستیزه جویی و رفتار تند و خشن است و برای توصیف حالتهای عاطفی مختلف از رنجش عادی تا غیظ و غضب شدید بکار می رود. - گلابی،. - 143 :1378هر چند ویژگی مخالفت کردن و پرخاشگری در نوع انسان یک پدیده ی هنجار بشمار می آید و در کودکان و نوجوانان نیز این ویژگی با نوسان و توالی متغیری طبیعی به نظر می رسد، اما در برخی از نوجوانان، ستیزه جویی از عمق بیشتری برخوردار است که باید با آن به صورت یک رویکرد روانی برخورد کرد.
این اختلال روانی به صورت مخالفت کردن در مقابل هر چیزی به همراه بحث و جدل کلامی دائم و تمایل نداشتن به انجام هر گونه رفتار منطقی بروز می کند.معلّمان در برابر اختلالات رفتاری، به شکل های متفاوتی از خود عکس العمل نشان می دهند. برخی آن را به شدّت سرکوب می کنند. بعضی،در مقابل آنان کوتاه می آیند؛ بعضی دیگر آنان را به حال خود رها می کنند. راه منطقی این است که وقتی مشکلی در کلاس پیش می آید؛ ابتدا آن مشکل شناسایی شود، سپس به صورت علمی مورد بررسی قرار گیرد، بعد راه حل هایی جهت رفع مشکل پیدا کرده و رفع گردد.
توصیف وضع موجود و بیان مساله و روش تحقیق
دبیرستان خدیجه - س - دارای 178 نفر دانش آموز در رشته های تجربی، انسانی است. پایه اول با 48 دانش آموز،پایه دوم با50 دانش آموز، پایه سوم با 57 دانش آموز، و پیش دانشگاهی با 23 دانش آموز در سال تحصیلی 92-93 مشغول به تحصیل هستند. این مدرسه بصورت نوبت ثابت صبح اداره می شود و از مدارسی است که در مرکز شهر واقع شده و دارای موقعیت فیزیکی و جغرافیایی خوبی است. اما اولیای دانش آموزان این مدرسه از نظر فرهنگی در سطح متوسط و رو به پایین و از نظر معیشی کم درآمد و ضعیف هستند.
امسال با دانش آموزانی مواجه شده ام که نسبت به همدیگر رفتارهای پرخاشگرانه داشتند. بسیارگستاخ و بی ادب بودند. رفتار و برخورد نامطلوب با سایر دانش آموزان،بی احترامی به معلم و اولیای مدرسه،عدم رعایت قوانین مدرسه و کلاس، استفاده از کلمات زشت و ناروا در گفتار، بی نظمی، شلوغی، بی ادبی و تمسخر از مواردی بود که روزانه با آن سر و کار داشتم. آنها بعد از دعوا، حاضر به عذر خواهی از یکدیگر نبودند. یکدیگر را مقصر خشونت هایشان می دانستند،همدیگر را به خاطر رفتار هایشان سرزنش می کردند.
از 48 نفر دانش آموز پایه اول که در دو کلاس اول الف و اول ب گروه بندی شده بودند، حدود 36 نفر دارای مشکل رفتاری بودند که از این تعداد 5 نفر، مشکلات بیشتری داشتند، لذا تمام دانش آموزان پایه اول به عنوان جامعه آماری انتخاب شدند و آن 5 نفر به صورت ویژه زیر نظر بودند. از نظر تحصیلات بیشتر پدران سواد زیر دیپلم داشتند و مادران نیزاکثراً سوادی در حد دوره ابتدایی و متوسطه داشتند. بدرفتا ری های برخی از دانش آموزان اگر چه ظاهراً مشکلات بزرگی نبود،اما نظم کلاس و یادگیری دانش آموزان را با مشکل چشمگیری مواجه ساخته و گاهی نیز برخی از دبیران را چنان به ستوه می آورد که قدرت تصمیم گیری مناسب را از آنان سلب می کرد.
ادبیات و پیشینه تحقیق
پرخاشگری یکی از رایجترین واکنشهای کودکان و نوجوانان نسبت به ناراحتیها و ناکامی هاست که به منظور صدمه رساندن به دیگران، کسب پاداش، ارضای نیازها یا رفع موانع انجام می شود. - کریمی، - 1378 چون تمام اعمال و رفتارهای انسان دارای هدف است، از این رو در شناسایی رفتار پرخاشگرانه، باید هدف از انجام دادن آن عمل مشخص شود. - انگارهچی،. - 1381
اولین سؤالی که در مورد رفتارهای نابهنجار افراد،خصوصاً مشکلات رفتاری از جمله پرخاشگری مطرح می شود، این است که علل پرخاشگری چیست؟ از مطالعه علل پرخاشگری دانش آموزان، استفاده از نظرات صاحب نظران علوم اجتماعی و روانشناسی و یافته های محققین می توان به عوامل شخصیتی، عوامل آموزشگاهی، عوامل اجتماعی و عوامل خانوادگی به عنوان علل پرخاشگری دانش آموزان نام برد.
الف: علل شخصیتی: نداشتن وضع روحی مطلوب به دلیل ابتلا به برخی بیماریهای روانی، بحرانهای ناشی از دوره بلوغ و برخی خصوصیات از جمله اضطراب و هیجان، احساس حقارت، غرور و... موجب بروز پرخاشگری می شود. - فرقانی، - 1376
ب: علل خانوادگی: سختگیری ها، خشونت ها وتحقیرهای والدین مستبد، اثرات جبران ناپذیری بر روی ساختار شخصیتی کودکان و نوجوانان باقی می گذارد و احساس بی کفایتی، ترس و گوشه گیری، ناتوانی در برقراری روابط عاطفی و اجتماعی، ناسازگاری و پرخاشگری و... می تواند زاییده چنین رفتارهای والدین باشد. - احمدوند، - 1374
ج: علل آموزشگاهی: پرخاشگری با پیشرفت تحصیلی ضعیف و ناکامی در مدرسه همراه می باشد. - مهریار، - 1370 روشهای انضباطی غلط در مدرسه، معاشرت با دوستان ناباب، برچسب زدن به دانش آموز از علل آن است. - نوابی نژاد، - 1371
د: علل اجتماعی: تحقیقات - بندورا، - 1973 نشان داده است که پرخاشگری کاملاً جنبه تقلیدی دارد و از راه مشاهده کسب می شود.طرد یا روشهای انضباطی غلط در افزایش پرخاشگری نقش داشته اند. - کریمی، - 1378
در سال های اخیر به روش های درون کلاسی برای کمک به دانش آموزان به منظور یادگیری های اجتماعی توجه جدی شده است.در مدارس نیز استفاده از روش های موفقیت آمیز در زمینه ی افزایش رفتار نوع دوستانه و مشارکت با دیگران، کاهش رفتارهای پرخاشگرانه، اصلاح برخوردهای لفظی با دیگران گزارش شده است.
