بخشی از مقاله
چکیده
مقاله حاضر به بررسی نیرو ها و کنشگرهای یاری دهنده و بازدارنده قصه حسین کرد شبستری بر اساس الگوی ساختار گرایانه و رویکردهای آ.ژ. گریماس می پردازد . این قصه از مشهورترین داستان های عامیانه ی زبان فارسی در دوره حکومت شاه عباس صفوی است حسین کرد شبستری به همراه دیگر پهلوانان و عیاران برای دفاع از مذهب شیعه و کشور ایران به جنگ با ازبکان و ترکان سنی مذهب عثمانی می پردازند و پیروز می شوند این قصه به شکل و سیاق نقالی در قهوه خانه ها خوانده می شده است.
مقدمه
قصه حسین کردشبستری ازمعروفترین داستانهای قهرمانی و عامیانه فارسی دوره ی صفویه است. پدیدآورنده آن معلوم نیست،دراین کتاب پهلوانان شیعه مذهب ایرانی بادشمنان دین و کشور می جنگند،شکل و شیوه داستان به صورت دانای کل و سوم شخص مفرد است و روش روایی آن نیز به شکل نقالی است. حسین کرد یکی ازچوپان زادگان و پهلوانان ایران است که ابتدا شاگرد پهلوان مسیح تکمه بندتبریزی از پهلوانان دربار شاه عباس صفوی بود ولی بعد از اختلاف با همسر مسیح،تبریز را به قصد اصفهان ترک می کند و از پهلوانان شاه عباس می گردد و بعد از اینکه مالیات هفت ساله ایران را از پادشاه هنر پس می گیرد به پاداش آن شاه عباس به اوخلعت های بسیاری می دهد و اوازنزدیکان شاه عباس می گردد.
کُرد - درمتون - کهن فارسی درمعنای چوپان نیز به کاررفته است اما مسلم است که درشاهنامه و دیگر متون فارسی صفت - گُرد - به معنای پهلوان و دلاور به دنبال نام برخی از پهلوانان بارها به کاررفته است.ازانجا که نقالان با شاهنامه و زبان آن آشنابوده اند شاید واژه ی - گُرد - را صفت برای پهلوانی به نام حسین شبستری به کاربرده باشند و چون مردم دردوره های پس ازساخته شدن قصه،واژه - گرد - را کمتر می شناخته اند و در کتابت قدیم - گُرد - را نیز - کُرد - می نوشته اند.
بعدها صفت گُرد برای حسین به به صورت کُرد گفته و تلفظ شده است. - حسین شبستری 1358 ص - 16 سیدظهیرالدین مرعشی در تاریخ طبرستان و رویان و مازندران درخصوص حسین کرد شبستری می نویسد که: - - حسین کرد پسرکی که شبیه چهره ی رستم بود به مقابله ی قراچه افتاد و قراچه رانیزبرگرفت و از اسب انداخت چنانچه لشکر مشاهده کردند و اسپ قراچه را بکشید و ببرد...اصفهبد اسپ قراچه را فرمود تا پیشکش سلطان کردند و حسین کرد را ده هزار دینار صله داد و ده هزار دینار دیگر بهر ولایت زارم سجل و برات نوشت.
روایت درباره ی حسین کرد شبستری وجود دارد..1حسین نامه : براساس کهن ترین نسخه ی شناخته شده از حسین کرد موسوم به حسین نامه با تاریخ 1255ق،تصحیح و تنظیم شده است - افشاروافشاری،15-1386و - 16 بخش کوتاهی ازاین کتاب نیز در 1260 نوشته شده است. - همان - 18 این دست نوشته در موسسه زبان های آسیای فرهنگستان علوم روسیه در سنت پطرز بورگ نگهداری می شود. - - مارزلف - 1386:441که البته این دو روایت باهم تفاوت اساسی دارند چراکه در حسین نامه،قهرمان اصلی فقط حسین کرد نیست.
کتابی که پایه و اساس این مقاله قرارگرفته است - - مقصد حسین کرد شبستری است که براساس کهن ترین روایت موجود ازداستان حسین کرد تصحیح و چاپ شده است. - - قصه حسین کرد شبستری از داستانهای عامیانه پهلوانی و عیاری دوره ی صفویه است که یتیم نامه هم نامیده می شود که به روش نقالی مثل شاهنامه اغلب در قهوه خانه خوانده شده است.حسین قهرمان اصلی از طوایف کرد شبستر در زمان صفویه است که به مبارزه و جنگ با ازبکان و دشمنان ایران می پردازد و در آخر هم موفق می شود.
شخصیت حسین ازاول تا انتهای قصه ثابت است و شخصیت یک قهرمان را دارد.این داستان بیشتر دارای خصلتهای حماسی شاهنامه است تا غنابی، منتهی انگیزه مذهبی برانگیزه ملی گرایی شاهنامه دراین داستان برتری دارد.حتی حسین کرد را در قصه تهمتن می نامند.مثلا: تهمتن رسید و گفت : مارا هم درکشتی بنشانید سوداگران گفتند غریب را در کشتی راه نمی دهیم.
- - حسین کرد شبستری 1384،ص - 930 قهرمان اصلی داستان حسین کرد در کتاب حسین کرد شبستری طوری معرفی شده است که نسبت ازحضرت علی - ع - امام اول شیعیان می برد. - - تهمتن زمان و یکه تاز عرصه میدان و دیوسفید آذربایجان و نور دیده اسلامیان منظور نظر مرشد کامل،فرزند زاده اسداالله الغالب... - - همان ص - 62 وچه بسا که جنگ هایی داشته است به گونه ای که ازامدادهای غیبی امام علی - ع - وامام رضا - ع - بهره مند می شده است.
شیعیان از یاری دهندگان حسین کرد شبستری هستند و شخصیتهای ایرانی داستان دارای مذهب شیعه می باشند زمانی که درویش بلبل عراقی که یکی از شیعیان بوده درشهر مشهد دستگیر می شود:داروغه ی وقت به او می گوید که - - دست از دامن علی بردار و مدح چهاربارکن - همان . - 620ولی درویش به جواب می گوید:که دست از دامن مولا برنداشته ام و برنخواهم داشت. - - - همان - 63
درون مایه درون مایه ی داستانی قصه حسین کرد شبستری عیاری است که بافت اجتماعی نظامی دوره صفویه را بیشتر نشان می دهد.دهخدا در لغت نامه این واژه را از اصل عبری بیان کرده و به این معنی آمده است که - - بسیار آمدوشد کننده و گریزنده و تیز خاطر و اسب دونده وشیر بیشه و زیرک و دزد - - - لغت نامه دهخدا ذیل واژه ی عیار - ولی معانی دیگری از عیار موجود است مثلا مرحوم بهار عیار را کلمه ای پهلوی از اصل - ایار - می داند.
به نظر می رسد که اصل این لغت از لغت یار پهلوی می باشد که ان اذیور نوشته و اییار به تشدید خوانده و به آخر ایار و به زبان درس یار به حذف الفگفته اند و این دولغت عیار و عیّار ازاصل اییار پهلوی وارد زبان عربی شده است و معنی آن هردویار است...اما عیار که نام جماعتی از ایرانیان عیار پیشه بود و اعراب هم بعد و داخل آن طایفه شده اند هم ازاین لغت - اذیور یا اییار پهلوی - است....ومعنی آن یاراست.
