بخشی از مقاله
چکیده
مسکن به عنوان یکی از قدیمی ترین فضاهایی که به دست بشر ساخته شده ، همواره تامین کننده نیاز انسان به سکونت گاه بوده است. حضور کودک و فعالیت های وی در فضاهای عمومی محل سکونتش ، منجر به خلق و تقویت و استمرار یک محیط سرزنده شهری میشود و در نتیجه آن میتوان تحقق یک محیط با کیفیت مطلوب زندگی شهری را برای کودکان انتظار داشت . پس آنچه باید در راس همه امور برنامه ریزی و طراحی قرار بگیرد تامین یک محیط انسانی و در شان انسان برای حضور انسان میباشد.
وقتی سخن از خلق محیطی انسانی و به تبع آن محیط شهری سرزنده می شود باید ابتدا به تعریف سرزندگی و شاخص های آن پرداخت .ارائه تعریف جامعی از سرزندگی مستلزم در نظر گرفتن رابطه این کیفیت و دیگر کیفیت های محیط شهری - نظیر خوانایی، نفوذپذیری، حرکت ، همسازی با طبیعت و اختلاط کاربری و فرم - است . در این پژوهش سعی شده تا با ارائه تعریف جامعی از سرزندگی، به بررسی عوامل موثر بر شادمانی و سرزندگی فضاهای مسکونی و به طور متمرکز در مورد کودکان پرداخته شود.
چرا که اگر کودکان در محیط شادمان و سرزنده تربیت شوند میتوان به آینده ای درخشان و موفق امیدوار بود. بدین منظور هم به تعاریف و نظر بزرگان این رشته پرداخته شده و هم با انجام مطالعات میدانی به بررسی نظر کودکان و نتیجه رشد آنان در کالبدهای کنونی توجه شده است .و در نهایت به ارائه راهکارهای طراحی برای رسیدن به فضاهای شاد و سرزنده خواهیم رسید.
.1 مقدمه
در سرتاسر تاریخ ، انسان ها از هرچیزی که در محیط اطرافشان قرار داشته است ، سرپناهی برای خود ساخته اند و هنوز هم تنوع خانه سازی در سراسر دنیا به شکل عجیبی ادامه دارد.»
خانه های افراد از هرچه ساخته شده باشد، انسان ها دلبستگی حسی و عاطفی قوی به مکان های زندگی خود دارند.
خانه برای همه ی مردم ، مرکز دنیا و جایگاه نظم بخشی به بینظمیهاست . وقتی از کودکان خواسته شد جایی را که در آن زندگی می کنند بکشند آن ها خانه های خود را محور نقاشی قرار دادند.
خانه ها میتوانند خویشتن یابی را تقویت نمایند، خصوصیات مالک خانه را به دیگران نشان دهند، عضویت در گروه را تعریف کنند و جایگاه اجتماعی را معنا بخشند. در واقع خانه نمادی از خویشتن افرادی می گردد که در آن زندگی می کنند و ممکن است با فراهم سازی فرصت های رفتاری شخصیت آن ها را شکل دهد.
مطالعات پیاژه نشان میدهد که با دادن حس انتخاب ، حس تعلق ، سرزندگی و ... به کودکان میتوان بر تحول عاطفی آنان تاثیر مثبت و بسزایی گذاشت . علم روان شناسی محیط مدعی است که میتوان با استفاده از ویژگیهای محیط کالبدی، این عوامل را تا حد زیادی برای افراد، فراهم کرد و به وسیله ی معماری بر روند رشد، روحیات ، خلقیات و احساسات آن ها تاثیر گذاشت
امروزه در کشورهای پیشرفته ، طراحی فضاهای مربوط به کودکان ، نتیجه ی همکاری گروهی از روانشناسان ، معماران ، مربیان ، والدین و خود کودکان است اما در کشورهای توسعه نیافته نظیر ایران ، هنوز این فضاها بدون شناخت کافی از انتظارات و احتیاجات کودکان از فضاهای معماری و بر اساس برداشت بزرگسالان و پیروی صرف از استانداردها و ضوابط مکتوب ساخته میشود. با توجه به اهمیت محیط در ایجاد سرزندگی در کودکان و شکل گیری شخصیت و رشد آن ها، باید کودکان و نیازهای آن ها بویژه نیاز به سرزندگی در محیط های کالبدی از جمله مجتمع های مسکونی، دیده شود. مقاله ی پیش رو سعی دارد به معرفی عواملی در معماری بپردازد که از طریق آن ها میتوان سرزندگی را در کودکان ساکن مجتمع های مسکونی افزایش داد. ×
2. هدف پژوهش
✓ ارائه یک تعریف جامع و کامل از واژه سرزندگی .
✓ بررسی و شناخت عوامل موثر محیطی در مجتمع های مسکونی برای ایجاد حس سرزندگی در کودکان .
✓ بررسی وابستگی شادابی محیط زندگی کودکان و افزایش خلاقیت و یادگیری آنها .
✓ ارائه معیارهای طراحی برای ارتقای سرزندگی در فضاهای مسکونی به ویژه برای کودکان .
.3ضرورت پژوهش
محققان درحوزه های عمومی مرتبط با دانش علوم رفتاری در مقوله های مرتبط با معماری فضاهای کودکان ، علاقمندند تا اساس مطالعات خود را بر مبنای نظریه های رشد و یادگیری کودکان بنا نهند از این حیث مطالعات بسیاری وجود دارد که در پی شکل دادن فضاهای مورد نیاز کودکان بر اساس نیازهای مختلف روانی آنهاست . بررسی ادبیات موضوع نشان میدهد که ریشه بسیاری از مطالعات موجود به قرن 18 میلادی و با اثر معروف ژان ژاک روسو1 به نام امیل باز می گردد. امیل مانیفست بسیاری از مطالعات بعدی در این بخش است که در سالهای بعد با نظریه های یادگیری تلفیق و تکمیل می شود .
نظریه های افرادی مانند جان دیویی و یا ماریا مانتسوری ، تاثیر بسیاری در نگاه به موضوع کودک و تاثیر ویژگیهای فضاهایی به موضوع فرارشد آنها داشت . اهمیت این نظریه ها زمانی آشکار گردید که نمونه های کالبدی محیط های مورد نظر توانستند پاسخهای قابل قبولی را به دست آورند. از سویی دیگر در حوزه معماری نیز افرادی مانند هانس شارون ، هرمان هرتزبرگر، لویی کان ، آلدو روسی و ... به ساخت مدارس و مراکزی برای کودکان همت گماردند که ریشه در نظریات مذکور داشت . از سالهای 1990 میلادی به بعد، تلفیق نظریه های روانشناسی معماری با نظریه های یادگیری در خلق فضاهای مربوط به کودکان بیشتر مورد توجه قرار گرفت و محققان و طراحان با برقراری پیوند میان ایندو به شاخصه هایی در حوزه های فضایی، روانی، فیزیکی و رفتاری دست پیدا نمودند.
یقینا بدست آوردن یک نسخه نهایی برای طراحی فضاهای مرتبط با کودکان نمی تواند کار چندان ساده و صحیحی باشد بلکه بیشتر ما را بر آن می دارد که از خود بپرسیم چگونه می توان محیطی بر اساس نیازها و ویژگیهای موثر بر رشد و یادگیری کودکان شکل داد تا کودکان در بستری مهیا تربیت گردند؟. بدون تردید تفاوت در ویژگیهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و ... می تواند پاسخهای مختلفی را طلب نماید اما هدف این است که با توجه به موضوعاتی که از حوزه های مطالعات علوم رفتاری در مقوله طراحی محیط های کودکان به دست می آید در راه بهبود کیفیتهای فضایی برای اینگونه محیط ها گام های موثر و ارزنده تری برداشت و با توجه به ویژگیهای زمینه در این راه به نتایج قابل قبولی دست پیدا کرد.
.4مطالعه ی موردی
برای بهتر درک کردن وابستگی عوامل روانی و محیط کالبدی می توان از یک تحقیق میدانی استفاده کرد. برای بررسی محیط زندگی کودکان و تاثیر آن بر سرزندگی و شادابی آنها از تعدادی از کودکان 6 تا 12 سال درخواست شد تا با موضوع خانه مورد علاقه نقاشی بکشند. و از بین 20 نقاشی، 6 مورد متفاوت انتخاب و مورد بررسی قرار گرفت
قبل از ارائه نمونه های نقاشی - تصاویر 1 تا - 6 در ابتدا تعدادی از معانی روانشناسی نقاشی کودکان را بیان می کنیم :
✓ خطوط نازک و هماهنگ در نقاشی کودک، نشان دهنده ی سازگاری کودک است . ×
✓ خطوط کوچک و فشرده ، نشانه ی ناراحتی درونی کودک است .
✓ خطوط مارپیچ نشانه ی پرخاشگری در کودک است .
✓ خطوط نازک و ملایم ، احساسات عاطفی کودک را می رساند.
✓ خطوط کوتاه ، خجالتی بودن و خطوط کمرنگ ، کمبود جوش و خروش در کودک را می رساند.
✓ اگر در صفحه نقاشی بیشتر از نصف صفحه خالی بماند و نقاشی کوچک باشد نشانه ی اعتماد به نفس پایین کودک است.
✓ در مورد نقاشی خانه ، اگر در و پنجره ای برای خانه نکشد، نشانه ی وابستگی شدید به مادر است .
✓ بهترین نقاشی که نشانه ی روان سالم در کودک است ، کشیدن خانه با دودکش و پنجره و در و پرده و آنتن است .
✓ رنگ های روشن نشانه سرزندگی و رنگ های تیره و کمرنگ نشاده افسردگی و خمودگی می باشد.
شکل 2و .1 نقاشی کودکان از خانه مورد علاقه شان 6 و 7 ساله. مأخذ: نگارندگان
