مقاله گذری از معماری پایدار

بخشی از مقاله

چکیده:

مفهوم پایداری در دهه 70 میلادی، نتیجه آگاهی بشر نسبت به مسائل محیط زیست و مشکلات فرهنگی -اجتماعی و اقتصادی می باشد. یکی از مهمترین اهداف توسعه پایدار، حفظ طبیعت و اصلاح نگاه به آن است و تجلی توسعه پایدار در حوزه محیط ساخته شده، معماری پایدار نامیده می شود.

عناوین سبز و پایدار در واقع صفاتی هستند که به روابط بین انسان، طبیعت، مصنوعات و تاثیرات آن هابر یک دیگر توجه دارد و کمترین تاثیر منفی را روی محیط ساخته شده و طبیعت اطراف خود دارد. طراحی دقیق معماری، انتخاب مصالح مناسب، استفاده حداکثر از عوامل و منابع طبیعی و سیستم های پیشرفته الکترونیکی برای تنظیم شرایط محیطی از ویژگی های چنین ساختمان هایی است که برای دستیابی به اهداف معماری پایدار می بایست از آنها بهره برد. آنچه که در این مقاله مورد توجه قرار گرفته است، رویکرد معماری پایدار نسبت به مسائل محیطی است.

این نوشتار با هدف شناسایی به ابعاد و اهداف معماری پایدار می پردازد. روش تحقیق این پژوهش مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای است و رویکردی توصیفی دارد.

.1 مقدمه:

توسعه زندگی شهر نشینی در تمام ابعاد اعم از مسکن، توسعه صنعت، توسعه حمل و نقل و ؟؟؟ موجب جدایی انسان از طبیعت پیرامونش  شده است. در گذشته انسان ها می کوشیدند خود را با محیط همرنگ سازند و  از قابلیت های آن بهره گیرند، بدون آنکه به  آن آسیبی وارد  سازند، اما امروزه بشر با فناوری های جدید دست به تخریب طبیعت زده است؟ تامین مسکن و سرپناه از نیازهای اولیه هر انسانی است. اما  در سال های بعد از انقلاب صنعتی تامین این نیاز انسان با توسعه روز افزون شهرنشینی موجب از بین رفتن طبیعتی می شود که تامین  نیازهای آیندگان در گرو وجود و پایداری ان است.

از جمله اصول معماری پایدار می توان به کاهش  مصرف منابع طبیعی و منابع انرژی با  توجه به هماهنگی بنا با زمین و ایجاد کمترین تغییرات در آن، استفاده از مصالح بازیافت و انرژی های تجدیدپذیر و حداکثر حفاظت از  طبیعت و محیط زیست پیرامون بنا اشاره کرد؟از این رو توجه به توسعه مورد نیاز، تبیین معماری پایدار را ضروری می کند؟ توسعه پایدار به  معنی ارایه راهکارهایی در  مقابل الگوهای فانی کالبدی، اجتماعی، اقتصادی است که از بروز مسایلی چون افزایش بی رویه جمعیت،  فقر،  نابودی منابع و تداخل در اکوسیستم کره زمین و در نتیجه خسارات ناشی از اثرهای زیانبار نابودی محیط زیست جلوگیری می کند 

.معماری پایدار استفاده موثر و بهینه از منابع شامل طبیعت، انسان و فناوری است به طوری که همزمان با برآورده شدن نیازهای امروز بشر،  متضمن برآوردشدن نیازهای آیندگان نیز باشد.

.2 توسعه پایدار

.1,2 معانی لغوی پایداری

در لغت نامه دهخدا پایداری به معنای با دوام و ماندنی آمده است - دهخدا ص. - 47 در فرهنگ معین این واژه به معنای پایدار بودن و مقاومت از مصدر »پایش« به معنای پایداری کردن و استقامت نشان دادن است . فعل Sustain از ریشه لاتین Sustinere و از دو جزء Sus - به معنای از پایین به بالا - و Tinere - به معنای نگه داشتن ، حفظ کردن - تشکیل شده است و از سال 1290 در زبان انگلیسی به کار گرفته شده است . این فعل با مفاهیمی از قبیل »حمایت پشتیبانی و تداوم« آمیخته است و صفت Sustainable در توصیف »شرایط ، حالت و یا چیزی« به کار می رود که مورد پشتیبانی قرار گرفته یا به واسطه کمک یا تأمین معاش ، همچنان تداوم یافته است.

.2,2 توسعه پایدار و تعاریف آن

واژه توسعه پایدار که از اواسط دهه 70 میلادی و پس از بحران نفتی سال 1973 ، در جوامع علمی دنیا بسیار به کار رفته است را می توان نتیجه رشد منطقی آگاهی تازه ای نسبت به مسائل جهانی محیط زیست و توسعه دانست که به نوبه خود تحت تأثیر عواملی همچون نهضت های زیست محیطی دهه 60 ، انتشار کتاب هایی نظیر محدودیت های رشد و اولین کنفرانس سازمان ملل در مورد محیط زیست و توسعه که در سال 1972 استکهلم برگزار شد ، قرار گرفته بود .

امروزه ، بحث توسعه پایدار ، یکی از بحث های بسیار مهم و رایج در سطح بین المللی است . سازمان ها و نهاد های پر طرفدار محیط زیست در جهان و همچنین سازمان ملل از مهمترین ارگان های دخیل در این امر هستند . بحث جدی و کارشناسانه در این مورد ، پس از بحران مذکور ، آغاز شد که نقطه اوج این بحث ها ، در سال 1992 به کنفرانس ریو مشهور شد و در آن قطعنامهای برای ارائه راه برد هایی در جهت توسعه پایدار کشور های جهان صادر شد و کشور ها جهان ملزم به پیروی ازاین قطعنامه شدند .

10 سال بعد، در سال 2002 ، کنفرانس دیگری در شهر ژوهانسبورگ در آفرقای جنوبی در سطح وزرای کشور ها و کارشناسان محیط زیست برگزار شد و هدف آن تاکید بر مصوبات کنفرانس ریو و اجرایی تر کردن این مصوبات در سطح جهانی بود . مهمترین تعریفی که در اجلاس ریو ازتوسعه پایدار ارائه شد ، بدین قرار است : »توسعه ای که نیاز های کنونی بشر را بدون مخاطره افکندن نیاز نسل آینده برآورده ساخته و در آن به محیط زیست و نسل های فردا نیز توجه شود «. در این تعریف کلمه توسعه دارای مفهوم گسترده ای است و نمی تواند به یک محدوده خاص محدود شود چرا که درباره همه چیز و همه کس در این دنیا صدق می کند . هم در زمان حال و هم آینده . ثانیاً هدف توسعه تداوم توسعه است . این تعریف دارای دو مفهوم است :

الف - مفهوم نیاز ها : شروطی برای برقرار آوردن یک استاندارد قابل قبول زندگی برای عموم مردم .

ب - مفهوم محدودیت ها : محدودیت های ظرفیتی محیط برای برطرف کردن نیاز های حال و آینده نیاز ها در مرحله اول شامل نیاز های اولیه مثل غذا ، پوشاک ، مسکن و شغل است و در مرحله دوم نشانگر آن است که هر فرد در هر نقطه دنیا باید مجال بالا بردن سطح زندگی خود داشته باشد .

محدودیت ها شامل محدودیت های طبیعی منابع محدود و همچنین روند رو به کاهش بازدهی ناشی از بهره برداری بیش از اندازه از منابع ، آب و کم شدن تنوع زیستی برای آینده مشترک ماست . بهترین راه حل این است که نیاز ها به بهترین وجه برطرف شود . در حالیکه منابع کاهش نیاید . یعنی هر نوع توسعه ای باید در تمام زمینه های سیاسی ، اجتماعی و محیطی به برطرف شدن نیاز ها آمک آرده و باعث افزایش محدودیت ها نشود . هر چند تاکنون تعریف های زیادی از توسعه پایدار ارائه شده ، ولی محور تمامی آنها توجه به نسل ها بعدی ، آینده محیط زیست و حفاظت از محیط زیست جهانی بوده است .

توجه به فرهنگ ، ویژگی های بومی و تجربیات گذشته ، بهره گیری از انرژی های تجدید شونده و پرهیز از به کار گیری انرژی های تجدید ناپذیر از اصول توسعه پایدار است . بر اساس تعریف کمیسیون جهانی سازمان ملل توسعه پایدار عبارت است از » توسعه ای که پاسخگوی نیاز های فعلی باشد . بدون آنکه توان نسل های آینده در تامین نیاز های خود را تحت تاثیر قرار دهد

« برگرفته از تعریف های فوق ، در اصل پنجاهم قانون اساسی ایران چنین آمده است در جمهوری اسلامی حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند ، وظیفه عمومی تلقی می گردد .از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر آن که با الودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا کند ، ممنوع است . - مفیدی ، مبانی مقدماتی توسعه و طراحی شهر پایدار - . بانک جهانی توسعه پایدار را چنین تعریف می کند : »توسعه ای که دوام یابد . «

»مفهوم توسعه پایدار« به معنی ارائه راه حل هایی در مقابل الگوهای سنتی کالبدی ، اجتماعی و اقتصادی توسعه می باشد که بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی ، تخریب سامانه های زیستی ، آلودگی جهانی تغییر اقلیم ، افزایش بی رویه جمعیت ، بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان ها حال و آینده جلوگیری کند ، توسعه پایدار نیازمند پیوند نا گسستنی میان اکولوژی ، اقتصاد و امنیت اجتماعی است و پیشرفت های اقتصادی و شرایط زندگی اجتماعی باید در تطابق با جریان دراز مدت حفظ پایه های طبیعی زندگی باشند.

.3,2 ارکان توسعه پایدار

توسعه پایداری در سه حیطه دارای مضامین عمیقی است : -1 پایداری محیطی -2 پایداری اقتصادی -3 پایداری اجتماعی

.1,3,2 پایداری اقتصادی

پایداری اقتصادی به معنای حفظ و ارتقای وضعیت فعلی اقتصادی است بدون آنکه منابع طبیعی دچار تخریب شود که در این راستا فعالیت های اقتصادی باید موجب رشد جامعه شده و با عدالت و کارآیی همراه باشند .

.2,3,2 پایداری اجتماعی

انسان و جوامع انسانی محور اصلی توسعه پایدار هستند . همان گونه که گفته شد ، هدف توسعه پایدار ، توسعه همه جانبه است و توسعه همه جانبه بدن توسعه اجتماعی ممکن نخواهد بود . در توسعه اجتماعی بر اهدافی نظیر هویت فرهنگی ، همبستگی اجتماعی ، توسعه تشکیلاتی ، مشارکت شهروندان ، توانمند سازی انسان ها و امکان جابجایی اجتماعی تاکید می شود . پس به طور کلی می توان گفت که هدف توسعه پایدار دستیابی به جامعه پویا و ماندگار است که این امر جز با حفظ محیط زیست ممکن نخواهد شد .

.3,3,2 پایداری زیست محیطی

پایداری زیست محیطی بر کاهش استفاده از منابع طبیعی و انرژی های تجدید ناپذیر ، جلوگیری از اتلاف منابع انرژی ، کاهش تولید پسماند ها و تاکید بر استفاده مجدد و بازیافت پسماندها ، استفاده از مواد قابل بازگشت به طبیعت و کاهش تولید آلودگی ها در صنایع و کشاورزی تاکید می کند . در واقع ایده پایداری محیطی عبارتست از :

باقی گذاردن زمین به بهترین شکل برای نسل آینده . با این تعریف که فعالیت انسان تنها زمانی از نظر محیطی پایدار است که بتواند بدون تقلیل منابع طبیعی یا تنزل محیط طبیعی اجرا شود .

در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار ، »پایداری محیطی« در ارتباط با معماری اهمیت زیادی دارد و مسائل زیست محیطی که آینده بشر را به خطر انداخته است معماران را به چاره اندیشی واداشته است . پایداری محیطی در عرضه کار معماران نیز با اهداف زیر تعیین می شود: مصرف منابع انرژی در کمترین استفاده از مصالح تجدید پذیرحفاظت و عرضه انرژی و بازیافت کامل آن بدون ایجاد آلودگی می توان گفت که اصول توسعه پایدار به طور خلاصه شامل این موارد است .

توجه به استفاده از منابع تجدید پذیر مثل انرژی خورشید و ماه و باد . استفاده از انرژی های تجدید ناپذیر و آلاینده مثل سوخت های فسیلی ، توجه به نسل های آینده توجه به محیط زیست و کاهش آلودگی . با توجه به این اصول ، معماران و شهرسازان در صدد تعریف معماری و شهرسازی پایدار شده اند که در این راستا ، تعریف های زیادی از معماری و شهرسازی پایدار به عمل امده که در اکثر آنها توجه به محیط زیست شهری ، ایجاد شهر های سالم و اکولوژیک و آلودگی کمتر شهر ها ، اهمیت ویژه ای داشته است

.4 طراحی پایدار

در تعاریف مطرح شده برای طراحی پایدار گاهی بیشتر بر ایده پایداری محیطی در ارتباط با معماری تاکید می شود مثلاً در تعریف زیر چنین امده است : »ساختمان پایدار ساختمانی است که کمترین تاثیرات ناسازگار بر محیط طبیعی را در طول عمر ساختمان و استقرار منطق های و جهانی دارد