بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر بر مکان یابی کتابخانه های عمومی با استفاده از روش فرایند سلسله مراتبی گروهی - AHP - است. روش: در این پژوهش از روش پیمایشی استفاده شده است. ابتدا با مطالعه کتابخانه ای، معیارهای موثر در مکان یابی کتابخانه های عمومی مشخص شد؛ سپس با نظرسنجی از متخصصین مرتبط توسط پرسشنامه، میزان اهمیت عوامل مؤثر با استفاده از فرایند تحلیل سلسله مراتبی گروهی - AHP - مشخص شد. 45 پرسشنامه توزیع شده، 32 پرسشنامه به صورت کامل و بدون خطا تکمیل شد.
به منظور محاسبه نتایج مقایسه زوجی معیارها و شاخصهای مستخرج از دیدگاه متخصصین کتابداری جهت انجام تحلیلهای مکانی موجود کتابخانه با معیارهای منتخب و نیز شناسایی پهنه های جدید نرم افزار Arc GIS بکار رفت. بر اساس امتیاز تعلق گرفته به شاخص ها، 13 شاخص از ارتباط کم 12 شاخص از ارتباط متوسط و 9 شاخص از ارتباط زیاد برخوردار هستند. همچنین، شاخص هایی که بالاترین وزن را در هر گروه داشتند مشخص شدند و در پایان الگویی از عوامل مؤثر بر مکان یابی کتابخانه های عمومی ارائه شد.
مقدمه وبیان مسئله
پیامد پدیده انقلاب صنعتی مهاجرت به شهرها و رشد و توسعه آنها در اروپا بود
کشورهای در حال توسعه نیز تحت تأثیر صنعتی شدن به سمت شهرنشینی سوق یافتند
در کشور ما، ایران، نیز توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، توسعه شهرها و ایجادکلان شهرها را در پی داشت اما، رشد کیفی شهرها با رشد کمّی آن همگام نبوده است، چنانچه ضعف در ارائه تسهیلات وخدمات در شهرها به ویژه شهرهای بزرگ به وضوح دیده می شود ؟استقرار نامناسب فعالیت ها و خدمات عمومی نمونه ای از این کاستی می باشد
رهیافت پایه برای مکان یابی محل استقرار یک فعالیت، مستلزم در نظرگرفتن مجموعه ای از عوامل محدودکننده مانند شیب ارتفاع، مناطق حفاظت شده محیط زیست و غیره و نیز عوامل تقویت کننده مانند دسترسی به منابع، راه ها، بازارها، اراضی مناسب و غیره می باشد ”کنت، 2000 ، به نقل از فرجی سبکبار، 1384منا سب بودن مکان خاص برای یک فعالیت تا حد زیادی به عواملی ب ستگی دارد که در حین مکان یابی آن خدمت انتخاب و ارزیابی می شوند
در این راستا عوامل متعدد و متنوعی را می توان برشمرد که بر تصمیمات مکان یابی مؤثر هستند عدم توجه به موازین علمی در مکان یابی تسهیلات شهری منجر به مشکلات زیادی در شهرها شده است ؟این مسأله درکلان شهرها با توجه به جمعیت زیاد، وسعت شهر، وجود بزرگراه ها، وجود مراکز نظامی و صنعتی و غیره مشکلات زیادی به بارآورده است؟ کتابخانه های عمومی در زمره کاربری های خدماتی هستند که وظیفه خدمات دهی به همه افراد جامعه را به عهده دارند
از آن جاکه کتابخانه ها دسترسی افراد جامعه به منابع دانش و فعالیت های فکری بشری را آسان می کنند و موجب ارتقاء دانش و آگاهی عمومی می شوند استقرار آن ها به عنوان یکی از انواع تسهیلات عمومی ضروری است؟ پویایی یک کتابخانه به میزان مراجعه کنندگان آن بستگی دارد و از عوامل مؤثر بر میزان مراجعه به کتابخانه ها، نحوه استقرار وتوزیع جغرافیایی آنها در سطح شهرهاست
لذا، برای ارائه ی خدمات بهتر باید چون دیگر کاربری های شهری با در نظرگرفتن عوامل مؤثر بر مکان یابی مانند جمعیت بالقوه ا ستفاده کننده، م سیرهای د ستر سی و مطلوبیت ف ضا به مکان یابی این کاربری پرداخت از مهم ترین جنبه های بیرونی مؤثر بر افزایش میزان مراجعه و ا ستفاده از کتابخانه های عمومی نحوه ی ا ستقرار و توزیع جغرافیایی این گونه کتابخانه ها در سطح شهرهاست، چراکه توجه به سایر جنبه های درونی کتابخانه ها و تلاش برای داشتن مجموعه ای مناسب در صورتی که محل استقرار کتابخانه با برنامه ریزی و رعایت موازین و معیارها انجام ن شده با شد ثمربخش نخواهد بود عوامل مؤثر در انتخاب مکان یک فعالیت، ممکن است متغیر یا ثابت باشد، عوامل ثابت عواملی هستند که گذر زمان تغییری در میزان تأثیر آنها بر فعالیت مورد نظر ایجاد نمی کند؛ به عنوان مثال، اگر منطقه ای زلزله خیز باشد، این ویژگی با گذشت زمان و تغییر شرایط اثرش ثابت است
عوامل متغیر مانند راه های ارتباطی تحت تأثیرگذر زمان و تغییر شرایط، پویا و تغییرپذیرند ؟هر اندازه نحوه پراکندگی کتابخانه های عمومی در سطح شهرها با معیارها و مؤلفه های شناخته شده ای همچون توزیع جمعیت، قابلیت دسترسی، بعد مسافت و مواردی از این قبیل منطبق باشد، میزان اقبال افراد به مراجعه و ا ستفاده از این کتابخانه ها نیز به همان اندازه افزایش خواهد یافت
این پژوهش با هدف شنا سایی و رتبه بندی معیارهای مؤثر بر مکان یابی کتابخانه های عمومی می کوشد تا معیارها و شاخص ها ومیزان اهمیت هر کدام را در مکان یابی کتابخانه های عمومی مشخص نماید تا از این پس استقرار کتابخانه های عمومی در جهت دسترسی هر چه آسان تر و استفاده هرچه بیشتر از آنها و مبتنی بر معیارها و موازین استاندارد باشد.
ادبیات نظری
انتخاب مکان مناسب برای احداث کتابخانه عمومی:
اساساً کتابخانه باید در مکانی قرار گیرد که تعداد زیادی از استفاده کنندگان بتوانند به آن دسترسی داشته باشند، زیرا محل کتابخانه میزان استفاده از خدمات را تحت تأثیر قرار خواهد داد ؟مجاورت کتابخانه عمومی با کاربریهای مرتبط و مورد مراجعه مردم به صورت روزانه، ارتباط دارد
مراکز و دفاتر آموزشی، مدارس، دانشگاهها و مراکز آموزش عالی و ایستگاههای حمل و نقل عمومی از جمله کاربریهای مرتبط در افزایش مراجعین به کتابخانه های عمومی است محل مناسب برای ساخت هر یک از انواع کتابخانه ها تفاوت هایی دارد؛مثلاً کتابخانه های دانشگاهی باید نزدیک مراکز دان شگاهی با شند ؟کتابخانه های تخ ص صی نیز باید نزدیک مراکز انجام فعالیت های تخ ص صی احداث شوند
استقرار کتابخانه ها درمکان های آرام، کم رفت و آمد و دور افتاده که مردم کمتر به آن جا می روند، یا برای دسترسی به آن ها باید از وسائط حمل و نقل شخصی استفاده کنند نامناسب است؟ مراکز اداری و تجاری شهر که فعالیت شان در ساعت هایی از روز یا در روزهای تعطیل کمتر می شود نیز برای احداث کتابخانه ی عمومی مکان های منا سبی نی ستند ؟در مقابل مراکز و محلات شهری که به طور م ستمر فعال هستند، مناسب ترین مکان برای ایجاد کتابخانه های عمومی می باشند
مؤلفه های مکان یابی کتابخانه های عمومی کشور
از آن جا که کتابخانه های عمومی جزو ت سهیلات و خدمات عمومی شهری مح سوب می شوند، در تعیین موقعیت آنها باید شاخص های رفاهی نظیر، د ستر سی، نزدیکی، عدالت، امنیت و سازگاری مد نظر قرار گیرد چون معیارهایی که در فرایند مکان یابی یک کاربری مدنظر قرار می گیرند ممکن است در هر شهر و یا کشوری متفاوت باشند
