بخشی از مقاله
چکیده
گردشگری زیارتی، از قدیمیترین اشکال در گذشته و از جمله پر رونقترین گردشگریها در زمان حاضر است. درواقع در مقوله گردشگری فرهنگی باید به گردشگری زیارتی و گردشگری مذهبی اشاره نمود که در نوع اول، گردشگر فقط با انگیزه زیارت اماکن مورداحترام و اعتقاد خویش به سفر نموده ولی در نوع دوم علاوه بر زیارت اماکن مقدسه به سیاحت و تفریح نیز میپردازد. به این خاطر در این پژوهش گردشگری زیارتی در مفهوم گردشگری مذهبی بیان می شود. چرا که در منطقه مورد مطالعه علاوه بر وجود مقبره امامزاده اسحاق، وجود طبیعتی بکر و زیبا در جذب گردشگران مؤثر است.
توسعه گردشگری مذهبی در کشورهای صنعتی، موجبتنوّع درآمدها و کاهش ناهماهنگی در اقتصاد میگردد؛ و در کشورهای درحالتوسعه، بخصوص کشورهای دارای اماکن زیارتی فرصتی برای صادرات، تولید ارز و ایجاد اشتغال به شمار میآید. به این جهت تحقیق حاضر به دنبال آن است نقش گردشگری زیارتی را در تضمین اشتغال و درآمد خانوار روستایی در روستای امامزاده اسحاق بررسی نماید.
با توجه به هدف پژوهش، روش تحقیق ترکیبی از روشهای کمی و کیفی و نحوه جمعآوری دادهها بهصورت اسنادی، میدانی است. جامعه آماری شامل کل خانوار ساکن در روستای امامزاده اسحاق میباشد. ابزار گردآوری اطلاعات ترکیبی از پرسشنامه، مصاحبه و مشاهده است. میزان روایی پرسشنامه با آلفای %885 مورد ارزیابی قرار گرفت. و برای سنجش پایایی از نظر کارشناسان و اساتید خبره استفاده شد. سرانجام دادههای گردآوریشده پس از تجزیه و تحلیل و کدگذاری ویژه در محیط نرمافزار spss تحلیل و از آزمون مقایسه میانگینها - آزمون t تک نمونه ای - استفاده شد.
-1مقدمه و بیان مساله
در فرهنگ اسلامی، سیاحت به عنوان سیر آفاق در برابر سیر انفس مورد توجه قرار گرفته است. اسلام به انسان و نیازهای او نگاه ویژهای دارد و آنچه را که به واقع زندگی را لذتبخش و آسان میکند و در جسم و روح و روان انسان موثر است، به رسمیت میشناسد. گردشگری بهعنوان یک پدیده پررونق،دائماً خود را به سمت جلو میراند؛ اهمیت خود را گسترش میدهد و توجه اغلب افراد در سراسر جهان را به خود جلب میکند. این پدیده هماکنون یکی از مهمترین نوع فعالیتها در جهان است
یکی از انواع گردشگری، گردشگری مذهبی است. صاحب نظران صنعت گردشگری بر این باورند که به لحاظ موقعیت فرهنگی مذهبی خاص ایران در میان کشورهای دیگر، گردشگری مذهبی جای رشد و توسعه بسیاری در کشور ما دارد؛ با این وجود گردشگری مذهبی در ایران با وجود 8 هزار و 919 مکان مذهبی مقدس، هنوز فاقد ساماندهی تخصصی و متمرکز بوده و این وضعیت نابسامان حتی در شهرهای مهمی چون مشهد و قم نیز مشاهده میشود
گردشگری مذهبی با گردشگری زیارتی از نظر بار مفهومی و بصری دارای اختلاف بوده به این صورت که گردشگری مذهبی شکلی کلی تر به خود داشته و در یک دسته بندی کلی جاذبه های گردشگری مذهبی را می توان به شش دسته تقسیم کرد؛ مساجد، امام زاده ها و بقعه ها، آرامگاهها و قبور، تکیه ها و حسینه ها قدیمی، آتشکده ها و آتشگاه ها، صومعه ها و خانقاه ها. در صورتی که گردشگری زیارتی شکلی خاص تر از گردشگری مذهبی بوده و تنها به بحث زیارت و احترام به گذشتگان و بزرگان هر دین و مکتب اشاره دارد. گردشگری زیارتی، از قدیمیترین اشکال درگذشته و ازجمله پررونقترین گردشگریها در زمان حاضر است
قدمت این نوع گردشگری با قدمت تاریخ دینی برابری میکند. بهطوریکه عمدهترین نیت گردشگری در شکل سنتی یک عمل دینی - فرهنگی بوده است. زیارت دیداری مشتاقانه و احترامآمیز است، زیارت یک انگیزه فطری در بشر دارد؛ و انسان بهطور فطری پیشوایان دینی و رجال خدمتگزار سیاسی و اجتماعی را در حال حیات بزرگ میشمارد و به صور مختلف به آنها ادای احترام میکند. به همین منوال، پس از رحلت نیز به تعظیم و تکریم مدفن و آثار بهجامانده از آنها میپردازد و برای ادای احترام و بیان محبت خود، به زیارتشان میرود.
درواقع در مقوله گردشگری فرهنگی باید به گردشگری زیارتی و گردشگری مذهبی اشاره نمود که در نوع اول، گردشگر فقط باانگیزه زیارت اماکن مورداحترام و اعتقاد خویش به سفر نموده ولی در نوع دوم علاوه بر زیارت اماکن مقدسه به سیاحت و تفریح نیز میپردازد. با گذشت زمان و با تنوع در امکان مورد بازدید و فراهم شدن سایر امکانات در جوار اماکن مقدسه، دیگر وجود گردشگران صرف زیارتی، یا گردشگران صرف سیاحی وجود نداشته بلکه هر شکل از گردشگران در کنار انجام مناسک اصلی گردشگری خود، به فعالیت های جانبی نیز می پردازند.
به این خاطر در این پژوهش گردشگری زیارتی در مفهوم گردشگری مذهبی بیان می شود. چرا که در منطقه مورد مطالعه علاوه بر وجود مقبره امامزاده اسحاق، وجود طبیعتی بکر و زیبا در جذب گردشگران و انجام امور مربوط به سایر فعالیت های انواع دیگری از گردشگری موثر می باشند. و گردشگری مذهبی امروزه یک انگیزه مشترک برای سفر بهحساب میآید. توسعه گردشگری مذهبی در کشورهای صنعتی، موجبتنوّع درآمدها و کاهش ناهماهنگی در اقتصاد میگردد؛ و در کشورهای درحالتوسعه، بخصوص کشورهای دارای اماکن زیارتی فرصتی برای صادرات، تولید ارز و ایجاد اشتغال به شمار میآید
گردشگری مذهبی یکی از مهمترین بخشهای مطالعاتی در پژوهشهای گردشگری است . - vukonic,1980 - کشورهای عضو اکو، به گردشگری زیارت به عنوان یکراه پستمدرن مینگرند که در آن زیارت پلی میان تفریح و معنویت است. گردشگری زیارتی جایگزینی منطقی برای خودآگاهی فرهنگی و استراتژی برای کاهش فقر فراهم میکند
امروزه صنعت گردشگری بهعنوان صنعتی پویا و دارای ویژگیهای بارز و منحصربهفرد، بخش مهمی از فعالیتهای اقتصادی و تولیدی کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه را به خود اختصاص داده است . - UNWTO, 2007,11 - توسعه گردشگری مذهبی در کشورهای صنعتی، موجبتنوّع درآمدها و کاهش ناهماهنگی در اقتصاد میگردد؛ و در کشورهای درحالتوسعه، فرصتی برای صادرات، تولید ارز و ایجاد اشتغال به شمار میآید
گردشگری و بهویژه گردشگری مذهبیصرفاً در بهره اقتصادی خلاصه نمیشود بلکه این بهره را از زوایای مختلفی همچون شناساندن فرهنگ داخلی به دیگر کشورها نیز میتوان ارزیابی کرد. ویژگیهای ساختار گردشگری هر مکان بهنوبه خود ازیکطرف متأثر از اهمیت، اعتبار، ماهیت، تنوع نقش و کارکرد مذهبی، فرهنگی، تفریحی، تجاری و بهطورکلی جاذبههای مکانی آن است؛ و از طرف دیگر برگرفته و تأثیر پذیرفته از ویژگیهای اجتماعی، فرهنگی - باورهای اعتقادی - و اقتصادی ساکنین محلی و گردشگران است
گردشگری؛ بهویژه گردشگری مذهبی نتایج و دستاوردهای عمدهای را دربردارد که از آن جمله میتوان به جنبه اشتغالزایی و تأثیر آن بر کارکردهای توسعهای و اقتصادی در منطقه یا کشور اشاره داشت
در حال حاضر بسط و گسترش گردشگری در محیط روستا دارای اثرات مثبت زیادی بوده و میتواند از طریق نفوذ و تأثیر بر کلیه جوانب زندگی روستایی، باعث توسعه فرهنگی، اجتماعی، کالبدی و بهویژه توسعه اقتصادی در نواحی روستایی گردد
با این تفاسیر، رویکرد به مطالعه گردشگری تقریباً همیشه برای بررسی فعالیتهای اقتصادی بوده است. با توجه به اینکه گردشگری مذهبی در بسیاری از کشورها نمادی از هویت فرهنگی یک کشور و یکی از منابع مهم کسب ارز و درآمد ناخالص بوده، توسعه آن برای مناطقی که با معضلاتی چون نرخ بالای بیکاری، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تکمحصولی مواجهاند، از اهمیت فروانی برخوردار است
با توجه به موقعیت ایران و تعدد مکانهای زیارتی از یکسو و از طرفی به جهت اینکه اکثر این اماکن در نواحی روستایی استقرار دارند. میتوان با یک مدیریت درست زمینه را برای شکلگیری گردشگری مذهبی بهخوبی ایجاد نموده، سبب رونق اقتصادی و رفاه نسبی در جوامع روستایی گردید. توسعه گردشگری روستایی، بهویژه گردشگری زیارتی، پاسخی مناسب و عنصر اساسی جهت فقرزدایی و کاهش مهاجرتها، حفظ ویژگیهای فرهنگ سنتی، حفظ منابع طبیعی و فرهنگی، تقویت غرور ملی و ایجاد فرصتهای شغلی در مناطق روستایی است و یکی از راهحلهای حل مشکلات اقتصادی و اجتماعی این مناطق محسوب میشود
در این راستا روستای امام زاده اسحاق - ع - شفت یکی از جاذبههای مذهبی - زیارتی - استان گیلان بوده که به سبب برخوداری از موقعیت ویژه و مطلوب خود توانسته است نقش بسیار مهم وکلیدی را در رونق اشتغال و درآمد فصلی برای خانوار روستایی ساکن و غیر ساکن در محدوده روستا فراهم نماید. آنچه که در این پژوهش ذهن را به کنکاش وادار نمود، تلاش برای پاسخ به این سوالات بوده که با توجه به شکل گیری گردشگری زیارتی در روستایی امام زاده اسحاق آیا میزان تاثیر گذاری گردشگری مذهبی بر شرایط اقتصادی روستا بخصوص بر بر وضعیت اشتغال و درآمد خانوار روستایی معنادار بوده است؟ و از سویی دیگر آیا گردشگری مذهبی می تواند به عنوان راهکاری پیشنهادی برای بهبود اوضاع اقتصادی روستای امام زاده اسحاق و با کمی اغماض برای منطقه روستایی پیرامونی و حتی در سطوح بالاتر فضاهای سیاسی در سطح شهرستان شفت مطرح گردد؟
-2مبانی نظری پژوهش
گردشگری مذهبی یکی از قدیمیترین و پررونقترین گردشگریهای گذشته و حال حاضر در سراسر جهان استکه قدمت آن به فرهنگ دینی میرسد. دشواریهای اقلیمی یا بدی آب و هوا نیز مانع آن نمیشود
اگر نگاهی به تاریخ گذشته در زمینه سفرها و گردشهای مذهبی داشته باشیم به گردشهای مذهبی چون فریضه حج و زیارت حرم نبوی، بارگاه ملکوتی امامان شیعه و مراسم مقدس یونان باستان در معابد آناهیتا، در کنگاور و نظایر آن بر میخوریم که هر یک به گونه ای قدمت و رواج این شکل از گردشگری را در میان ملل مختلف نشان میدهد
گولیلمو3 گولتا در کتاب روانشناسی توریستی، جهانگردانی را که به دلایل روانی و مذهبی سفر میکنند در زمره زوار و گردشگران مذهبی نام میبرد؛ و با اشاره به برخی مطالعات بیان میکند که خیلیها بر این عقیدهاند که تمایز بین توریست و زائر در این است که هدف اصلی و عمل محرک در زائر زیارت بوده و هدف اصلی سفر را شامل میشود؛ اما توریست شاید بخشی از مسافرت خود را به بازدید از اماکن زیارتی و فرهنگی اختصاص داده و به گردش و تفریح بپردازد. در یک تقسیم بندی کلی درمیان گردشگران مذهبی با دو گروه مواجه هستیم. یکی زائران یعنی کسانی که انگیزه آنها از مسافرت فقط انجام امور مذهبی است و زمان و مدت آنها تابع اوقات فراغت نیست؛ و دیگری گردشگران مذهبی که ضمن انجام زیارت و شرکت در مراسم مذهبی از مکانهای دیگر گردشگری اعم از مذهبی و غیر مذهبی دیدن میکنند
