بخشی از مقاله
مقدمه
تجارب رشد و گسترش فعالیتهای گردشگری مؤید پیامدهای مختلف اقتصادی است. در این تحقیق تلاش شده است تا رابطهی بین سطح تقاضا برای گردشگری مناطق ایران بر توان تولید سرمایه این مناطق بررسی و تحلیل شود. نوع تحقیق توصیفی - تحلیلی است. به منظور تحلیل استنباطی دادهها از دو آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون ساده خطی استفاده شده است. دادههای مورد نیاز از بانک اطلاعات مرکز آمار ایران و بانک مرکزی تهیه شده است. نتایج نشان داد گردشگری در کنار سایر عوامل دخیل در تقویت و بهبود توان فضا برای خلق و زایش سرمایه، دارای اثری مثبت و نقشی تکمیل کننده داشته است.
مقدمه
یکی از موضوعات بنیادین در شکلدهی و مهندسی هر فضای جغرافیایی، "سرمایه" است. به تعبیر هاروی، »سرمایه خون حیات بخشی است که در »پیکرهی سیاسی« تمام جوامع به جریان درمیآید و گاه جویبارگونه و گاه سیلابوار در تمامی زوایای جهان مسکون پخش میشود. با برکت همین جریان است که میتوانیم در جهان کنونی زندگی کنیم و تمام کالاهایی که برای زندگیمان نیازمندیم، فراهم سازیم؛ از طریق همین جریان است که ثروتی خلق میشود؛ حکومتها با مالیات بستن بر این جریان است که قدرت، نیروی نظامی و توانائیشان را در تضمین سطح مناسبی از زندگی برای تمامی شهروندان تحکیم میبخشند.
حال اگر جریان سرمایه مختل یا کند یا حتی بدتر از آن، متوقف شود، با بحرانی بهویژه در جهان سرمایهداری مواجه میشویم که درآن زندگی روزمره غیر ممکن است - هاروی، .« - 7 :1393 ساخت و تولید سرمایه متأثر از کنشها و واکنشهای مختلف اقتصادی در فضا است. یکی از رفتارهای مشترک گروههای انسانی که از ابعاد جغرافیایی و فضایی برخوردار است و بازتابهای این رفتار نیز فضا و ویژگیهای محیط جغرافیایی را متأثر میسازد، گردشگری است که به واسطهی نقش و کارکردهای روبه رشدی که تاکنون در جهان داشته است، به عنوان یک صنعت کارآمد در توسعه ملی کشورها شناخته میشود - حافظنیا و رمضانیدارابی،. - 48 :1382
به اعتقاد شولرن گردشگری مجموعه فعالیتهای اقتصادی است - Tribe, 2009: 45 - و میتوان از عمدهترین نیروهای شکل دهنده به جهان امروز و دارای مزایای اقتصادی حیرتآور برای جوامع بهشمار آورد - Tucker, 2003: 1 - که به عنوان نیروی پویایی در همگن ساختن جوامع و کالایی کردن فرهنگهای سراسر جهان نیز محسوب میشود.
گسترش صنعت گردشگری به عنوان صنعتی که با حوزه های مختلفی نظیر اقتصاد، کشاورزی، فرهنگ، محیط زیست و خدمات در تعامل است، دارای اهمیت فراوان بوده و تجربیات سایر مناطق جهان نشان داده که توسعه آن در هر منطقه باعث رشد و پیشرفت اقتصادی و اجتماعی آن ناحیه شده است - تقوایی و همکاران،43 :1389 - ؛ چراکه رشد و توسعه گردشگری در مکانهای مختلف، زمینههای اشتغال دائم و فصلی و نیمه وقت را برای نیروی انسانی با تخصص و آموزش متوسط فراهم می-آورد و نرخ بیکاری میکاهد.
علاوه بر اشتغالهای مستقیم در گردشگری، زمینه فعالیتهای دیگر که در ارتباط با گردشگری-اند همچون کارهای ساختمانی، تعمیرات، کرایه دادن اتومبیل، دستفروشی و نظیر اینها، برای افراد بومی فراهم میگردد - سلطانی،109 :1374؛ سامآرا و میرزایی، . - 25 :1388 از این رو، تاکنون از توریسم به عنوان یک کلید برای رشد اقتصادی هم در کشورهای توسعه یافته و هم درحال توسعه استفاده شده است - Font & Ahjem,1999: 63 - به گونهای که به عنوان بزرگترین صادرات سودآور در جهان شناخته شده و مهمترین تأمین کننده ارز خارجی و اشتغال به شمار میآید Higgins, 2006: 1193 - ؛Elliott, 1997: 4 ؛ Tsai et al, 2010, 358؛ میرزایی، - 60 :1388؛ به طور مثال گردشگری 83 درصد صادرات کشورهای در حال توسعه را شامل میشود و صادرات یک سوم فقیرترین کشورها را رهبری میکند.
از میان 40 کشور فقیر دنیا، گردشگری دومین منبع بسیار مهم مبادله ارز بعد از نفت محسوب میشود . - Kara et al.2011: 145 - بدینسان، از نظر اقتصادی گردشگری برای بسیاری از ملتها به عنوان سودآورترین کالای صنعتی محسوب میشود - کاظمی، 6 :1386؛Sharpleya,2006: 1040؛ . - F. Theobald, 2005: 5 اهمیت گرشگری در عصر حاضر بیش از همه وابسته به چرخهی اقتصادی آن است که قابلیت بالایی در زمینهی پویایی اقتصاد محلی و بینالمللی دارا است؛ به گونهای که مصرف گردشگری، سرمایهگذاری دولتی و خصوصی و همچنین صادرات در صنعت گردشگری در سال 2004 رشدی معادل 5,9 درصد در حدود 5,5 تریلیون دلار داشته است.
طبق برآوردهای سازمان جهانی گردشگری، سود حاصل از گردشگری در سال 2002 ،472 میلیارد دلار بوده است که پیشبینی گردیده در سال 2020 این میزان به دو تریلیون دلار خواهد رسید . - Theobald,2005: 3 - از طرفی نیز تعداد گردشگران جهانی درسال 1997، 598 میلیون نفر، در سال 2001، 698 میلیون نفر، در سال 2002، 715 میلیون نفر، در سال 2005، 860 میلیون نفر، در سال 2006، 842 میلیون نفر، در سال 2007، 898 میلیون نفر و بنابر پیش-بینیهای صورت گرفته این رقم به 1/6 میلیارد نفر در سال 2020 خواهد رسید . - WTO, 2002; 2006; 2007;2008 - بر این اساس میتوان گفت دورنمای جهانی گسترش فعالیتهای گردشگری و وجود تقاضا برای آن در آینده از وضعیت بسیار مطلوبی برخوردار است و میتوان انتظار سیرصعودی بهرهوری کشورهای فعال در حوزه گردشگری را داشت.
ایران در جامعه جهانی از زمرهی 10 کشور برتر دنیا به لحاظ برخورداری از پتانسیلهای بالقوه طبیعی - محیطی است Fatemi et al.,2012:15 - ؛ تاج علی،4 :1385؛ زنگی آبادی و همکاران،13 :1385؛ مرادی، - 53 :1390؛ بررسی آمار تقاضای سفر و گردشگری داخلی و خارجی برای ایران حاکی از روند رو به رشد آن است. از این رو، با توجه به اینکه گردشگری دارای آثار متعدد اقتصادی در فضای جغرافیایی است و همواره در ایران گردشگری روند رو به رشدی داشته است.
روش تحقیق
ماهیت پژوهش انجام شده از نوع همبستگی و توصیفی - تحلیلی است. دادههای مورد نیاز از بانک اطلاعات مرکز آمار ایران و بانک مرکزی ایران تهیه شده است. محدودهی مورد مطالعهی تمامی استانهای کشور بوده است. به منظور فراهم کردن امکان مقایسه و تحلیل دادههای مربوط به بخش تولید سرمایه و ارزش افزوده در استانهای کشور طی سالهای 1387 و 1392، یا به عبارتی، خنثیسازی اثر تورم در سالهای مختلف بر مبالغ برآورده شده، از روش تعدیلسازی به کمک شاخص کل بهای کالاها و خدمات مصرفی در مناطق شهری ایران بر مبنای سال پایه 1390 استفاده شده است. برای ترسیم نقشههای مربوطه از نرم افزار GIS و جهت انجام آنالیز دادهها - تحلیل توصیفی و آنالیز استنتاجی - از نرم افزار SPSS استفاده شده است. تحلیل استنباطی دادهها با بهرهگیری از دو آزمون همبستگی پیرسون و رگرسیون خطی ساده انجام گردیده است.
یافتههای تحقیق
بررسی وضعیت گردشگری به مقاصد استانهای کشور در تابستان سال 1387 نشان داد به طور متوسط در این فصل در هر یک از استانهای کشور 6460778 نفر گردشگر داشته و این میزان در سال 1392 به 5615730 گردشگر کاهش یافته است. این افت گردشگر در مناطق ایران طی دوره مورد بررسی تا حدودی ناشی از تغییرات تورم و کاهش قدرت خرید جامعه گردشگر بوده است. در سال 1387 استان ایلام و در سال 1392 استان بوشهر کمترین میزان گردشگر را داشته است. استان خراسان رضوی طی سالهای 1387-92 بیشترین میزان گردشگر را پذیرفته است.
در کل میزان میانگین رشد جذب گردشگر در بین مناطق ایران طی دوره مورد بررسی برابر با 2,2 درصد بوده است؛ به گونهای بر اساس جهت مثبت یا منفی بودن رشد جذب گردشگر در استانهای کشور طی دورهی 1387-92، تنها استانهای اصفهان، ایلام، خراسان شمالی، سیستان و بلوچستان، قم، کرمان، کهگیلویه وبویراحمد، گیلان، لرستان، مازندران و همدان دارای رشد مثبت جذب گردشگر بوده است. - جدول . - 1
