بخشی از مقاله
چکیده :
گردشگری یکی از مهمترین و مطرحترین خدمات اقتصادی و اشتغالزا در جهان کنونی است. تمایل روزافزون جوامع برای معرفی فرهنگ خود، آشنایی با تمدنها و سایر فرهنگها، و پیوستن به یک فرهنگ جهانی سبب شده که رشد فوقالعادهای در این حوزه ایجاد گردد و عرصههای متعددی در ایجاد و توسعه آن مؤثر واقع شوند. در این میان عرصه معماری نیز نقشی بنیادین در میان جاذبههای گردشگری ایفا میکند.
معماری هنری است عظیم که در کنار صنعت گسترده گردشگری جایگاهی اساسی یافته و به مدد آن توسعه گردشگری میسر میگردد. در حقیقت بدون بهرهگیری از معماری،گسترش گردشگری غیر ممکن میشود. حال که تاثیرپذیری متقابل معماری و گردشگری، نمایان است؛ بررسی آثار مثبت و منفی، نحوه تاثیرگذاری و تبعات آن ضرورت مییابد. از این رو مقاله حاضر ضمن تعریف صنعت گردشگری و تبیین ارتباط آن با معماری از طریق مطالعات کتابخانهای، سعی دارد تا اثرات مثبت و یا مخرب گردشگری بر میراث ارزشمند گذشتگان را معرفی نماید.
توجه به صیانت از میراث هر جامعه از جمله قابلیتهای صنعت گردشگری میباشد در این صورت میتوان حضور گردشگر در بافت با ارزش تاریخی را دلیلی بر حفظ و ماندگاری آن دانست. گردشگری میتواند زمینه حفاظت از کالبد بناهای سنتی در حال تخریب را فراهم آورد در این مورد اعطا کاربری جدید به بنا با رعایت اصول راهکاری مناسب میباشد. هر چند از سویی دیگر جذب گردشگر به سمت معماری منطقه امکان آسیب آثار تاریخی را تا اندازهای افزایش میدهد. در مجموع ارزشگذاری بر میراث معماری کهن در راستای مقاصد گردشگری، یک راهکار مؤثر جهت حفظ میراث از آسیب میباشد.
مقدمه :
امروزه صنعت گردشگری از مهمترین فعالیتهای اقتصادی بوده و در شمار سه صنعت عمده جهان محسوب میگردد و به عنوان یکی از بزرگترین و متنوعترین صنایع دنیا مطرح است - شکوهی و دیگران،. - 102 :1392 رشد گردشگری به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که با مشکلاتی همچون درصد بیکاری بالا مواجه هستند، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
گردشگری علاوه بر دارا بودن منافع اقتصادی و کارآفرینی میتواند با ایجاد سمبل و نماد فرهنگی، سرمایههای معنوی منطقه را افزایش دهد. از این رو کلیه حوزههای مربوطه موظف به همکاری در راستای ارتقاء گردشگری و توسعه روزافزون آن هستند. معماری نیز از جمله عرصههایی است که در بررسیها و مطالعات گردشگری همواره مورد توجه صاحبنظران قرار میگیرد.
معماری از جمله هنرهایی است که به عنوان ظرف زندگی انسان در تمامی فعالیتهای وی نقشی بنیادین ایفا میکند. در حقیقت بیشترین فعالیت هایی که در هنگام فراغت و سفر آدمی صورت میگیرد در مکانهایی حادث میشود که معماران طراح و خالق آن هستند - فرجیراد،. - 51:1391 در این صورت بدیهی است در بسیاری از شهرها و روستاها توسعه گردشگری به طور قابل توجهی مدیون معماری منطقه میباشد.
تا بدان جا که میتوان معماری را از جاذبههای اصلی گردشگری بشمار آورد. از طرفی با جذب گردشگر به سمت معماری منطقه امکان آسیب دیدن آثار تاریخی دوچندان می گردد. از این رو ارائه تمهیداتی جهت حفاظت بیشتر از آنها ضرورت دارد. تمهیداتی که حضور گردشگر زمینه ایجاد آن را فراهم مینماید . پژوهش پیش رو اهمیت ارائه راهکارهای جدید برای حفاظت از عناصر طبیعی، تاریخی و معماری را آشکار کرده و تاثیراتی که حضور گردشگر بر آثار معماری بر جای میگذارد را مورد مطالعه قرار میدهد.
اخیرا اقداماتی در راستای توسعه گردشگری، جلب علاقه روز افزون مردم نسبت به میراث فرهنگی- ملی و همچنین بناهای تاریخی و سبکهای معماری در دورههای تاریخی مختلف صورت گرفته است. به دنبال این اقدامات توجه به نحوه حفاظت و نگهداری این آثار و انتقال به نسل های آینده از اهمیت والایی برخوردار میباشد . در این میان مساله حائز اهمیت آنست که گردشگری چگونه میتواند به حفاظت و یا احیا بافت تاریخی کمک نماید و در چه صورت موجب تخریب و از بین رفتن آثار میگردد.
روش تحقیق :
پس از تبیین موضوع پژوهش و تدقیق مساله، سعی شده تا با استفاده از مطالعات کتابخانهای به جمع آوری اطلاعات اولیه پرداخته و در ادامه با استناد به یافته های حاصل و همچنین نمونههای موجود تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم گردشگری بر آثار معماری بررسی گردد.
صنعت گردشگری :
امروزه گردشگری به عنوان گستردهترین صنعت خدماتی دنیا جایگاه ویژهای در عرصههای مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به خود گرفته است. رشد و توسعه این صنعت در دهههای اخیر در کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه سبب بازسازی و ایجاد تغییرات اجتماعی، اقتصادی و محیطی گوناگونی در جامعه میزبان گشته است - شکوهی و دیگران،. - 101 :1392
اهمیت این صنعت در توسعه اجتماعی- اقتصادی کشورها تا بدان جاست که اقتصاددانان از آن به عنوان صادرات نامرئی یاد می کنند - مکیان، نادری، . - 1382 چراکه صنعتی گسترده، عظیم و رو به رشد در عرصه فرهنگ و اقتصاد جهانی است و تقریبا تمامی جنبههای یک اجتماع را دربرمیگیرد - فرجیراد،. - 50:1391 بدیهی است رشد سریع آن، تغییرات اجتماعی اقتصادی و محیطی فراوانی را نیز به دنبال خواهد داشت.
میل و موریسون در تعریف گردشگری اینگونه بیان کردهاند که گردشگری به مجموعه فعالیتهایی اطلاق میشود که در جریان مسافرت یک گردشگر اتفاق میافتد. این فرایند شامل هر فعالیتی از قبیل برنامهریزی سفر، مسافرت به مقصد، اقامت، بازگشت و حتی یادآوری خاطرات آن نیز میشود - سپهرنیا، . - 1394 در حقیقت گردشگری درباره مکانها و فضاهایی است که در فرهنگها، جوامع اقتصادی و زندگی های اجتماعی قرار دارد - شکوهی و دیگران،:1392. - 102
در فرهنگ اسلامی نیز، سیاحت به عنوان سیر آفاق در برابر سیر انفس مورد توجه قرار گرفته است. اسلام به انسان و نیازهای او نگاه ویژهای دارد و آنچه را که به واقع زندگی را لذتبخش و آسان میکند و در جسم و روان انسان مؤثر است، به رسمیت میشناسد. در دنیای ماشینی امروز، انسان بیش از گذشته به استراحت و گردش نیازمند است تا آثار ناشی از فشارهای روحی و روانی را حتی المقدور خنثی کند . بشر میخواهد لحظاتی را بدست آورد که جان و روح خستهاش به آزادی، لذت و زیبایی برسد؛ به عبارتی از این طریق معنویت زندگیاش را تأمین و فروریختگیاش را جبران نماید. از این رو و با این اهداف توجه وی به جاذبههای موجود در جهان پیرامون جلب میشود.
امروزه آثار باستانی، تاریخی و جاذبههای فرهنگی، عوامل مهمی در جذب گردشگر هستند چراکه آثار باستانی و کهن هر جامعه معرف فرهنگ خاص همان کشور و نماد ویژگی ها و ارزش هایی در خور توجه همان مرز و بوم می باشد. این آثار دارای ارزشهای معنوی بسیار زیاد برای مردم آن بوم و جاذبهای برای افراد بیگانه محسوب میشود. در نتیجه باعث جذب سایرین برای بازدید و پیرو آن شناخت جاذبهها و آثار میگردد - قنبری و دیگران، . - 190 :1393 گردشگری دارای جاذبههای فراوان و متعددی است. جاذبههای مذکور میبایست میراث و ویژگیهای متمایز فرهنگی و طبیعی یک منطقه را منعکس نمایند. فرجیراد انواع جاذبههای گردشگری را در سه گروه دستهبندی نموده است - فرجی راد، : - 58:1391
-1 جاذبههای طبیعی: این گروه مبتنی بر ویژگی های طبیعی محیط زیست منطقه میباشد و شامل چشم اندازهای طبیعی، نواحی جنگلی و ساحلی ، حیات جانوری و ... است.
-2 جاذبههای فرهنگی: این دسته مبتنی بر فعالیتهای انسانی شامل تجلی بیرونی و رسمی فرهنگ یک کشور میباشد که خود تحت عناوین زیر دسته بندی میشود :
- جاذبههای فرهنگی مادی : شامل معماری اماکن تاریخی، بناهای مذهبی، مراکز فرهنگی و محلهای باستانی.
- جاذبههای فرهنگی معنوی : شامل موسیقی محلی، اشعار و ادبیات ، مراسم مذهبی هر قوم، نقاشی مجسمه
سازی و ... .
-3 جاذبههای ویژه: این دسته شامل جاذبههایی است که به صورت مصنوع خلق شدهاند. به عنوان نمونه پارکهای موضوعی، مرکز خرید همایشها و رویدادهای خاص در این دسته جای میگیرند.
