بخشی از مقاله
چکیده:
گردشگري امروز یکی از اقتصاديترین فعالیتها در چرخه ملی کشورها، به خصوص از جهت اشتغال و ارزآوري و رونق مناطق مختلف تلقی میشود که علاوه بر آن داراي مزایاي ارتباطی، سیاسی، فرهنگی و تأثیرات بینالملل خاصی است. به همین دلیل اغلب کشورهاي جهان که داراي میراث فرهنگی غنی و نیز مناطق طبیعی هستند و آن به منزله ابزاري راهبردي در توسعه اقتصادي استفاده میکنند.
در مسئله گردشگري یکی از عوامل مهم وجود افراد خارجی است که توریست نامیده میشود و با ورود خود به کشور باعث ایجاد رونق اقتصادي، ارتباطی، فرهنگی و بینالمللی در کشور میشود. اداره کل اتباع خارجه مسئول کنترل این افراد هستند. گردشگري امروزه به فعالیتی با آثار مثبت و موثر اقتصادي، اجتماعی، فرهنگی و محیطی تبدیل شده است. که همه کشورها به آن توجه خاصی دارند و در برنامهریزيها براي توسعهي جوامع خود آن را مد نظر قرار میدهند.
.1 مقدمه
با گسترش پدیده شهرنشینی به همراه افزایش درآمدهاي عمومی و نیز تغییرات سبک زندگی مردم، انگیزه مسافرت و افزایش اهمیت اوقات فراغت براي تأمین احتیاجات روحی انسان به امري ضروري مبدل شد. این مهم منجر به ظهور پدیدهاي جهانی به نام صنعت گردشگري شده است. از سوي دیگر، محیطهاي شهري به عنوان مراکز تمدن، فرهنگ، سیاست و گاه با ارزشمندترین منابع گردشگري چون پاركها، چشماندازهاي طبیعی امروزه توریسم فراتر از یک صنعت فضاهاي تاریخی محسوب میشوند
گردشگري یکی از ابزارهاي مهم توسعه در جهان شناخته شده است و در قرن گذشته پیشبینی میگردید که بزرگترین صنعت جهان در قرن 21 میلادي باشد .[30] به طوري که بر اساس پیشبینیهاي انجام شده توسط سازمان جهانگردي در سال 2020 حدود یک میلیارد و پانصد و شصت میلیون نفر به گردشگري خواهند پرداخت و درآمدهاي ناشی از گردشگري بینالمللی در این سال به یک و نیم تریلیون دلار خواهد رسید
رشد و گسترش گردشگري به شیوه متداول امروزي از جمله پدیدههاي مهم اواخر قرن بیستم است و نواحی روستایی و کوهستانی از مهمترین عرصههاي هستند که در زمینه گردشگري و فعالیتهاي وابسته به آن مورد توجه قرار گرفتهاند
صنعت توریسم میتواند راهکارهاي مناسب براي توسعه صادرات و کسب درآمدهاي ارزي سرشار براي کشورها بوده و تأثیر مهمی بر افزایش اشتغال درآمدهاي مرتبط با مکانهاي اقامتی و نیز درآمدهاي دولتی کشورها داشته باشد
گردشگري به عقیده WTO بزرگترین صنعت محسوب میشود .[34] فعالیتهاي گردشگري به عنوان بخش چهارم فعالیتهاي انسان پس از کشاورزي، صنعت و خدمات محسوب میشود و کارشناسان پیشبینی میکنند در سال 2020 میلادي به عنوان سودآورترین صنعت جهان درآید، به طوري که از آن به عنوان صادرات نامرئی نام میبرند
رشد صنعت توریسم در دو دهه گذشته معادل 70 درصد برآورد شده است. این حجم عظیم مالی توأم با اشتغال به طور مستقیم و غیرمستقیم سبب شده در کشورهاي مختلف جهان با توجه به توانمنديهاي طبیعی، میراث فرهنگی و تاریخی خود، سعی کنند تا سهمی از این صنعت را به خود اختصاص دهند
.1,1 مبانی نظري - گردشگري -
در متون فارسی، معادلهاي گوناگونی براي واژه توریسم آمده است؛ مانند گردشگري، جهانگردي، سیاحت، تفریح و حتی ایرانگردي. لغت توریسم از کلمه تور به معناي دور زدن، رفت و برگشت بین مبدأ و مقصد و چرخش که از سازمان یونانی به اسپانیا، فرانسه و نهایتا به انگلیس راه یافت .[27] با در نظر گرفتن ابعاد مختلف به نظر میرسد که بهترین گزینه ممکن واژه گردشگري است
واژه گردشگري نخستین بار در سال 1811 میلادي در مجله ورزشی انگلیسی اسپورت ماگزین آمده و در آن زمان این لغت به معناي مسافرت به منظور تماشاي آثار تاریخی و بازدید از مناظر طبیعی براي کسب لذت به کار میرفت
گردشگري عبارت است از هرآنچه به گردشگري و خدمات وابسته به آن مربوط میشود. این تعریف شامل همه فعالیتهاي مربوط به فرآیند جذب گردشگران و پذیرایی از آنان، سازمانهاي مسافرتی، دولتهاي مبدأ و دولتهاي میزبان و مردم محلی میشود.
گردشگر کسی است که به قصد گذران اوقات فراغت، کسب و کار و اهداف دیگر، مدتی کمتر از یک سال متوالی را در سفر و اقامت خارج از اقامتگاه معمول خود میگذراند
گردشگري مجموعه تعاملهایی است که در فرایند جذب و میهمانداري، بین توریستها، سازمانهاي مسافرتی، دولتهاي مبدأ، دولتهاي میزبان و مردم محلی برقرار میشود
گردشگري میتواند از طریق نزدیک نمودن مردم با یکدیگر در جنبههاي اقتصادي اجتماعی و فرهنگی و نیز ایجاد دوستی منشایی براي صلح و درك بینالمللی بهترین افراد مختلف باشد
گردشگري از مهمترین فعالیتهاي انسان معاصر است که همراه با به وجود آوردن تغییراتی اساسی و تحولات بنیادي در اوضاع و شرایط اقتصادي فرهنگی سیاسی
زیست محیطی زندگی انسانها را دگرگون میسازد گردشگري مجموعه پدیدهها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران سرمایه، دولتها، جوامع میزبان، دانشگاهها و سازمان هاي غیردولتی در فرآیند جذب حمل و نقل پذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدید کنندگان است
WTO گردشگري را مجموعه کارهایی میداند که یک فرد در سفر و در جهانگردي مکانی غیر از محیط عادي خود انجام میدهد، این سفر بیش از یک سال طول نمیکشد و هدف سرگرمی و تفریح، استراحت، و فعالیت هایی از این قبیل است
گردشگري در یک کلیت در برگیرنده جریانی از سرمایه انسان، فرهنگ و کنش متقابل میان آنهاست که در فضاهاي جغرافیایی آثار مختلفی بر جاي مینهد.
ایجاد درآمد و اشتغال براي ساکنان محلی در عرضه فضا براي استفاده گردشگران یکی از این آثار است
صاحبنظران علم اقتصاد معتقدند گردشگري به عنوان سومین صنعت بزرگ دنیا، علاوه بر اشتغالزایی باعث تحصیل ارز، تأمین آرامش، توزیع عادلانه ثروت وتبادل فرهنگ میشود. با ورود هر گردشگر، زمینه اشتغال 3 تا 5 نفر ایجاد میگردد و در آینده تزدیک این صنعت به بهترین شاخص اقتصادي هر کشور تبدیل خواهد شد
در بحث گردشگري رشتههاي مختلف علمی، از جمله: اقتصاد، جغرافیا، جامعهشناسی، حمل و نقل و علوم سیاسی صاحبنظر هستند: جغرافیا و برنامهریزي توریسم، از جمله رشتههایی است که با جامعنگري خاص سعی دارد بر پدیدههاي فرهنگی _ تاریخی در کنار پدیدههاي طبیعی به عنوان کانون تأثیرگذار، راهکارهاي مطلوب را در زمینه توسعه گردشگري؛ به ویژه اکوتوریسم ارائه دهد. اغلب گردشگران بیش از هر چیز به آب و هوا، فرهنگ و طبیعت مقصد خود علاقهمند هستند. لذا بررسی و شناخت موقعیت مکانی از دیدگاه جغرافیا؛ مثل محیط، اقلیم، آب و هوا و جاذبههاي طبیعی مورد توجه قرار میگیرد
از دیدگاه جامعه شناسی گردشگري، محیط، فرهنگ، هنر، سبک زندگی، ارتباطات، اعتقاد و نوع توسعه را در یک جامعه تحت تأثیر قرار میدهد و به علت رابطه متقابلی که بین جوامع و صنعت گردشگري وجود دارد، بررسی علمی و پژوهش میدانی با عنوان شناخت جامعه شناسی گردشگري مورد نیاز است. این که مردم به چه انگیزهاي سفر میکنند، کدام مکان را به عنوان مقصد انتخاب میکنند، سفر چه اثري بر آنان دارد و مسافران چه اثري بر روي جامعه میزبان و محیط میگذارند، همه در زمره جامعه شناسی است
بر اساس تعریف سازمان جهانی توریسم، گردشگري یا معادل دقیق و درست انگلیسی آن توریسم، به کلیه فعالیتهاي افرادي اطلاق میشود که به مکانهایی خارج از محیط عادي خود به منظور گذراندن ایام فراغت، انجام کار و سایر هدفها، براي مدت کمتر از یک سال میروند. به این ترتیب، محدوده توریسم از مسافرتهایی که صرفاً به منظور گذراندن تعطیلات و سپري کردن چند روز براي دیدار دوستان و آشنایان و بازدید از مناطق جذاب انجام میگیرد، بسی فراتر میرود. توریسم در معانی وسیع آن، علاوه بر گروه اشاره شده، شامل افرادي میشود که در ارتباط با کار و حرفه خویش سفر میکنند و آنان که فعالیتهاي علمی و تحقیقاتی انجام میدهند. به این ترتیب، دامنهي تأثیرگذاري بر محیط و تأثیرپذیري آن از محیط، بسیار وسیعتر میشود. این جدیدترین تعریفی است که از طرف سازمان جهانی توریسم ارائه شده است.
در تعریف گردشگري و تعیین قلمرو آن، باید گروههاي مختلفی که در این صنعت مشارکت دارند و از آن تأثیر میپذیرند را لحاظ کرد. عوامل عمده در این صنعت عبارتاند از:
• توریستها و یا گردشگرانی که در صدد کسب تجارب فیزیکی و روانی و رضایت و راحتی از سفرند؛
• سازمانهاي فعال در زمینهي تهیه و تدارك کالاها و خدمات مورد نیاز گردشگران؛ سازمانهاي مذکور از این طریق به منافع خود میاندیشند.
• دولت کشور میزبان، شامل سیاستمدارانی که به گردشگري به عنوان وسیلهاي براي ایجاد درآمد شهروندان و افزایش درآمدهاي مالیاتی مستقیم و غیر مستقیم مینگرند؛
• جامعهي میزبان، مردمانی که به توریسم به عنوان پدیدهاي فراهم میآورد که این تعامل میتواند اثرات مثبت و یا منفی داشته باشد
.2,1 اثرات گردشگري
در حال حاضر گردشگري به عنوان یکی از بزرگترین و متنوعترین صنایع دنیا مطرح میباشد و رشد سریع آن تغییرات اجتماعی، اقتصادي و محیطی فراوانی را به دنبال داشته است و به همین دلیل نیز به یک حوزه مهم مطالعاتی بین پژوهشگران مبدل شده است. از نظر اقتصادي، گردشگري بینالمللی بیشترین عایدي را ایجاد میکند، دریافتیهاي ارزي حاصل از گردشگري بینالمللی بیشتر از محصولات نفتی، خودرو و تجهیزات ارتباطی تأمین میشود. گردشگري نقش مهمی در ترغیب سرمایهگذاري در زیرساختها، ایجاد درآمد براي دولت و اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم در سراسر دنیا داشته است.
یکی از ارکان توسعه جهانگردي، تقاضا براي آن است که از ساختار پیچیدهاي نیز برخوردار است؛ زیرا افزایش یا کاهش سهم یک کشور از درآمدهاي گردشگري جهانی، به عوامل و متغیرهایی بستگی دارد که با توجه به نوع کشور، مسائل اداري و اجرایی و سطح آمار و اطلاعات موجود می تواند متفاوت باشد. ایران با توجه به امتیازات فراوانی که از نظر تنوع آب و هوایی، جاذبههاي طبیعی، تاریخ و تمدن کهن، آثار باستانی و مذهبی، معماري، صنایع دستی، فرهنگی و جغرافیایی دارد، از قابلیتهاي فراوانی براي تبدیل شدن به قطب گردشگري جهانی برخوردار است؛ بنابراین سهم ایران از عایديهاي صنعت گردشگري جهان بسیار ناچیز است.
تاکنون بیشترین پژوهش در عرصهي گردشگري در زمینهي اثرات گردشگري صورت گرفته و در این میان سهم اثرات اقتصادي از دیگر انواع بیشتر است.
مطالعه در مورد افزایش تعداد گردشگران بر مقصد یا مقصدها عمدهترین بخش تحقیقات گردشگري بوده است. بیشتر این تحقیقات غالبا توسط اقتصاددانان صورت گرفته و بر اثرات درآمد و اشتغال تمرکز داشت است. گردشگري در بستر محیط جغرافیایی صورت میگیرد که متشکل از محیط طبیعی، فرهنگی و اجتماعی است. هر یک از این دو محیط متشکل از عواملی هستند که به نوعی بر گردشگري تأثیرگذار است و از آن تأثیر میپذیرد. گردشگري میتواند اثرات متفاوت و قابل توجهی در منطقهي گردشگرپذیر بر جاي بگذارد.
با توجه به پیچیدگی و همچنین گستردگی فعالیتهاي گردشگري اثرات ناشی از آن نیز ابعاد به هم پیوستهي بسیاري دارند که باید در مطالعهي اثرات گردشگري به آن ها توجه شود. گردشگري طیف گستردهاي از اثرات اجتماعی _ فرهنگی، اقتصادي، سیاسی و یا زیست محیطی را شامل میشود. با توجه به تنوع و پیچیدگی فعالیتهاي گردشگري، اثرات ناشی از این فعالیتها نیز ابعاد گسترده و به هم پیوستهاي دارند که باید در مطالعه اثرات گردشگري به آنها توجه شود
نوع و میزان اثرات گردشگري در یک مقصد از عوامل متعددي متأثر میشود؛ از جمله مهمترین این عوامل ویژگیهاي جامعه میزبان و میهمان و ماهیت فعالیتهاي گردشگر در زمانی که اختلاف زیادي بین فرهنگ مقصد میباشند. یکی از عوامل کلیدي واجد اهمیت در گردشگري، فرد شرکت کننده و فعالیتهایی است که به آنها میپردازد. ماهیت دیدارکنندگان و جوامع میزبان در ارتباط با اثرات اجتماعی، فرهنگی گردشگري از اهمیت ویژهاي برخوردار است. تعامل بین این دو گروه در تأثیرگذاري بر انواع اثرات موضوع بسیار مهمی خواهد بود. طبق گفتهي برنز و هلدن [21] زمانی که اختلاف زیادي بین فرهنگ جامعهي میزبان و جامعهي مبدا وجود داشته باشد احتمال بیشتر شدن اثرات بسیار زیاد خواهد بود.
همچنین گردشگري میتواند به عنوان شکلی با اهمیت از فعالیتهاي انسانی اثرات قابل توجهی داشته باشد. این اثرات در منطقهي مقصد جایی که گردشگران با محیط محلی، اقتصاد، فرهنگ و جامعه تعامل دارند بسیار مشهود است. از این رو میتوان به طور مرسوم اثرات گردشگري را تحت عناوین اثرات اجتماعی، فرهنگی، اقتصادي و زیست محیطی مورد بررسی قرار داد.
در حقیقت مسائل گردشگري عموما چند جانبهاند و غالبا داراي مجموعهاي از ابعاد اقتصادي، اجتماعی، زیست محیطی هستند. بنابراین هنگام بررسی هر یک از انواع اثرات باید به خاطر داشت که این اثرات چند جانبهاند و تقسیم بندي آنها آن طور که غالبا نشان داده شده آسان نیست. به بیان دیگر نمیتوان اثرات گردشگري را به سادگی صرفا تحت عنوان اثرات اجتماعی، زیست محیطی یا اقتصادي طبقهبندي کرد بلکه این اثرات گرایش به داشتن ابعاد به هم پیوسته بسیاري دارند
گردشگري فعالیتی است با آثار اقتصادي بیشمار که تبعات زیست محیطی و اجتماعی فراوانی به همراه دارد و توجه کامل به هرکدام از اجزاء این پدیده حیاتی است
گردشگري یکی از مهمترین بخشهاي اقتصادي نه فقط در مورد کشورهاي صنعتی، بلکه براي کشورهاي در حال توسعه و نیز کشورهاي عقب مانده است
گردشگري از جریانهاي جهانی و بیانگر ترکیب امور اقتصادي و اجتماعی و فرهنگی است و میتواند به کشورهاي در حال توسعه در حل مشکلات بیکاري و فقر کمک کند
صاحبنظران صنعت حمل و نقل معتقدند ارتباط متقابلی بین حمل و نقل و گردشگري وجود دارد. گردشگري براي جا به جایی گردشگران احتیاج به حمل و نقل دارد و صنعت حمل و نقل نیز براي تأمین هزینههاي خود به گردشگري وابسته است
از دیدگاه علوم سیاسی، گردشگري موجب نوع دوستی و همکاري بینالمللی میشود؛ زیرا باعث آشنایی ملل با دیگر فرهنگها و در نتیجه نزدیک شدن دولتها به یکدیگر میشود
.3,1 مروري بر پیشینه گردشگري
پژوهشگران مختلفی گردشگري و اثرات مختلف آن را بررسی کردهاند که در ادامه به برخی از آنها اشاره شده است:
گارسیا فالکن و مدینا مانوز درمقالهاي به جنبههاي فرهنگی _ اجتماعی، محیطی، بخصوص اقتصادي اشاره کردهاند و راهکارهایی جهت تدوین استراتژيهایی براي توسعه صنعت توریسم پایدار در جزیره گران کاناریا پیشنهاد دادهاند و توسعه پایدار را به عنوان یک نیاز ضروري براي دستیابی به اهداف اقتصادي بدون از بین رفتن محیط طبیعی میدانند
