بخشی از مقاله
چکیده
منطقه هرسین و دره های میان کوهی اطراف آن در زمره ی مناطق شاخص در مطالعات باستان شناسی ایران به شمار می رود. حضور محوطه های متعدد باستان شناختی از دوره های مختلف پیش از تاریخی و تاریخی، نشان دهنده توجه زیاد انسان ها به این منطقه بوده که شرایط مساعد زیست محیطی و موقعیت مهم استراتژیکی آن به عنوان پلی ارتباطی بین کرمانشاه و لرستان از جمله دلایل مهم این گرایش بوده است.
از جمله مکان های باستانی مهم موجود در هرسین، غار و پناهگاه صخره ای کوه دیوانگه است که در این مقاله مصنوعات سنگی و قطعات سفالی این دو محوطه مورد مطالعه قرار گرفته است. مطالعه ی یافته های سطحی این محوطه ها نشان داده که حداقل از آنها به عنوان استقرارگاهی فصلی در دوره های پارینه سنگی میانه، پارینه سنگی جدید، مس- سنگ میانه تا جدید و دوره تاریخی اشکانی استفاده شده است.
مقدمه
دره ها و حاشیه ی دشت میانکوهی هرسین تا دامنه ی کوه بیستون، یکی از مهمترین مناطق تاریخی-فرهنگی استان کرمانشاه است که با داشتن شرایط مناسب اقلیمی و زیست محیطی، منابع آبی فراوان به همراه رودخانه گاماسیاب، پوشش گیاهی غنی با خاک حاصلخیز و به ویژه وجود غارها، پناهگاههای صخره ای و محوطه های روباز پارینه سنگی، یکی از مناطق مطالعاتی بسیار مهم در حوزه زاگرس مرکزی است. با وجود اهمیت بالایی که این منطقه در مطالعات دوران پارینه سنگی دارد، اما چندان مورد توجه باستان شناسان قرار نگرفته و عمده مطالعات پارینه سنگی در دهه های گذشته معطوف به کوه بیستون بوده است.
در این محدوده، محوطه های باستانی متعددی از دوره های مختلف فرهنگی شناسایی شده که بررسی شواهد و یافته های سطحی آنها اهمیت به سزائی برای تبیین چشم انداز باستان شناسی غرب ایران دارد. مدارک باستان شناختی به دست آمده از نقاط مختلف منطقه، حاکی از این است که گروههای پراکنده انسانی در اواخر دوره پله ایستوسن در کوهپایه ها و حوزه های میان کوهی این منطقه حضور داشته اند. به نظر می رسد وضعیت زیست محیطی آن به گونه ای بوده که شرایط لازم را برای بقای گروههای مذکور فراهم کرده است. در این میان غارهای منطقه هرسین و دره های میانکوهی آن با داشتن شرایط مساعد برای سکونت، همچون شرایط مناسب زیست محیطی و زمین ریختی حداقل از دوره پارینه سنگی میانی به بعد بطور مکرر مورد استفاده انسان بوده است.
بررسی باستان شناختی منطقه با هدف بازنگری محوطه های باستانی شهرستان هرسین، توسط نگارنده در
سال 1387 انجام پذیرفت که طی آن تعداد 96 محوطه باستانی از ادوار مختلف فرهنگی در منطقه شناسایی شد که 28 محوطه متعلق به دوره پارینه سنگی میانه تا فراپارینه سنگی بود
از جمله محوطه های پارینه سنگی هرسین، محوطه های غار و پناهگاه صخره ای دیوانگه بود که با وجود غنای داده های فرهنگی، تاکنون از چشم محققان دور مانده بود.
موقعیت جغرافیایی منطقه
شهرستان هرسین با 1007 کیلومتر مربع مساحت و با مختصات جغرافیایی 47 درجه و 15 دقیقه تا 47 درجه و 40 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 34 درجه و 05 دقیقه تا 34 درجه و 25 دقیقه عرض شمالی از خط استوا در شرق استان کرمانشاه و در ارتفاع 1582 متری از سطح دریا واقع شده است.
این شهرستان با مرکزیت شهر هرسین از شمال به صحنه و دینور، از شرق و جنوب به استان لرستان و ازطرف غرب با بخش دروفرامان کرمانشاه همسایه است و تا شهر کرمانشاه 44 کیلومتر فاصله دارد - شکل . - 1
زمین شناسی منطقه
شهرستان هرسین جزیی از منطقه مرتفع یا رورانده زاگرس است که ازلحاظ تکتونیکی شامل رادیولاریتها، سنگ آهک های مزوزوئیک، بقایای افیولیتی، صخره های آتشفشانی ائوسن و فیلیش ها - Fylish - هستند
بر اساس مطالعات زمین شناسی، منطقه هرسین و دره های جنوبی میان کوهی بیستون، یکی از منابع اصلی رادیولاریتی منطقه هستند. این منطقه متعلق به کمربندی رادیولاریتی - کمربندی که از بروجرد تا پاوه کشیده شده - است که با عرض 5 تا 10 کیلومتر از سمت شمال و شمال غرب به دشت آبرفتی رودخانه قره سو و دامنه های شمالی کوه سفید منتهی می شود
بنابراین رادیولاریت های کرمانشاه به صورت نواری کم و بیش منظم، منطقه ی خیلی وسیعی را به موازات توده آهک بیستون و روراندگی حد جنوبی آن از هرسین تا کوه سفید را در برمی گیرد - برود؛ . - 26 :1368 بر پایه تاریخ های در دسترس، رادیولاریت های حوزه هرسین حداقل از لیاسیک - ژوراسیک زیرین - شروع شده و در برخی قسمت ها
توررفتگی رادیولاریتی پوسته کف بوده است
سنگ آهک های ضخیم بیستون با 1500 تا 3000متر ارتفاع از قله های منطقه است که رسوبات آنها دامنه سنی از تریاس بالا تا کرتاسه بالایی - سنومانین - دارند. قله های اصلی واحد بیستون در منطقه، به صورت دو توده بلند کوه بیستون در شمال کرمانشاه و کوه شیرز در شمال هرسین است
