بخشی از مقاله
چکیده
علفهاي هرز یکی از مهمترین عوامل کاهش عملکرد در محصولات زراعی هستند. خسارت سالانهي علفهاي هرز به محصولات زراعی ایران را بهطور میانگین حدود 12 درصد برآورد نمودهاند. علفهاي هرز مهاجم دستهاي از این گروه میباشند که بهطور ناگهانی شیوع پیدا میکنند. علفهاي هرز مهاجم بهعنوان عواملی که در اکوسیستمهاي طبیعی خارج از محدودهي مادري گسترش مییابد.
گیاه مهاجم اغلب دشمنان طبیعی براي رشد خود ندارند و این عامل آنها را قادر میسازد تا گیاهان بومی و اکوسیستمها را از بین ببرند. با توجه به سازگاري سریع گیاهان هرز به شرایط اقلیمی جدید احتمال تهاجم افزایش مییابد و با گذشت زمان این امر تهدید مهمی براي اکوسیستمهاي طبیعی محسوب میشود. گیاهان مهاجم یکی از مهمترین مسائل در شکلگیري آشفتگیهاي اکوسیستم و تهدیدي براي تنوع زیستی در قرن بیست و یکم هستند.
علفهرز Boreava orientalis Jaub. & Spach با نام انگلیسی waxy leaves mustard که بر اساس خصوصیات کروموزومی و مورفولوژیکی و روابط خویشاوندي در تاکسونومی جز خانوادهي شببو گزارش گردیدهاست که یک گونهي مهاجم محسوب میشود. این علفهرز مهاجم در مزارع گندم استان کردستان به تازگی شیوع پیدا کرده است و سطح وسیعی از زمینهاي کشاورزي استان را آلوده نموده است. هدف از این مطالعه معرفی و شناسایی و پراکنش این گونه علفهرز مهاجم در این استان میباشد.
مقدمه
علفهاي هرز یکی از مهمترین عوامل کاهش عملکرد در محصولات زراعی هستند. خسارت سالانهي علفهاي هرز به محصولات زراعی ایران را بهطور میانگین حدود 12 درصد برآورد نمودهاند. علفهاي هرز مهاجم دستهاي از این گروه میباشند که بهطور ناگهانی شیوع پیدا میکنند - زند و همکاران، . - 1387 گونههایی از گیاهان هرز بهعنوان علفهاي هرز مهاجم شناخته شدهاند.
اگر گونهي مهاجم را فقط گونهاي تعریف شود که از جاي دیگر آمده است، تعریف کاملا جغرافیایی خواهد بود که کافی نیست. گیاه مهاجم گونهاي بومی یا غیربومی است که با ورود خود به یک منطقه قلمرو خود را گسترش داده، تنوع زیستی را تهدید میکند و ورود آن موجب پیامدهاي نامطلوب اقتصادي و محیطی میشود - یا لی و یاو، . - 2011 علفهاي هرز مهاجم بهعنوان عواملی که در اکوسیستمهاي طبیعی خارج از محدودهي مادري گسترش مییابد.
هنگامیکه در یک منطقهي جدید، گیاه مهاجم که اغلب دشمنان طبیعی براي رشد خود ندارند و این عامل آنها را قادر میسازد تا گیاهان بومی و اکوسیستمها را از بین ببرند. بسیاري از گیاهان مهاجم بهعنوان علفهاي هرز توسط دولتهاي فدرال، ایالتی و یا محلی طبقهبندي شدهاند. علفهرز مهاجم باعث آسیب به سلامت عمومی، کشاورزي، حیات وحش و خسارت مالی میشود.
بسیاري از مطالعات در بررسی مکانیسم تهاجم در مورد توضیح حملهي گونههاي جدید موفقیت آمیز بودهاست - وانگ و همکاران، . - 2018 باوجود این بسیاري از محققین هنوز معتقدند که گونههاي مهاجم داراي مزیتهایی هستندکه گونههاي بومی این ویژگیها را ندارند - اٌریانس و وارد، . - 2010 بنابراین مطالعهي مکانیزمهاي موفقیتآمیز بیولوژیکی با شناسایی و تجزیه و تحلیل گیاهان مهاجم یک کشور یا یک منطقه مفید است - اٌردونز، . - 2014 نخستین گام در برنامههاي عملیاتی مدیریت گیاهان مهاجم پژوهشهاي بنیادي و کارکردي در همهي جنبههاي بیولوژي و اکولوژیکی گیاهان مهاجم است و در نهایت متدولوژيهاي مناسبی باید اتخاذ شود تا موفقیت مدیریت گونههاي مهاجم تضمین شود - ماك، . - 1995
در ارتباط با حضور علفهاي هرز مهاجم در ایران اطلاعات زیادي وجود ندارد که این مسئله عمدتا ناشی از دو موضوع میباشد: الف - کم اهمیت بودن مسئلهي علفهاي هرز مهاجم، ب - نبود یک سیستم نظارتی و پایش دائمی و فعال در کشور بیشتر مطالعاتی که بر روي گیاه Boreava orientalis انجام شده است، به بررسی محتوي شیمیایی بذور و گیاه بالغ آن پرداختهاند و در خصوص بیولوژي، خصوصیات علف هرزي و مدیریت آن هیچگونه مطالعهاي تاکنون انجام نشده است. این مطالعه مقدمهاي بر آغاز یک سلسله مطالعات آزمایشگاهی و مزرعهاي جهت شناخت بهتر آن و مدیریت و کنترل بهینه در جهت کاهش خسارت این علفهرز در حال انجام است. بنابراین هدف از انجام مطالعه حاضر، شناسایی و ارائه گزارش اولیه از میزان آلودگی و پراکنش این علفهرز در استان کردستان میباشد.
مواد و روشها
این مطالعه بیشتر بصورت کتابخانهاي بوده و از فلورهاي مختلف جهت بررسی خصوصیات گیاهشناسی گیاه خردل برگ مومی استفاده شد. همچنین در مناطق مختلف آلوده به علف هرز نمونه برداريهاي انجام شد که گزارش کامل آن در مقالات بعدي مولفین مطاله حاضر خواهد آمد. جهت رسم نقشه پراکنش از نرم افزار GIS ویرایش 10 استفاده شد و داده هاي حاصل از نمونه برداري با استفاده از روش وزنی فاصله معکوس درونیابی گردید.
گیاهشناسی
بهدلیل اینکه این گیاه در فلورهاي موجود متعلق به ایران ثبت نشده است، بنابراین جهت شناسایی این جنس در این مطالعه از فلور کشور ترکیه استفاده شد - دیویس و همکاران، . - 1965 گیاه Boreava orientalis Jaub. & Spach با نام انگلیسی waxy leaved mustard که بر اساس خصوصیات کروموزومی و مورفولوژیکی و روابط خویشاوندي در تاکسونومی جنسی از خانوادهي شببو گزارش شده که یک گونهي مهاجم محسوب میشود. این گونه نخستین بار در استان چهارمحال بختیاري شناسایی شد. این گونه در ایران براي اولین بار توسط مظفریان - 1985 - ثبت شده است.
تعداد کروموزومهاي آنn=14 میباشد. اندازهي کروموزومها کوچک هستند. شامل یک میوهي جداگانهي یک دانهاي است. ساقه بدون کرك، شاخ و برگ گیاهان سبز مایل به زرد با گلهاي زرد و داراي برگ ساده است. کاسبرگ باز یا بصورت بسته و کیسه مانند است. تخمدان داراي دو برچه و کلاله در رأس قرار دارد. ساقه باریک و ارتفاع آن حدود 15 تا 30 سانتیمتر است.
میوه داراي چهار بال پهن مواج به طول 8 تا 10 میلیمتر، نوك تیز هرمی و گلبرگها به رنگ سبز مایل به زرد میباشد و برگها کشیده، به صورت نیزهاي شکل و ساقه آغوش هستند - شکل . - 1 گونههاي مشابه در ترکیه در استان کوتاهیه و استانبول، ارمنستان تا فرات گسترده است - دیویس و همکاران، . - 1965 بر اساس یافتههاي محققین توان دگرآسیبی گونههاي جنس براسیکا به ترکیباتی موسوم به ایزوتیوسیانات نسبت داده شده است که این فرآورده حاصل تجزیهي گلوکوزینولات میباشد. جداسازي و شناسایی اسیدهاي هیدروکسی بنزوییک، گلوکوزید از میوههاي B. oreientalis گزارش شده است. اسید 3 و 2 ديهیدروکسی بنزوییک بهعنوان آنتیاکسیدان نقش دارد. یک نمک جدید گلوکوزینولات نیز از میوههاي این گیاه جداسازي شدهاست - ساکوشیما، . - 1994
