بخشی از مقاله
چکیده:
قلعه ناصری ایرانشهر بنایی خشتی و بسیار بزرگ است که در مرکز شهر ایرانشهر قرار دارد. بنا بر متون تاریخی ناصر الدوله فرمانفرما در سال 1285 هجری قمری فرمانروای بلوچستان و کرمان می گردد و در پی این اتفاق لزوم ساخت یک مرکز اداری نظامی در بوچستان را به ناصرالدین شاه یادآوری می کند و ناصر الدین شاه در سال 1264 با ساخت این قلعه در فهرج یا همان ایرانشهر قدیم موافقت می کند و استاد حسین معمارباشی کرمانی عملیات ساخت آن را در طی هفت سال به پایان می برد.
عملیات خاکبرداری از قلعه ناصری ایرانشهر در سال های قبل توسط باستان شناسان سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان با خاکبرداری از بخش هایی از بناهای زیر خاک رفته قلعه همانند اسطبل شاهی و .... آغاز گردید. فصل تازه این کار با همکاری مشترک پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری کشور و اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان سیستان و بلوچستان به سرپرستی نگارندگان انجام شد .
در طی این پروژه، خاکبرداری و پی یابی از بناهای سربازخانه های شرقی قلعه به نام سربازخانه های 1 و 2، انبار و اسطبل شاهی به انجام رسید که در مجموع 4 بنا را شامل می گردد. مساحت قسمت خاکبرداری شده در حدود 3000 مترمربع می باشد که بیشترین میزان خاکبرداری متعلق به ساختمان سربازخانه شماره 1 است. برای روشن شدن نحوره پی سازی در بناهای مذکور گمانه های حفر گردید و نتایج حاصل از انها نشان داد که به جز ساختمان موسوم به اسطبل که دارای پی سازی با آجر است کلیه سازها بر روی زمین ساخته شده و هیچ گونه پی سازی در بناها آنجام نشده است.
مقدمه:
ایرانشهر در فاصله 350 کیلومتری زاهدان قرار دارد و از شمال به شهرستان زاهدان و از شمال شرقی به شهرستان خاش، از غرب به بم و جیرفت و از شرق به سراوان و از جنوب و جنوب شرقی به نیکشهر - - Moradi et al, 2014 و سرباز محدود است
شهرستان ایرانشهر دارای 4 شهر با نام های ایرانشهر ، بمپور، بزمان ودلگان است که هر کدام مرکز بخش خود به حساب می آیند و ایرانشهر مرکز شهرستان به شمار می آید. این شهرستان از نظر جغرافیایی و سیاسی یکی از مهمترین بخش های بلوچستان می باشد و در مرکز استان قراردارد. ایرانشهر در دوره قاجار مرکز سیاسی بلوچستان بوده و هم اکنون نیز به دلیل قرار گیری در سر راه زاهدان چابهار دارای اهمیت راهبردی است. برخی از پژوهشگران تا پیش از مرکزیت یافتن فهرج یا ایرانشهر در بلوچستان شهر پهره یا بمپور کهن را تا دوره ناصرالدین شاه مرکز بلوچستان می دانستند.
بمپور نام یکی ازکهن ترین مراکز جمعیتی بلوچستان بوده است که مرکز جمعیتی به شمار می آمده که بر پایه دیدگاه ها ونوشته های تاریخی گسترش آن در زمان افشاریه بوده که در این دوره نصیرخان براهویی با توجه به رابطه قدرتمندی که با حکومت مرکزی داشته است ، بمپور را مرکز حکومتی خود می کند و سپس ارگ بمپور را بنا می نهد. اما دردوره قاجار این منطقه اهمیت خودرا ازدست می دهد و به گهگاه به منطقه ناامنی برای قاجاران تبدیل می گردد وحتی ارگ بمپور در زمان فرمانفرما ، حاکم کرمان ومکران به توپ بسته می شود.
منطقه بمپور منطقه ای حاشیهای و کوچک از نظر جغرافیایی اما بسیار مهم از دید گاه مطالعات باستان شناسی است. جلگه پست جازموریان در شهرستان ایرانشهر و در امتداد غربی دشت یا دره بمپور است که مرز مشترک کرمان و سیستان و بلوچستان نیز می باشد.
. آب و هوای این منطقه گرم و خشک است - سیدسجادی، - 180- 175 :1374 اما به سبب رودخانه ای که از کوههای جنوبی خاش سرچشمه می گیرند از رطوبت نسبی خوبی برخوردار است و رود خانه بمپور از مهمترین رودهای این بخش و بلوچستان است. رودخانه های بمپور،کارواندر و هلیل رود نیز به هامون جازموریان در مرز کرمان و سیستان و بلوچستان میریزد.
شهرستان ایرانشهر به طور کلی دارای دو منطقه مشخص آب و هوایی می باشد. منطقه بزرگتر که مساحت زیادی را در بر گرفته است در حقیقت بخشی از رشته کوههای جنوبی خاش یا مرکزی مکران است و منطقه بعدی حوزه آبریز جازموریان است که مانند چاله یا جلگه ای پست در غرب شهرستان قرار گرفته است. در این منطقه بر خلاف دیگر نقاط بلوچستان زمین حاصلخیز بوده و کشاورزی به شیوه آبیاری در بخش هایی از آن برقرار است. این منطقه حالت جلگه مانند داشته که به وسیله رسوب گذاری همین رودهای گفته شده حاصلخیز می شود. با این حال اکنون این منطقه یکی از گرم و خشک ترین مناطق بلوچستان و ایران است و دمای هوا در تابستان حتی به 57 درجه نیز میرسد که این دما تاثیر بسیار زیادی بر شیوه زندگی مردم گذاشته است.
پیشینه پژوهشهای باستان شناسی درسیستان و بلوچستان
سر اورل اشتین باستان شناس مجاری الاصل انگلیسی نخستین کسی بود که ازسند تا فارس را مورد بررسی قرار داد . اشتین در منطقه بلوچستان به کاوش در سه محوطه کلیدی پرداخت که عبارتند از محوطه چاه حسینی،گورستان دامن وگورستان خوراب که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد . - Stein 1937 - در جنوب شرق ایران نخستین بار تل ابلیس کرمان به همت ژوزف کالدول و صادق ملک شهمیرزادی مورد بازبینی قرارگرفت وسپس توسط کالدول مورد کاوش قرارگرفت. این سر آغاز کاوش های علمی باستان شناسی در جنوب شرق ایران است.
همزمان با کالدول، بئاتریس دکارتی در تپه بمپور ایرانشهر به کاوش پرداخت وگمانه هایی در تپه ایجاد کرد و به آثار دوران آغاز تاریخی برخورد
در منطقه بلوچستان ایران افزون برکارهای دکارتی و بررسی چهار روزه توزی در حوزه دامین و خوراب، می توان بررسی تراس لادیز وسیمیش و ماشکید توسط گری هیوم از سوی دانشگاه مینه سوتا در طی سالهای 1968 - 1967 را برشمرد. او در این منطقه توانست ابزارهای پارینه سنگی قدیم که شامل ساطور های دولبه ویک لبه پخ را کشف کند که مشابه ابزار سوان پاکستان واولداوی جرج تانزانیا بود وتاریخ آنها به 100000سال پیش برمی گشت .
از دیگربررسی های انجام گرفته در این مورد می توان به بررسی های جودیت ماروچک در خاش ، اشاره کرد که به دنبال فرضیه گفته شد منطقه را مورد بررسی قرارداد و ابزاری مشابه ابزار لادیز و تیغه های سنگی با تاریخ 70000 سال پیش در آنجا یافت.
