بخشی از مقاله
چکیده
نسترن وحشی - Rosa canina L. - محتوی متابولیتهای ثانویه همچون اسید آسکوربیک، اسید مالیک و فلاونوئید ها است، که از جمله خواص آن میتوان کاهش آرتروز، تقویت سیستم دفاعی و خاصیت ضد درد را نام برد. این گیاه علاوه بر ارزش دارویی بالا، از لحاظ زینتی نیز اهمیت فراوانی دارد. کشت بافت گیاهی میتواند به عنوان روشی ارزشمند در تکثیر این گیاه زینتی- دارویی مورد استفاده قرار گیرد. گندزدایی ریزنمونهها اولین و مهمترین قدم در کشت بافت گیاهی است.
پژوهش حاضر به منظور بررسی تاثیر غلظتهای مختلف هیپوکلریت سدیم 2/5 - و 5 درصد - و زمانهای مختلف غوطهوری 2/5 - ، 5 و 7/5 دقیقه - بر گندزدایی ریزنمونه گره گیاه نسترن وحشی، به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد.
نتایج این پژوهش نشان داد که بیشترین درصد آلودگی ریزنمونه با میانگین 16/67 درصد مربوط به تیمار 2/5 دقیقه غوطهوری در هیپوکلریت سدیم با غلظت %2/5 بود، در حالیکه هیچ گونه آلودگی در زمانهای مختلف غوطهوری در هیپوکلریت سدیم % 5 و تیمار 7/5 دقیقه غوطهوری در هیپوکلریت سدیم %2/5 مشاهده نشد.
همچنین نتایج این پژوهش نشان داد که بیشترین درصد زندهمانی ریزنمونه با میانگین 100 درصد در تیمار 5 دقیقه غوطهوری در هیپوکلریت سدیم %2/5 و همچنین تیمار 2/5 دقیقه غوطهوری در هیپوکلریت سدیم % 5 بود. دستورالعمل بدست آمده در این پژوهش، می تواند به عنوان روشی کارآمد در گندزدایی ریزنمونههای گره نسترن وحشی به منظور ریزازدیادی این گیاه، مورد استفاده قرار گیرد.
مقدمه
امروزه برخی از گیاهان از منظر دارویی و زینتی اهمیت زیادی دارند و هر گونه پژوهشی در رابطه با این گیاهان از نظر اقتصادی حائز اهمیت است. رزها از محبوبترین گیاهان زینتی موجود در جهان هستند که به مدت مدیدی رتبه نخست گیاهان زینتی در دنیا را به خود اختصاص دادهاند. علاوه بر اهمیت رزها در صنعت گل و گیاهان زینتی، گونههای این خانواده به خاطر رایحه، عطر گل، روغن، گلاب و اهداف پزشکی و زیبایی مورد توجه قرار گرفتهاند
نسترنهای وحشی - Rosa canina L. - بومی اروپا، شمال غربی آفریقا و غرب آسیا هستند و یکی از گیاهان زینتی-دارویی با اهمیت است که به عنوان پایه برای اکثر رزهای زینتی نظیر رزهای هیبرید و رزهای خوشهای مورد استفاده قرار میگیرد
طیق گزارش - 2010 - Jafarkhani Kermani et al.، استفاده از پایه R. canina میتواند جهت افزایش بهرهوری و کیفیت گل رزهای شاخه بریده به دلیل مزایای آن از جمله رشد و نمو بهتر پیوندک، سازگاری به برخی از pHهای خاص و شرایط زهکش خاک، مقاومت به آفات و بیماریها، افزایش عمر و دوره زندگی گیاه و سازگاری با شرایط محیطی، موثر واقع شود. همچنین کاربرد آن در منظرسازی و کنترل فرسایش مورد توجه بوده است. میوههای آن دارای خواص دارویی بوده و غنی از مواد معدنی و ویتامینها هستند و از میوه و گلهای آن در صنایع داروسازی و بهداشتی استفاده میشود
با این وجود تکثیر این گیاه در ایران به صورت روشهای غیرجنسی همچون قلمه و پاجوش میباشد، حال آن که این روشها برای تولید گیاه سالم و عاری از بیماری نامطمئن هستند. همچنین تکثیر گیاه با این روشهامحدود به فصل میباشد و به همین خاطر سرعت تکثیر و تولید کاهش مییابد. با توجه به رشد صنعت و پیشرفت علم و اهمیت زمان، استفاده از روشها و ابزارهایی که باعث صرفه جویی در زمان، هزینه و نتایج بهتر شود، ضروری است. کشت بافت روشی است در جهت تسریع تکثیر رقمهای برتر، افزایش ظرفیت تولید در زمان کوتاه، تولید چند نسل در سال که علاوه بر صرفه جویی در زمان، در فضایی کوچکتر امکان تکثیر گیاهان را فراهم میآورد
کشت بافت یکی از مباحث حوزه بیوتکنولوژی است. به طور کلی به کشت سلول، بافت و اندامهای گیاهی بر روی یک محیط کشت در شرایط درون شیشهای و عاری از میکروارگانیسم و نیز در شرایط محیطی کنترل شده، کشت بافت گیاهی اطلاق می شود. از این طریق می توان گیاه عاری از بیماری را که معمولا از سایر روشهای تکثیر بدست نمیآید، تولید کرد. یکی از کاربردهای کشت بافت گیاهی، ریزازدیادی است
موفقیت در ریز افزایی گیاهان وابسته به شرایط رشدی گیاه مادری در زمان جمعآوری ریزنمونه و همچنین حذف آلودگیهای داخلی و خارجی میباشد. قارچها و باکتریها مرسومترین میکروارگانیسمهای رشد یافته داخل بافتهای گیاهی گزارش شدهاند . - Arab et al., 2014 - اولین و مهمترین مرحله در ریزافزایی تجاری گیاهان، گندزدایی ریزنمونههای گیاهی در شرایط استریل میباشد
یکی از مشکلات عمده مرتبط با ریزافزایی رزها، آلودگیهای قارچی و باکتریایی میباشد که در مرحله استقرار ریزنمونه بر روی محیط کشت مشاهده گردیده است. در مطالعات قبلی از مواد مختلفی از قبیل هیپوکلریت سدیم، کلرید جیوه و آنتیبیوتیکهای مختلف به منظور حذف آلودگیهای قارچی و باکتریایی استفاده شده است
با توجه به اهمیت مرحله گندزدایی، پژوهش حاضر به منظور بررسی اثر غلظتهای مختلف هیپوکلریت سدیم و زمانهای مختلف غوطهوری بر گندزدایی ریزنمونههای گره نسترن وحشی انجام شد.
مواد و روشها
این پژوهش در آزمایشگاه کشت بافت گروه علوم و مهندسی باغبانی دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی تهران انجام گردید.
ریزنمونههای گره برای کشت در شرایط درون شیشهای از گلدان مورد نظر تهیه شد. گیاهان در گلدانهای جدا از هم قرار داشتند که هر هفته سه بار آبیاری و هر دو ماه یکبار تغذیه میشدند. هرس گیاهان در اواخر فصل زمستان انجام گرفت. ارتفاع گیاهان موجود در حدود یک متر بوده و هر گیاه دارای 5 تا 8 شاخه بود. هر شاخه حداقل 10 تا 15 جوانه جانبی را شامل میشد.
به منظور بدست آوردن دستورالعمل گندزدایی ریزنمونه، آزمایشی به صورت فاکتوریل با دو فاکتور غلظتهای مختلف هیپوکلریت سدیم 2/5 - و 5 درصد - و زمانهای مختلف غوطهوری 2/5 - ، 5 و 7/5 دقیقه - در قالب طرح کاملاً تصادفی در 3 تکرار - هر تکرار 10 عدد ریزنمونه - انجام گردید. پس از گذشت 14 روز فاکتورهای درصد آلودگی، درصد زندهمانی ریزنمونه، طول شاخساره و شاخص کیفیت مورد بررسی قرار گرفتند.
پس از ضدعفونی ریزنمونهها با الکل اتیلیک %70 به مدت 20 ثانیه و غلظتهای مختلف هیپوکلریت سدیم به مدت 5 دقیقه، آنها در محیط کشت MS در شرایط 16 ساعت روشنایی با دمای 25 درجه سانتیگراد کشت داده شدند. پس از گذشت 14روز فاکتورهای درصد آلودگی، درصد زندهمانی ریزنمونه، طول شاخساره و شاخص کیفیت مورد بررسی قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم افزار SAS و مقایسه میانگین دادهها با آزمون چند دامنهای دانکن در سطح احتمال %5 انجام شد و همچنین از نرم افزار اکسل جهت رسم نمودارها استفاده گردید.
نتایج و بحث
آزمایشی به منظور بررسی اثر غلظتهای مختلف هیپوکلریت سدیم و زمانهای مختلف غوطهوری بر درصد آلودگی، درصد زندهمانی، طول نوشاخساره و شاخص کیفیت ریزنمونه گره انجام شد. نتایج جدول تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که اثرات غلظتهای مختلف هیپوکلریت سدیم %2/5 - و - %5، زمانهای مختلف غوطهوری 2/5 - ، 5 و 7/5 دقیقه - و همچنین اثر متقابل این دو عامل بر درصد آلودگی ریزنمونه گره در سطح احتمال %1 معنی دار شد.
همچنین نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داده که اثر زمان غوطهوری و اثر متقابل زمان غوطهوری و غلظت هیپوکلریت سدیم بر درصد زندهمانی ریزنمونه در سطح احتمال % 1 معنی دار بوده در حالی که اثر غلظتهای مختلف هیپوکلریت سدیم بر درصد زندهمانی ریزنمونه در سطح احتمال % 5 معنی دار بود. از طرفی نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد که غلظتهای مختلف هیپوکلریت سدیم، زمانهای مختلف غوطهوری و همچنین اثر متقابل این دو عامل، اثر معنیداری بر طول نوشاخساره و شاخص کیفیت نداشتند.
