بخشی از مقاله
چکیده
نیاز انسان به سرپناه و مأمن نهتنها در حضر بلکه در سفر هم از روزگاران باستان موردتوجه بوده است. رونق تجارت داخلی و خارجی و اهمیت دادن به راهها و شهرهای زیارتی موجب شد تا کاروانسراهایی بسیار در اینگونه جادهها ساخته شود. کاروانسراها تابع شیوهی معماری زمان خود بوده است. ولی شیوهی معماری، محل و منطقه، مصالح ساختمانی و موقعیت جغرافیایی نیز نقش مؤثری در ایجاد اینگونه بناها داشته است. هدف از انجام این پژوهش بررسی گونه شناسی کاروانسرای شاهعباسی ده نمک از منظر معماری هست.
در این مقاله ابتدا به توصیف و نحوه طراحی این کاروانسرا که در مسیر گرمسار به سمنان و پشت به محور اصلی تهران - مشهد در روستای ده نمک واقع است پرداخته شود و سپس به مقایسه این کاروانسرا با کاروانسراهای دیگری که در منطقه کویری قرار دارند نظیر کاروانسرای شاهعباسی قوشه در دهکده قوشه و کاروانسرای آهوان در آهوان از منظر معماری و ساختار پرداخته میشود. روش تحقیق به کار گرفتهشده در این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی میباشد. ابزار پژوهش نیز کتابخانهای و میدانی می باشد. در انتها با بررسی بناهای مذکور و جدولهای مطالعات تطبیقی این نتیجه حاصل میشود که این بناها دارای ویژگیهایینسبتاً مشترک در اقلیم مربوطه هستند.
مقدمه
پهناوری و تنوع اقلیمی ایران و همچنین ناامنی راههایش از موانع جدی سفر در آن بوده است. ازآنجاکه استقرار حکومتهای متمرکز و پرقدرت و رونق دادوستد همواره درگرو امنیت راهها و آسایش مسافران بوده است؛ ایرانیان از روزگاران کهن تمهیدات و تأسیسات فراوان برای این امر اندیشیده و مهیا کردهاند. یکی از مهمترین این تمهیدات احداث کاروانسراهای متعدد در گوشه و کنار کشور بوده است.
کاروانسراها مهمانخانههای بینراهی کشور ایران در طی قرون متمادی گذشته بوده و سابقهی آن به دوره هخامنشی یعنی بیش از دو هزار و پانصد سال قبل میرسد. در مسیر راههای مهم بینشهری، کاروانسراها به فاصله مسافتی که کاروان در یک روز میتوانسته طی کند، ساخته میشده است.
کاروانسرا بهعنوان یکی از مهمترین فضاهای شهری موردتوجه قرار گفته شد که بانام کاروانسراهای شاهعباسی نام گرفت. از همین رو دورهی صفویه را باید دورهی طلایی کاروانسرا در ایران دانست. کاروانسراهای زیادی در این دوره و به دستور شاهعباس صفوی ساختهشده است که ازجمله این کاروانسراها میتوان کاروانسرای شاهعباسی ده نمک را نام برد. این کاروانسرا در دامنه شمالی کوههای البرز بر سر راه قدیمی و تاریخی خراسان قرار دارد که نماینده هنر معماران عصر خود به شمار میآید. در کاروانسرا سهولت دسترسی به آب نکتهای تعیینکننده در انتخاب محل سکونت کاروانسرا بوده؛ ازاینرو در همهی کاروانسراها یا در مجاورت آنها آبانبارهایی ساخته میشد که این امر در کاروانسرای نامبرده نیز به چشم میخورد.
نگاهی کوتاه به شهر سمنان
استان سمنان که شهرستان آرادان و روستای ده نمک در آن واقع هستند یکی از استانهای مهم ایران است که ازنظر مساحت ششمین استان بوده و مساحت آن حدود چهار برابر استان تهران است، شهر سمنان مرکز این استان بوده که در دامنهی جبال البرز و بر حاشیهی کویر نمک از شرق با شهرهای دامغان، شاهرود و از شمال با درج زین، مهدیشهر و شهمیرزاد و از باختر با سرخه و از جنوب با کویر و استان اصفهان همسایه است
سمنان در طول جغرافیایی 53 درجه و 33 دقیقه و در عرض جغرافیایی 35 درجه و 34 دقیقه واقعشده و ارتفاع متوسط آن از سطح دریا 1130 متر است و همچنین فاصلهی آن تا تهران 216 کیلومتر هست و به راهآهن سرتاسری تهران مشهد متصل میشود و دارای دو فرودگاه یکی تجاری و دیگری نظامی میباشد. جمعیت سمنان بر اساس نتایج سرشماری در سال 1390 خورشیدی برابر با 191223 نفر هست.
