بخشی از مقاله
چکیده
مناظره به عنوان یکی از شیوه های رایج گفتگو، از آغاز آفرینش بشریّت به عنوان اصلی ترین ابزار ارتباط جمعی انسانها برای رسیدن به تفاهم وجود داشته است. پیامبران الهی همواره در موقعیتهای مختلف تبلیغی از این ابزار برای نشر دعوت، استفاده می بردند و در قرآن نیز به آن اشاره گردیده و در سیره رسول اکرم - ص - و ائمه معصومین - علیهم السلام - هم در موارد فراوانی از این شیوه برای اثبات دین اسلام وحقانیّت شیعه ودر واقع جهت نشر معارف اسلامی، بکارگیری شده است.
پژوهش حاضر که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام میگیرد در پی پاسخ دادن به این سؤالات است که امام رضا - ع - چند گونه مناظره داشته است؟ و وجوه اشترک و اختلاف این مناظرات کدام بوده اند؟ نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که آن حضرت، چهارگونه - نوع - مناظره داشته اند: مناظره با الحادیون وکافران - ملحدین و زنادقه - ، مناظره با علمای ادیان و مذاهب - مسیحیت،یهود،زرتشت - ، مناظره با علمای مسلمان - اهل سنّت - و مناظره با مأمون خلیفه عباسی.
وجه اشتراک این مناظرات دردوری از تعصّبات،استفاده از براهین عقلی،منطقی و استدلالی، احترام و تکریم طرف مقابل، رعایت انصاف وعدالت، سعه صدر وآرامش در مناظره و.. می باشد؛ وجوه اختلافات هم بدین گونه بود که با ملحدان و کافران درباره توحید، معاد، نبوت وجبر واختیار انسان و با علمای ادیان درباره نفی الوهیت حضرت عیسی - ع - ،اثباتنبوّت آن حضرت واثباتنبوّت پیامبراکرم - ص - و... و با علمای مسلمان - اهل سنّت - و خلیفه عباسی درباره حقانیّت اهل بیت وشیعیان،امامت وهمچنین اختلاف در زبان و منابع گفتگو، مباحثه داشته اند.
مقدمه
مناظره و احتجاج از ابتدای آفرینش بشر، از اساسی ترین ابزارهای ارتباط جمعی انسانها برای ایجاد فهم مشترک و درک متقابل توام با اثربخشی دوجانبه جهت رسیدن به تفاهم بوده است و یکی از بهترین راههای تعامل بین ادیان و مکاتب می باشد که اگر درست و اصولی انجام گیرد میتوان امیدوار بود که از رهگذر آن، می توان به جایگاه حقیقی هدایت و سعادت رهنمون شد. در تاریخ ادیان توحیدی، انبیاء الهی هموارهفرصتهاد و موقعیّت های مختلف تبلیغی از این شیوه برای اثبات حقانیّت الهی و تأیید خودشان استفاده نمودند.
در اسلام مناظره جایگاه ویژه ای دارد و آیات فراوانی در این خصوص آمده و آنرا تأیید نموده است؛ پیامبر اکرم - ص - و ائمه اطهار - علیهم السلام - به عنوان یکی از روشهای گفتمان، بهره گیری نموده اند و در این بین، امام رضا - ع - هم از این شیوه برای دفاع از حقانیّت ادیان الهی، اسلام،تشیّع و امامت استفاده نموده است.
-1 بیان مسأله
در قرآن کریم، آیات زیادی از مناظرات پیامبران الهی همچون: نوح، هود، صالح، ابراهیم، لوط، شعیب، موسی و عیسی - علیهم السلام - با کافران قوم و مخالفان - قرآن کریم، :1386 هود، 2535 ،50 57 ،6163 ، شعراء، 6981 ،160188، مریم، 4147، انعام، 7579، بقره، 258، طه، 42 - 62 آمده است.
در حقیقت خداوند متعال نیز از یک سو مسلمانان را از جدل و بحث های بی ثمر منع می کند و از سوی دیگر، به بحث و مباحثه تشویق می کند و در سوره عنکبوت - آیه - 64 می فرماید: با اهل کتاب مجادله نکنید، مگر با شیوه ای که احسن است. در سوره نحل - آیه - 125 هم به رسول اکرم - ص - سفارش می کند که: مردم را با حکمت و پند نیکو به راه پروردگارت فراخوان و با آنان با نیکوترین شیوه مجادله و مناظره کن.
مناظرات و احتجاج های پیامبر اکرم - ص - با مشرکان عرب، مسیحیان نجران، یهودیان، ماده پرستان و منکران معاد در بسیاری از آیات و منابع حدیثی انعکاس یافته است - قرآن کریم، :1386 فرقان، 78 ، زخرف، 31، اسراء، 9093
پس از آن حضرت، اهل بیت عصمت و طهارت - علیهم السلام - نیز تداوم گر این سیره بوده اند، چنانچه مناظره امام علی - ع - با دانشمندان یهود درباره خدا و صفات او - مفید،1414، ج - 201 :1، گفت وگوی امام حسن - ع - و امام حسین - ع - با معاویه و دیگر شامیان و امام باقر - ع - با خوارج ، همچنین مناظره های امام صادق - ع - و شاگردانش با زندیقان از این قبیل است امّا باید گفت که مناظرات امام رضا - ع - با علمای ادیان مسیحیت و یهودیت، زرتشتی، عمران صایب و متکلّماننامدار، علمای اهل سنّت و..، بسیار مهّم و پر معنا است، چراکه آن حضرت از راه گفت وگو و مناظره، به مقابله با مخالفان پرداختند و سؤالات و چالش های زندیقان و اشکالات دگراندیشان در حوزه عقاید اسلامی و شیعی را پاسخ مناسبی گفتند.
-2 اهمیت موضوع
یکی از شیوه های هدایتی امامان شیعه، مناظره و احتجاج با مخالفان بوده است کهبه منظور تبیین معارف دینی و حقانیّت اهل بیت بوده است. از آغاز سده دوم هجری در پی نهضت فکری و کلامی، انبوهی از علوم، آرا و افکار جدید وارد جامعه اسلامی گردید که در موارد زیادی به سبب ناسازگاری با آموزه های اسلام، منازعات و مجادلات فراوانی را باعث گردید، لذا در چنین فضای نابسامان فکری، عقیدتی و فرهنگی، امام رضا - ع - درباره بسیاری از مسائل من جمله: توحید، معاد، نبوّت و نیز حقانیّت پیامبران الهی همچون حضرت عیسی - ع - ، پیامبر - ص - و اهل بیت - علیهم السلام - و همچنین امامت به مناظره پرداختند. هریک از این مناظرها دارای محتوای عمیق و عالی است و از نظر فنّ مناظره و طرز پرداختن به بحثها، آموزنده و درعین حال پربار و راهگشا می باشند
