بخشی از مقاله
چکیده
هیدروگراف سیل ابزار سودمندی برای بررسی رژیم سیلاب ورودی به مخازن سدها و رودخانه ها می باشد. این مطالعه جهت بررسی اثرات احداث سد مخزنی مارون بر خصوصیات هیدروگراف های سیل صورت گرفته است. در این تحقیق از شصت هیدروگراف سیل که از داده های دبی سیل ایستگاه هیدرومتری بالادست و پایین دست سد، طی دورهی آماری بیست ساله اخیر بدست آمده، استفاده شده است. بررسی هیدروگراف های سیل دوره قبل از بهره برداری سد نشان می دهد دبی اوج در فاصله مکانی ایدنک تا چم نظام کاهش یافته است و در برخی موارد با فعالیت حوضه میانی حد فاصل بهبهان تا چم نظام، علیرغم استهلاک سیل توسط رودخانه دبی اوج در حدود کمتر از 10 درصد افزایش یافته است اما در دوره پس از بهره برداری از سد، دبی اوج و حجم سیلاب توسط مخزن سد استهلاک قابل توجه داشته است. این درصد کاهش دبی اوج توسط مخزن به 85 درصد می رسد.
-1 مقدمه
هیدروگراف سیل به عنوان ابزاری برای بیان مشخصه های یک سیل عمل می کند . برای دستیابی به هیدروگراف سیل و برآورد سیلاب ماکزیمم رودخانه از روش متداول تجزیه و تحلیل آمار اندازه گیری جریان رودخانه استفاده می شود.احداث سازه های کنترل کننده نظیر سد، علاوه بر اینکه تغییر توزیع نابرابر زمانی و مکانی آب را تغییر می دهد، نقش موثری در کاهش یا حذف خسارات ناشی از سیلاب را نیز بازی می کند. اما این که سد تا چه اندازه توانسته از عهدهی این نقش برآید مسئله ی قابل تأملی می باشد. میر مهدی و جهانگیر - 1387 - ، تحقیقی در حوضه آبریز مارون جهت پیش بینی سیلاب و شبیه سازی بارش - رواناب را با استفاده از HEC-HMS در این منطقه انجام دادند. دراین میان تعیین سیلاب این حوضه از اهمیت فراوانی برخوردار است به طوری که در سالهای اخیر این سیلاب مشکلات عدیدهای را برای سد مارون و پایین دست آن به وجود آورده است که ایجاب می کند با شناسایی و پیشبینی سیلابها متناسب با نوع بارندگی کنترل های لازم را به وجود آورده و از ایجاد خسارات هنگفت جلوگیری کرد. شکوهی و دانشور - 1386 - ، در بررسی تأثیر سد های مخزنی تأخیری قابل احداث در حوضه های آبخیز شهری را ارزیابی نموده و به مقایسه اقتصادی و اجتمایی آن با گزینه های مرسوم مهندسی رودخانه برای کنترل سیل در محدوده شهری پرداختند. صمدی بروجنی و همکاران - 1388 - ، تأثیر احداث سد مخزنی در کاهش دبی اوج سیلاب در حوضه آبخیز جونقان - فارسان را با استفاده از نرم افزار HEC-HMS مورد مطالعه قرار دادند. نتایج نشان داد که احداث کلیه سدها در این حوضه باعث خواهد شد بطور متوسط دبی اوج سیل خروجی از حوضه 34 درصد کاهش می یابد.گراف - - 2006، تأثیرات هیدرولوژیکی مناطق پایین دست سد های بزرگ در رودخانه های آمریکا را مورد بررسی قرار داد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که سدهای خیلی بزرگ به طور متوسط پیک خروجیهای سالیانه را 67 درصد کاهش می دهد. در این مطالعه نقش سد مخزنی مارون در مهار سیلابهای رودخانه مارون بر روی منطقه ی پاییندست آن مورد بررسی قرار گرفته است. به همین منظور در طی دورهی آماری بیست ساله اخیر، روند سیل در ایستگاههای هیدرومتری واقع در مسیر رودخانه مارون قبل از بهره برداری از سد و بعد از آن بررسی و مقایسه شد تا تأثیر احداث سد بر روند سیل در پاییندست سد مشاهده شود.
-2 مواد و روشها
به منظور تعیین هیدروگراف های سیلاب و بررسی روند سیل حوضه آبریز رودخانه مارون با مراجعه به سازمان آب و برق خوزستان داده های اولیه مورد نیاز نظیر گزارشات سیل در سه ایستگاه هیدرومتری ایدنک، بهبهان و چم نظام تهیه شد. طول دوره ی آماری مورد مطالعه در این بررسی، برای سال های قبل از بهره برداری سد از سال 1368 تا سال 1377 و برای سال-های پس از بهرهبرداری ازسال 1378 تا سال 1387 می باشد. رودخانه مارون یکی از آبراهههای مهم استان خوزستان بوده که از ارتفاعات زاگرس سرچشمه گرفته و اراضی جنوب شرق استان را مشروب می نماید.این رودخانه مهمترین شاخهی رود جراحی است که رودخانه جراحی در حقیقت دنبالهی آن محسوب می شود.حوضه آبریز رودخانه مارون در حد فاصل دو رودخانه کارون و زهره قرار دارد. طول کلی رودخانه مارون 310 کیلومتراست. شاخههای اولیه آن شب بیز، لوراب و سقاوه می باشند که پس از اتصال به هم رود مارون را تشکیل می دهند. رودخانه مارون پس از تشکیل به طرف غرب راهی شده و شاخههای کوچکی مانند شور، چاروساق وقلت را دریافت می نماید. سپس با عبور از تنگ تکاب وارد جلگهی بهبهان می گردد. رودخانه مارون دارای رژیم برفی - بارانی بوده و آبدهی آن دایمی است. سد مخزنی مارون در 19 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بهبهان در محلی به نام تنگ تکاب به مختصات 50 درجه و 21 دقیقه شرقی 30 درجه و 40 دقیقه شمالی به ارتفاع 165 متر بنا گردیده است. احداث سد مخزنی مارون در سال 1372 آغاز و در سال 1377 عملیات ساختمانی آن به پایان رسیده است. شایان ذکر است که این سد یکی از بلند ترین سد های سنگریزهای کشور می باشد - قربانی شرفشاده،. - 1385
ایستگاههای آبسنجی
این مطالعه بر روی ایستگاههای آبسنجی ایدنک ، بهبهان و چم نظام انجام شده است .ایستگاه آبسنجی ایدنک اولین واحد هیدرومتری رودخانه مارون بوده و در بالادست مخزن سد مارون قرار گرفته است. حدود 40 کیلومتر پاییندست آن ایستگاه آبسنجی بهبهان در محل تنگ تکاب پس از سد مخزنی واقع است به طوری که سد در فاصلهی اندکی در بالادست ایستگاه هیدرومتری بهبهان قرار دارد. همچنین ایستگاه چم نظام حدود 50 کیلومتری پاییندست ایستگاه بهبهان می باشد. برخی از مشخصات فیزیوگرافی حوضه ی آبریز سه ایستگاه هیدرومتری مورد مطالعه که در این بررسی از آن ها استفاده شده است در جدول - 1 - ارائه شده است - حمادی و نوذریان، . - 1381 به منظور تحلیل مقدماتی، اطلاعات جمع آوری شده مورد بررسی قرار گرفت و از میان دبیهای سیلاب گزارش شده در سه ایستگاه هیدرومتری رودخانه مارون ، هیدروگرافهای سیل رخ داده برای هر سال رسم شد و از هیدروگرافی که بالاترین دبی اوج را در هر سال ایجاد کرده بود، به عنوان سیل آن سال استفاده شد و بقیهی هیدروگرافهای آن سال که دبی کمتری ایجادکرده بودند کنار گذاشته شدند. جدول - 2 - تعداد هیدروگراف های سیل مورد مطالعه در دورهی قبل و بعد از بهرهبرداری سد مارون را نشان می دهد.
