بخشی از مقاله
چکیده
بررسی چالشها و ملاحظات زیست محیطی در مدیریت رواناب های شهری یکی از مهم ترین مباحث در پروژه های مدیریت شهری است. در روش های سنتی مدیریت، هدف اصلی مدیریت رواناب شهری جمع آوری و دفع هرچه سریعتر رواناب سطحی از سطح شهرها به کمک روشهای زهکشی به منظور جلوگیری از سیلابی شدن شهرها طی بارانهای بزرگ بوده است. در طراحی های نوین برخلاف روش های سنتی سعی بر نگه داشتن و حفاظت آبراهه های طبیعی در برخی از مناطق شهری به عنوان رود دره های سبز است. هدف از این اقدامات افزایش توان طبیعی آبراهه ها، افزایش نفوذ به آبخوان، استفاده از رواناب شهری، حفاظت کیفی آبهای پذیرنده و در نهایت افزایش ارزشهای اکوسیستمی در مناطق شهری است. مدیریت رواناب در مناطق شهری شامل کنترل جریان هرزابها و اصلاح شبکه های زهکشی می باشد. سیستمهای جمعآوری و کنترل آبهای سطحی ناشی از بارندگی از اجزاء مهم برنامهریزی و عمران مناطق شهری هستند و هرگونه سهل-انگاری در طراحی صحیح آنها میتواند برای جوامع شهری مشکلآفرین باشد. تدوین راهکاری جامع و کارآمد برای مدیریت رواناب به منظور جلوگیری از بروز پدیده سیل و همچنین افزایش کیفیت آب در بحث مدیریت رواناب شهری امری ضروری به نظر می رسد. ارائه بهترین روشهای مدیریتی((BMP جهت کنترل رواناب شهری، در استراتژی توسعهی پایدار، راهکاری کارآمد است که باید به آن توجه اساسی شود. لذا بایستی با انتخاب مناسبترین روش، میزان روانابهای شهری برآورد و شبیه سازی گردد تا بتوان بهترین مدیریت را در حوزه-های آبخیز شهری اعمال نمود. اجرای بهترین اقدامات مدیریتی (BMP) می تواند موجب به حداقل رسیدن اثرات منفی ناشی از رواناب ها در محیط های شهری گردد. بنابراین لزوم مدیریت و ارائه راهکارهای مناسب مدیریتی متناسب با تاثیری که رواناب بر محیط شهری می گذارد امری ضروری به نظر می رسد. خطر رواناب شهری و پیچیدگی های موجود در سیستم های زهکشی شهری اخیرا بسیار مورد توجه قرار گرفته است(.(6 در این مقاله سعی شده ضمن بیان برخی از عوامل تاثیرگذار بر جریان رواناب شهری به شرح بهترین راهکارهای مدیریتی جهت کنترل رواناب که تاکنون اجرا و یا پیشنهاد شده پرداخته شود.
کلمات کلیدی: رواناب شهری، بهترین روش های مدیریتی))BMP، توسعه پایدار
مقدمه
از جمله موضوعات مهم و حیاتی که بدون شک حیات جامعه بشری و توسعه اقتصادی و اجتماعی ملت ها ارتباط تنگاتنگی با آن دارد آب است. با این حال محدودیت منابع آبی، باعث شده تا مدیریت صحیح منابع آب یکی از دغدغه های اصلی کارشناسان باشد. گسترش شهرها و به طبع آن افزایش سطوح نفوذ ناپذیر باعث شده در هر رخداد بارندگی میزان زیادی از حجم بارش به صورت جاری در بیاید(.(1 به طور کلی رواناب به آبی اطلاق می شود که از سطوح نفوذناپذیر در مناطق شهری شامل سقف ها، پیاده روها، خیابان ها و پارکینگ ها جریان یافته و توسط سیستم فاضلاب یا کانال های باز زهکشی می شود تا از طغیان های محلی جلوگیری کند((2 طبق تعریفی دیگر منظور از رواناب های شهری آب هایی است که در سطوح شهری در اثر بارندگی و یا آب حاصل از ذوب برف تولید و به سمت منابع آب پذیرنده سرازیر می گردند.((3 جریان رواناب شهری باعث صدمه به اموال، افزایش آلاینده ها، افزایش هزینه تعمیر و نگهداری زیرساخت ها و کاهش تغذیه آبهای زیرزمینی بدلیل کاهش نفوذ می شود.((4 رواناب های شهری و تاثیرات سوء اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی آن به عنوان یک پدیده طبیعی با کمک برنامه ریزی و مدیریت صحیح قابل پیش بینی و کنترل می باشد به طوری که بتوان ضمن کاهش خسارتهای آن، با احیای آن بخشی از نیاز به آب را برطرف نمود.((5 بنابراین لزوم مدیریت و ارائه راهکارهای مناسب مدیریتی متناسب با تاثیری که رواناب بر محیط شهری می گذارد امری ضروری به نظر می رسد. خطر رواناب شهری و پیچیدگی های موجود در سیستم های زهکشی شهری اخیرا بسیار مورد توجه قرار گرفته است(.(6 در این مقاله سعی شده ضمن بیان برخی از عوامل تاثیرگذار بر جریان رواناب شهری به شرح بهترین راهکارهای مدیریتی جهت کنترل رواناب که تاکنون اجرا و یا پیشنهاد شده پرداخته شود.
عوامل تاثیرگذار بر جریان رواناب شهری
اقلیم یک منطقه میتواند تاثیر معنی داری بر کیفیت و کمیت رواناب گذارد. از جمله عوامل اقلیمی که میتواند بر ویژگیهای رواناب در یک منطقه اثر بگذارد میتوان به عواملی همچون سابقه دوره خشکی بین طوفانها، شدت بارش، طول طوفان و مقدار ذوب برف اشاره کرد. مناطقی که بارش کمی دارند، میتوانند روانابی با غلظت معنی داری از آلودگیها داشته باشند. همچنین در نواحی خشک نوسان شدیدی در بارش وجود دارد، بارش های این نواحی اغلب اتفاقی، رگباری و بسیار شدید هستند، علاوه بر این پوشش گیاهی نامطلوب است. بنابراین وقوع این رگبارهای شدید سبب جاری شدن حجم زیادی از آب شده و بعضا سیلا ب های سهمگینی را ایجاد می کنند که سبب خسارات مالی، جانی و محیطی می شوند. مهم ترین این عوامل بارندگی، دما و تبخیر هستند که بر روی دبی خروجی تاثیر می گذارند. نقش بارندگی بسیار مهم می باشد به این صورت که اگر بارندگی وجود نداشته باشد مسلما روانابی بوجود نخواهد آمد. هر بارندگی با سه ویژگی شدت، مدت و فراوانی وقوع مشخص می شود. شدت بارش، مقدار بارندگی در واحد زمان است که معمولا بر حسب میلیمتر بر ساعت بیان میگردد. شدت از این جهت که بر نفوذپذیری خاک موثر است حائز اهمیت می باشد. به طوری که اگر شدت بارش از شدت نفوذپذیری خاک بیشتر باشد رواناب ایجاد خواهد شد. مدت بارندگی از نظر رسیدن به زمان تمرکز حوضه و وقوع دبی ماکزیمم دارای اهمیت است زیرا شدیدترین رواناب از بارانی ناشی می شود که مدت آن برابر با زمان تمرکز حوضه باشد. مدت بارندگی را میتوان با استفاده از هایتوگراف بارندگی بدست آورد. فراوانی وقوع از نظر شدت بارش اهمیت دارد بطوری که هر چه فاصله دو بارندگی با تداوم یکسان بیشتر باشد شدت آن بارش بیشتر بوده و بر حداکثر دبی رواناب تاثیر میگذارد. مورفولوژی حوضه نیز می تواند به مقدار زیادی بر جریان رواناب تاثیرگذار باشد. از عوامل مربوط به مورفولوژی حوضه می توان به شیب، وسعت و ضریب شکل حوضه اشاره کرد. هر چه شیب حوضه بیشتر باشد سرعت جریان رواناب سطحی نیز بیشتر بوده، بنابراین آب فرصت چندانی برای نفوذ در خاک پیدا نمی کند و در نتیجه مقدار رواناب تولید شده افزایش می یابد. وسعت حوضه از مهمترین مشخصه های حوضه می باشد. به طور کلی هر چه مساحت حوضه بیشتر باشد مقدار رواناب خروجی نیز بیشتر خواهد بود. همچنین ضریب شکل حوضه در جریان رواناب تاثیر گذاشته و هر چه حوضه کشیده تر باشد شدت جریان در آن بیشتر است.
