بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بسم الله الرحمن الرحیم
درآمدی بر زبان شناسی تاریخی
اسلاید 2 :
دگرگونی صوتی:
بنا بر سنت و به دلایل قانع کننده، مطالعات زبان شناسی تاریخی با مسئله دگرگونی صوتی، و پژوهش های تطبیقی با بازسازی واجی آغاز می گردد. در بررسی واج های یک زبان معین، پژوهنده با تعداد معدودی واحد زبانی سروکار دارد که تغییرات و اثرات متقابل آنها را می توان با دقت به نظم در آورد. از نظر فرمول بندی های دقیق و تعمیم های معتبر، هیچ یک از زمینه های دیگر در تحقیقات زبان شناسی مانند مطالعات واج شناسی تاریخی دارای نتایج پرثمر نبوده اند. به این ترتیب، از بسیاری جهات، دگرگونی صوتی نه فقط به واسطه اهمیت و ارزش ذاتی آن، بلکه به دلیل آنکه زمینه ای است که در آن مطالعات تاریخی به بالاترین درجه صوری سازی خود رسیده است، مورد بررسی قرار می گیرد.
بنابر این دگرگونی آوایی حوزه ای است که می توان روش ها و هدف نهایی را که زبان شناس تاریخی با آنها سروکار دارد، با دقت و به ساده ترین وجه در آن مشاهده کرد و به مفهومی، همان حوزه ای است که مدل های نظری ای را به دست می دهد که در سایر حوزه های زبان شناسی تاریخی مورد توجه قرار دارد. در گفتگوهای روزانه، واژه های معینی هستند که به شیوه های گوناگون تلفظ می گردند: گاه این تفاوت ها مربوط است به عوامل فیزیکی مانند خستگی یا شتابزدگی که سبب می شود واژه ها به طور کامل تلفظ نگردند. گاه نیز این پدیده دارای دلایل اجتماعی است؛ مثلا ما برخی از صورت های زبانی را به هنگام سخن گفتن با بزرگان و برخی دیگر را در گفتگو با دوستان به کار می گیریم.
در برخی موارد، حتی پس از بررسی مسئله، نمی توان دلیلی برای انتخاب یک صورت زبانی و ترجيح آن بر صورت دیگر، پیدا کرد. در این موارد، گفته می شود که دو (یا چند) تلفظ یک واژه در حالت تنوع آزاد یا گوناگونی آزاد قرار دارند.
اسلاید 3 :
آنچه در این مورد در خور اهمیت است آنکه هر یک از تلفظ های استفاده شده در گونه ی آزاد می توانند در هر موقعیتی به کار گرفته شوند، بدون آنکه به امر ارتباط آسیبی وارد آید. این سه تلفظ را گونه های غیر تمایزدهنده می نامند، زیرا به کارگرفتن یکی از آنها به جای دیگری، تغییری در معنی پدید نمی آورد. بنابر این، اصطلاح گوناگونی غیرتمایزدهنده نسبت به اصطلاح گوناگونی آزاد دارای مفهوم عام تری است. به این معنی که هر گوناگونی آزاد، غیرتمایز دهنده نیز هست اما برخی از گونه های غیر تمایز دهنده را می توان از طریق موقعیت های فرازبانی و اجتماعی پیش بینی کرد. به این ترتیب، اصطلاح گونه های آزاد را تنها در مواردی به کار می بریم که معیاری برای توجیه انتخاب این یا آن صورت زبانی وجود نداشته باشد. لازم به تأكید است که هر نوع گوناگونی در گفتار، چه قابل پیش بینی و چه غیرقابل پیش بینی، یک واقعیت ذاتی زبان است و نه یک رخداد اتفاقی.
صورتی را که از صورت های دیگر به شکل نوشتاری نزدیک تر است، تلفظ آغازین یا کهن ترین صورت تلفظی می نامند؛و سایر صورت ها از آن تحول یافته اند.
مثال:صورت های گوناگون واژه یinteresting
گوناگونی هایی از این نوع (صورت های واژه interesting)در طول یک دوره زمانی، در گفتار مردم پدیدار می گردد. اما در مورد پدیده ای که به طور معمول به دگرگونی صوتی تعبیر می شود، گام دیگری نیز وجود دارد که مستلزم زمان بیشتری است. در این موارد، جامعه زبانی به عنوان یک کل، باید یکی از گونه ها را به بهای کنار گذاشتن گونه های دیگر، اختیار کند. گونه پذیرفته شده سپس به صورت بهنجار یا معیار تبدیل می گردد و بالاخره ممکن است به دستگاه نوشتار یا خط نیز راه یابد.
اسلاید 4 :
نظم دگرگونی ها:
در زبان شناسی صوری دگرگونی های واجی از طریق قواعد یا فرمول هایی بیان می گردد. ساده ترین صورت یک قاعده شامل آواهای قدیم تر و صورت تحول یافته آنهاست که از طریق نشانه که جهت دگرگونی را نشان می دهد، به یکدیگر مرتبط شده اند، مانند قاعده زیر:
X Y
] در انگلیسی نو است. aw] در انگلیسی باستان به [U:مثال: تغییر[
اسلاید 5 :
برای بیان دگرگونی واکه ای در مثال های بالا، می توان قاعده زیر را نوشت:
[u:] [aw]
یک چنین قاعده ای، نمایش صوری یک واقعیت است با نمادهایی که به طور کلی پذیرفته شده اند. در اینجا منظور نشان دادن این واقعیت است که در دوره ای از تاریخ زبان انگلیسی، یک دگرگونی صوتی رخ داده
است.
محیط های آوایی:
دگرگونی غیر مشروط
تحول در انگلیسی باستان پدیده ای است که دگرگونی غیر مشروط نامیده می شود، زیرا بدون توجه به محل وقوع آن در واژه ها یا آواهای مجاور آن، به تبدیل می گردد.
دگرگونی مشروط
در بیشتر موارد وضع به این ترتیب است که دگرگونی های صوتی زیر تأثير واجهای مجاور و یا تحت شرایطی معینی انجام می گیرد که به آن دگرگونی مشروط گفته می شود. برای مثال، واکه های واژه های زیر را مورد بررسی قرار می دهیم:
اسلاید 6 :
برای دگرگونی واکه ای در این دسته از واژه ها، می توان قاعده دیگری به صورت زیر به دست داد:
[ü] [∂]
اگر چنین قواعد آشکارا متضادی نوشته شود، اعتبار علمی آنها مورد تردید خواهد بود.
هنگامی که با چنین وضعیتی روبرو می شویم، نخستین گام، بازبینی و بررسی مجدد مواد اولیه است تا
مشخص نماییم که تحت چه شرایطی دگرگونی دوم (که احتمالا استثنایی بر دگرگونی نخست است)، اتفاق
می افتد. در بررسی این واژه ها و واژه های مشابه، ملاحظه می شود [ü] هنگامی به [∂] تبدیل می گردد
که به دنبال آن r] ] و سپس یک همخوان دیگر آمده باشد. در اینجا، تركيبc r +
(که در آن c نشانه همخوان است) محیط یا بافت شرطی نامیده می شود. قاعده ای که یک محیط شرطی را تصریح می کند، در زبان شناسی صوری به صورت زیر نوشته می شود:
X Y /----Z
در این فرمول، خط مایل (/) به معنی «تحت شرایط» یا «در محیط»، و خط افقی (-) نشانه محل وقوع واجی است که در محیط شرطی مناسب دگرگون می شود. Z در این مثال، محیط یا بافت شرطی است.
اسلاید 7 :
ترتیب قواعد:
برای تعیین ترتیب و توالی دگرگونی های زبانی انجام شده یا همه مراحل بینابینی تحول یک زبان در فاصله دو مقطع زمانی، همیشه متون کافی از زمانهای موردنظر وجود ندارد. ممکن است موردی مطرح باشد که در آن دو مرحله ثبت شده کاملا جداگانه وجود دارد و بخواهیم تحول را از یک مرحله به مرحله دیگر توصیف کنیم. یا در موارد حتی روشن تر، بررسی تاریخ تحول یک زبان بازسازی شده به یکی از زبانهای منشعب از آن موردنظر باشد.
در بسیاری از موارد، برای نشان دادن اینکه ترتیب وقوع دگرگونی های مورد بررسی چه بوده است، هیچ راهی وجود ندارد. بنابر این دگرگونی های مشاهده شده به شیوه ای مناسب با منطقی به صورت همخوانها، واکه ها، لغزشی ها و غیره دسته بندی می گردند. این حالتی است که، اگر همه دگرگونی های مورد نظر غیر مشروط باشد، همیشه پیش می آید. أما غالبا پس از آنکه یک دگرگونی مشروط به انجام رسیده، محیط شرطی آن نیز خود دچار تغییر گشته است. از سوی دیگر، می توان دریافت که یک دگرگونی خاص می بایستی در بافتی که از طریق قاعده دیگری به وجود آمده، اتفاق افتاده باشد. با تعیین اینکه چه آواهایی محیط های لازم را برای انجام دگرگونی های آوایی خاص به وجود می آورند، اغلب می توان معین ساخت که کدام دگرگونی زودتر به انجام رسیده است و به این ترتیب می توان قاعده مورد بررسی را براساس تقدم زمانی نسبی آنها منظم کرد.
اسلاید 8 :
بنابر قواعد دستگاه صوری، یک تغییر صوتی را باید قاعده ای دانست که به نوعی وسیله بازبینی و تقطيع مجهز است و در حرکت و پویش خود، به هر مورد از وقوع یک آوای خاص (و در صورت لزوم، با محیط مشخص) که برخورد کند، آن را مطابق دستورالعمل های داده شده، تغییر می دهد. می توان عملکرد هر قاعده را مرحله جداگانه ای در تحول یک زبان دانست.
ساده ترین روش برای تشخیص اینکه آیا دو قاعده نسبت به یکدیگر به ترتیب درستی تنظیم شده اند یا خیر آن است که ترتیب قرار گرفتن آنها را معکوس نماییم و ببینیم که آیا نتایج دلخواه حاصل می گردد یا خیر.
دگرگونی های طبقه ای:
باید توجه داشت که آواها بیشتر به صورت گروه هایی که تشکیل طبقه های طبیعی را می دهند، تغییر می یابند. مقصود از این گفته آن است که آواهایی که در برخی ویژگی های مثلا از نظر جایگاه با شيوه تولید، مشترک هستند اغلب در یک جهت دچار دگرگونی می شوند. . به عنوان مثال، واژه های زیر در یونانی کهن و یونانی نو را در نظر میگیریم:
اسلاید 9 :
از این واژه ها میتوان قاعده ی آوایی زیر را استخراج کرد:
[b] [v]
[d] [δ]
این دگرگونی ها بازتاب های یک روند واحد، یعنی تبدیل انسدادی های واک دار به سایشی های واکدارهستند. اکنون می خواهیم این تعمیم را در قالب قاعده ای بیان کنیم.
برای این کار، دو قاعده بالا را در یک قاعده واحد ادغام می کنیم که آنچه را که واقع شده به گونه مناسب تری توصیف می کند. این کار با نام بردن از طبقه ای که واج های مورد بحث در آن جای دارند و نیز طبقه ای که این دو واج پس از تغییر در آن قرار می گیرند، امکان پذیر است. بنابر این، قاعده ای که دو دگرگونی صوتی بالا را خلاصه می کند، به صورت زیر نوشته می شود:
[سایشی] [ انسدادی واکدار]
اسلاید 10 :
در اینجا باید به مطلب دیگری در مورد فهم و شناخت طبقه های آوایی و شیوه بیان صوری آنها، اشاره کرد. آواها اساسا مجموعه ای از ویژگی های گوناگون محسوب می شوند که به عنوان فعالیت های تولیدی معین قابل تعریف هستند. برخی از این ویژگیها عبارت اند از واکداری، جایگاه های گوناگون تولید، انسدادی بودن در برابر پیوسته بودن و خیشومی یا غیرخيشومی بودن. می توان تمام آواهایی را که یک ویژگی معین دارند، به طبقه ای با همان ویژگی منسوب دانست. بنابر این، در هنگام نوشتن قواعد آوایی یک زبان، به جای فهرست کردن مثلا كليه همخوانهای بی واک، می توان تنها از 1- واک استفاده کرد. با این نشانه کوتاه مفهوم طبقه همخوانهایی که در ویژگی بی واکی مشترک هستند، بیان می گردد (حرفc در اینجا نشانه همخوان است).
دگرگونی های آوایی و واجی:
بنابر نظریه واجی کلاسیک آمریکایی، هنگام بحث درباره دگرگونی های صوتی، باید میان دگرگونی های آوایی و واجی تمایزی قائل گشت. دگرگونی آوایی صرفا بر تلفظ یک واج اثر می گذارد بدون آنکه دستگاه واجی زبان را دچار تغییر کند. در بیشتر موارد، یک دگرگونی آوایی ساده تنها گونه ای به یک واج معین می افزاید یا یکی از گونه های واجی آن را حذف می کند. دگرگونی واجی ضمن اینکه الگوی واجی زبان را بدون تغییر نگه میدارد؛واژه های درگیر در این تحول را دچار جانشینی یک واج با واج دیگر می کند.
