بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
بسم الله الرحمن الرحیم
حقوق بین الملل عمومی
اسلاید 2 :
تعریف حقوق بین الملل عمومی
حقوق بین الملل عمومی یکی از شاخه های حقوق عمومی است که امروزه به اختصار «حقوق بین الملل » نامیده می شود.
حقوق بین الملل مجموعه قواعد و مقرراتی است که بر جامعه بین المللی حاکم است.
اسلاید 3 :
تابعان حقوق بینالملل(اعضای جامعه بین المللی)
تابعان حقوق بین الملل به دو دسته اطلاق میشود:
کشورها و سازمانهای بین المللی که علاوه بر آنکه واضع قوانین بینالمللی هستند، موضوع حق و تکلیف این قوانین نیز واقع میشوند.
اشخاص حقیقی، سازمانهای مردم نهاد(NGO)، سازمانهای آزادیبخش، شرکتهای خصوصی و . که فقط دریافت کننده حق و تکلیف هستند و موضوع حق و تکلیف واقع نمیشوند.
اسلاید 4 :
تاریخچه حقوق بین الملل:
اسلاید 5 :
با در نظر گرفتن تقسيم بندي علمای حقوقی، مي توان تاريخ تحول حقوق بين الملل را به دوره هاي زير طبقه بندي کرد:
دوره اول: دوران باستان؛
دوره دوم: قرون وسطي؛
دوره سوم: عصر جديد؛
دوره چهارم: از کنگره وين تا کنفرانسهاي صلح لاهه؛
دوره پنجم: از کنفرانسهاي صلح لاهه تا پايان جنگ جهاني دوم؛
دوره ششم: از تأسيس سازمان ملل متحد تاکنون.
اسلاید 6 :
الف- دوران باستان:
از زماني که تاريخ مستند در دست است، يعني از چهار هزار سال پيش از ميلاد مسيح، دورنمايي از حقوق بين الملل ديده مي شود. اولين طليعه را مي توان در سنگ نبشه اي به زبان سومري يافت که مربوط به حدود 3100 سال پيش از ميلاد مسيح است و در دهه اول قرن بيستم کشف شده است. در اين کتيبه ي سنگي، اولين معاهده ي بين المللي (نه به مفهوم امروزي)ملاحظه مي گردد که ميان «ايناتوم»فرمانرواي فاتح سرزمين مستقل «لاگاش»در بين النهرين از يک سو و نمايندگان مردم «اوما» يکي ديگر از شهرهاي مستقل بين النهرين از سوي ديگر، منعقد شده است.
از ميان معاهدات محفوظ هزاره ي دوم پيش از ميلاد،مهمتر از همه، معاهده ي صلح و اتحاد بين رامسس دوم مصري و هاتوسيل دوم هيتيت است، که به سال 1278 پيش از ميلاد منعقد گرديده است.در اين معاهده، طرفين متعهد شدند که عليه دشمنان داخلي، به يکديگر ياري رسانند و چنانچه اين دشمنان به کشور ديگر پناهنده گردند مسترد گردند.اجراي اين معاهده، ضمانت اجراي مذهبي داشت.بدين نحو که طرفين، خدايان خود را به شهادت مي طلبيدند که از عهد خود عدول ننمايند.
عده ي کثيري از دانشمندان حقوق بين الملل با استناد به اعمالي چون جنگهاي وحشيانه، کشتار افراد غير نظامي،عدم رعايت مصونيت فرستادگان، کشتن زندانيان، صدمات بدني به رهبران و فرماندهان شکست خورده در جنگ و غيره و اينکه افراد بيگانه در نظر مردم دوران باستان دشمن تلقي مي شدند، وجود حقوق بين الملل را در این دوران نفي مي کنند.
اسلاید 7 :
ب- قرون وسطی
سه واقعه ي مهم در قرون وسطي، در تحول حقوق بين الملل تأثيرگذار بود:پيروزي مسيحيت، ظهور اسلام و بالاخره جنگهاي صليبي
اروپاي قرون وسطي، جدا از حاکميت هاي مجزا و مستقل، با استفاده از عناصر مشترک و تحت تأثير عوامل مذهبي، شکل واحدي به خود گرفته بود و کلیسا مقررات مذهبی را بر کل اروپا تعمیم داده بود و تفاهمات بینالمللی بر همین مبنا(آیین مسیحیت) شکل میگرفت.
پس از ظهور دین اسلام حقوق بین الملل، تحول تازهای را تجربه کرد؛ چرا که جامعيت حقوق اسلام به گونه اي است که نه تنها قواعد کامل در زمينه ي داخلي دارد، بلکه از نظر بين المللي نيز داراي قواعد حقوقي بسيار متحولي است. قرآن کريم در آيات مختلف و با عباراتي فصيح چون «اوفُوا بالعقود»يا «اوفوا بالعهد»بر اصل وفاي به عهد تأکيد دارد. قرآن کريم و سنت نبوي، با قواعد خاص زمان صلح، از قبيل شناسايي دولت حکومت غير اسلامي، مهادنه، حقوق ديپلماتيک و کنسولي، حقوق بيگانگان و اقليتهاي مذهبي و روشهاي سياسي و حقوق حل اختلافات بين المللي از يک سو و به قواعد مخصوص زمانه ي جنگ،از جمله حقوق بشردوستانه از سوي ديگر، توجه ويژه اي دارند.شايان ذکر است که تحول حقوق بين الملل در اسلام، از زمان ظهور اسلام تا به امروز تداوم داشته است.(صلح حدیبیه، صلح امام حسن(ع))
در خلال جنگهای صلیبی جلوه هایی تجربه نشده از حقوق بین الملل به منصه ظهور رسید و در موارد متعددی میان لشکریان اسلام و مسیحیت توافقنامه امضاء شد.
اسلاید 8 :
ج- رنسانس:
پس از انقلاب فرانسه و طغیان مردم علیه کلیسا، قواعد عام کلیسا بر تمام کشورها رخت بر بست و هر کشوری حاکمیت مستقل با ایدئولوژی انتخابی خود یافت و دیگر هيچ گونه قدرت مرکزي در اين جامعه وجود نداشت و داوري تقريباً به طور کامل مضمحل گرديد.
در این دوره کشورها قواعد حقوق ملل را به رسميت مي شناسند، ليکن خود را در تفسير و اجراي آنها آزاد مي دانند به علاوه در مورد واکنشي که بايد در برابر يک عمل غير قانوني صورت گيرد،رأساً تصميم مي گيرند.
در این دوره دکترين قرون وسطايي «جنگ مشروع»به تدريج از بين مي رود و نظريه ديگري جانشين آن مي گردد، که به موجب آن هر کشوري که منافعش ايجاب کند، حق اعلان جنگ دارد.
اسلاید 9 :
پیمان وستفالی:
قرارداد وستفالی، عهدنامهای است که پس از پایان جنگهای سی ساله مذهبی (1648-1618) میان کشورهای اروپایی منعقد شد.
این جنگ که به علل مذهبی و به سبب مبارزه بین «کاتولیکها» و «پروتستانها» از سال 1618 آغاز شده بود؛ رفته رفته به صورت جنگی تمام عیار برای به چنگ درآوردن اقتدار سیاسی و نظامی در اروپا درآمد و در نهایت نیز معاهده صلح در دو شهر از ایالت وستفالی منعقد شد و به جنگ مذهبی خاتمه داد. در این معاهده تمام کشورهای اروپایی به جز انگلستان و لهستان شرکت داشتند.
اهمیت عهدنامه وستفالی که نخستین معاهده صلح چند جانبه بعد از رنسانس میباشد، در روابط بینالملل از این جهت است که این عهدنامه و کنفرانس آن مبنای کنفرانسهای بعدی و راهنمای کشورها در روابط بین الملل شد.
علاوه بر این عهدنامه مذکور کنفدراسیون سوئیس و کشور هلند را مستقل شناخت وهمچنین استقلال فرانسه، اسپانیا و پرتغال مورد تایید قرار گرفت و مداخله پاپ رسماً در امور داخلی و خارجی آنها ممنوع اعلام گردید.
بر اساس قرارداد وستفالی، سیستم توازن قوا در امپراطوری رم از یک طرف و اروپا از طرف دیگر ایجاد شد که هدف اصلی آن جلوگیری از ظهور یک دولت برتر میان واحدهای سیاسی اروپا بود. امضاءکنندگان وستفالی همچنین تعهد نمودند که در مقابل هرگونه تجاوز، بدون توجه به مذهب، یکدیگر را یاری دهند.
بدین ترتیب واقعه امضای پیمان صلح وستفالی میان رهبران اروپایی راه را برای تشکیل دولتهای ملی در اروپا و دیگر نقاط جهان هموار کرد و ملتهای جهان به تشخیص و هویتی متمایز با دیگران رسیدند.
اسلاید 10 :
د- دوران معاصر:از کنگره ي وين تا کنفرانسهاي صلح لاهه
پس از لشکرکشیهای مداوم ناپلئون به کشورهای مختلف اروپایی مانند بلژیک، روسیه، انگلیس، پروس، اتریش، اسپانیا و. و متحد شدن اروپائیان علیه وی و شکست دادن او در نبرد واترلو، کشورهای پیروز در سال 1815م، کنگره وین را تشکیل دادند و توافقاتی در این راستا داشتند و مطابق با آن تغییرات وسیع جغرافیایی در قاره اروپا اتفاق افتاد.
پس از آن «اتحاد مقدس» بین کشورهای عضو کنگره وین (انگلستان، روسيه، اطريش، پروس) به علاوه فرانسه بسته شد تا از حکومتهایشان در برابر انقلابها و قیامهای مردمی دفاع کنند و آنان را سرکوب کنند و عهدنامه گلستان و ترکمنچای علیه ایران در سایه شوم این اتحاد منعقد شد.
درسال 1899، اولين کنفرانس معروف به کنفرانسهاي صلح در شهر لاهه هلند تشکيل گرديد. ایران هم در این کنفرانس شرکت داشت. از نتایج این کنفرانس، تأسيس ديوان دايمي داوري لاهه به عنوان مرجع صلاحيتدار براي جلوگيري از جنگ از راه اقدامات اصلاحي ميانجيگري و داوري بود.
کنفرانسهای صلح لاهه ادامه داشت تا آنکه جنگ جهانی اول آغاز شد و پس از پایان این جنگ چندین معاهده توسط کشورهای پیروز در جنگ با مغلوبین در جنگ(آلمان، بلغارستان، مجارستان، رومانی، عثمانی) بسته شد
اسلاید 11 :
تاسیس جامعه ملل
مهمترین تاثیر کنفرانسهای صلحی که پس از جنگ جهانی اول منعقد میشد، تاسیس جامعه ملل در سال 1919م بود. جامعه ي ملل به عنوان اولين سازمان بين المللي، مأموريتي عام در حفظ صلح و تمدن جهان به عهده گرفت و به نوعی مادر سازمان ملل کنونی به شمار میرود. ژنو به عنوان مقر جامعه ي ملل، انتخاب شد.
اهداف این سازمان، خلع سلاح، جلوگیری از جنگ به واسطه تأمین امنیت همگانی، رفع اختلاف و مشاجره بین کشورها از راه مذاکره و دیپلماسی، و همچنین بهبود سطح زندگی جهانی بود.
ابتکار تشکیل چنین سازمانی از وودرو ویلسون رئیس جمهور آمریکا بود، اگرچه آمریکا هرگز عضو آن نشد. ایران هم یکی از 54 عضو جامعه ملل محسوب میشد. سازمانهای معروف بین المللی مانند سازمان بهداشت جهانی و سازمان بین المللی کار در این نهاد شکل گرفتند.
این سازمان در سال 1944م منحل شد.
اسلاید 12 :
حقوق بین الملل پس از جنگ جهانی دوم
در زمان جنگ جهانی دوم بسیاری از توافقات بین المللی نقض شد و کشور آلمان به خاطر مسائلی که پس از جنگ جهانی اول (به ویژه از ناحیه فرانسه) به او تحمیل شده بود حمله را آغاز کرد و در این میان ایران هم که اعلام بی طرفی کرده بود به خاطر موقعیت استراتژیکش مورد اشغال انگلیس و روسیه قرار گرفت تا به این ترتیب مقررات بین المللی به وضوح نقض شده باشد.
اسلاید 13 :
حقوق بین الملل پس از تاسیس سازمان ملل متحد
سازمان ملل متحد سازمانی بینالمللی است که در سال ۱۹۴۵ میلادی تأسیس و جایگزین جامعه ملل شد. این سازمان توسط ۵۱ کشور تأسیس و در سال ۲۰۱۱ میلادی، ۱۹۳ کشور عضو داشتهاست. اعضای آن تقریباً شامل همه کشورهای مستقلی میشود که از نظر بینالمللی به رسمیت شناخته شدهاند. مقر سازمان ملل متحد در نیویورک است و کشورهای عضو و موسسات وابسته در طول هر سال با تشکیل جلسات منظم در مورد امور بینالمللی و امور اجرایی مربوط به آنها تصمیمگیری میکنند.
سازمان ملل در پایان جنگ جهانی دوم و از سوی کشورهای پیروز در آن جنگ شکل گرفت و سازمان و روال حاکم بر فعالیت آن نشان از شرایط جهانی بعد از جنگ دوم دارد. شورای امنیت قویترین نهاد سازمان ملل پنج عضو دائمی دارد که در تصمیمات این شورا حق وتو دارند.اين سازمان روز به روز توسعه يافت و اعضاي آن به گونه قابل ملاحظه اي افزايش پيدا کرد. سازمان ملل متحد، مهمترين محل ملاقات کشورهاي مختلف و گروهاي متضاد است.
پس از خاتمه ي جنگ جهاني دوم و تأسيس سازمان ملل متحد، حوادث و وقايع بسياري تاکنون در جهان رخ داده که کمابيش در تحول حقوق بين الملل مؤثر بوده اند. از جمله مهمترين آنها عبارتند از:
1) پيدايش دو بلوک شرق و غرب به سرکردگي اتحاد جماهير شوروي (سابق)و ايالات متحده آمريکا؛/
2) بيداري حس استقلال طلبي و رهايي از استعمار در آسيا و آفريقا و در نتيجه، تأسيس کشورهاي متعدد در اين دو قاره؛/
3) کشف اتم، ساخت بمب هاي اتمي، آزمايشهاي هسته اي و مسأله تحديد يا خلع سلاح هسته اي؛/
4) مسأله فلسطين و تأسيس کشور اسرائيل؛/
5) مسأله عدم تعهد و تشکيل گروه کشورهاي غير متعهد؛/
6) تأسيس جوامع اروپايي (اتحاديه ي اروپايي)؛ /
7) افزايش رو به تزايد سازمانهاي بين المللي؛/
8) تجزيه گرايي کشورها: فروپاشي اتحاد جماهير شوروي (سابق) تجزيه ي يوگسلاوي و تشکيل پنج جمهوري مستقل (شامل فدرال يوگسلاوي (مشتمل بر صربستان و مونته نگرو)، کرواسي، اسلوني، مقدونيه و بوسني هرزگوبين، تجزيه چکسلواکي و تشکيل دو کشور چک و اسلواکی.
اسلاید 14 :
منابع
حقوق بین الملل
اسلاید 15 :
در ماده 38 اساسنامه دیوان بینالملل دادگستری به منابع حقوق بین الملل اشاره شده است؛ در این ماده گفته شده:
«دیوان بینالمللی دادگستری کـه مـأموریت دارد اختلافاتی را که به او رجوع میشود بر طبق حقوق بینالمللی حل و فصل نماید مـوازین زیـر را اجـرا خواهد کرد:
الف-عهدنامههای بین المللی اعم از خصوصی و عمومی که بموجب آن قواعدی معین شده اسـت کـه طرفین اختلاف آن قواعد را صریحا شناختهاند.
ب-رسوم بینالمللی که بمنزله دلیل یک معمول به عـمومی مـانند یـک اصل حقوق قبول شده است.
ج-اصول عمومی حقوقی که مقبول ملل متمدن است.
د-تـصمیمات قضائی و عقاید برجسته مؤلفین ملل مختلف را بمنزله وسائل فرعی و برای تعیین قـواعد حقوقی.»
بر این اساس حقوق بینالملل دارای دو دسته منابع اصلی و فرعی می باشد.
اسلاید 16 :
منابع اصلی حقوق بین الملل:
1) عرف بینالمللی:
یكی از منابع اصلی حقوق بینالملل، عرف بینالمللی میباشد كه عبارتست از رویه، طرز عمل یا طرز رفتاری كه هر كشور در مناسبات خود با كشور دیگر دارد.
در هر جامعه ای به تدریج قواعد رفتاری بوجود میآید و آنچه را که مجاز است و آنچه را که مجاز نیست را معین میکند و بسیاری از قوانینی که بعدا به شکل مدون درآمدهاند در مرحله اول سیر عرفی خود را طی کردهاند.
برخی از علماء حقوقی، بستر پیدایش عرف را با شکل گیری تدریجی یک جاده در طول یک زمین خالی مقایسه میکنند. پس از مدتی تردید در مورد جهت در اوایل کار اکثریت روندگان در یک راستا شروع به حرکت میکنند که نهایتا به یک مسیر واحد تبدیل میشود. پس از مدتی آن مسیر به یک جاده مورد قبول به عنوان تنها راه رسمی، تبدیل میشود و عرف هم همینطور شکل میگیرد و پس از مدتی تبدیل به قانون میشود.
اسلاید 17 :
عرف بینالمللی دارای 2 عنصر است.
عنصر مادی و معنوی:
منظور از عنصر مادی، رفتار مشترك یا معمول میان كشورها است كه بهتدریج و در طول یك زمان طولانی ایجاد میشود؛ بهطوری كه یك قاعده نافذ و قاطع بهحساب میآید.(موجودیت رفتار)؛ یک رفتار برای آنکه عرف شود معمولا بایستی تداوم یابد و تکرار شود وگرنه رفتار تصادفی جوامع را نمیتوان عرف تلقی کرد.
منظور از عنصر معنوی این است كه این عرف به عنوان یك قاعدۀ الزام آور پذیرفته شود و الّا هر عضوی از جامعه جهانی میتواند در زمان ایجاد یك قاعدۀ عرفی، مخالفت خود را ابراز كند و زیر بار اجرای قاعدهای نرود كه با منافعش منطبق نیست(پذیرش رفتار) و حتی عملی را از باب ترجیحات سیاسی و اخلاقی انجام دهد و نه حقوقی.
اسلاید 18 :
عرفهای محلی: امکان دارد عرفهایی به وجود بیاید که تنها برای یک گروه معین از دولتها و یا فقط بین دو دولت که آن عرف را پذیرفته باشند، الزام آور باشد و همه جامعه بین الملل را در بر نگیرد.
عرف باید منعکس کننده برداشت اکثریت دولتها از عملی باشد اما در عالم واقعیت شاهد آن هستیم که برخی دولتها از دیگران نفوذ، ثروت و قدرت بیشتری دارند، فعالیتهای آنان با اهمیتتر تلقی میشود و نظر آنان برای عرفسازی مورد توجه قرار میگیرد. و به نوعی عالم حقوق آغشته با سیاست و قدرت میشود تا آنجا که به اذعان علمای غربی حقوق «برای آنکه یک عرف مورد قبول و شناسایی قرار گیرد، لازم است توافق قدرتهای بزرگ در آن زمینه خاص وجود داشته باشد.»(حقوق بین الملل عمومی/ ملکم شاو/ ص75) و اینکه برای عرف شدن یک عمل، پذیرش همگانی ضرورتی ندارد ولی ارتباط با یک قدرت لازم است!!(همان)
اسلاید 19 :
منابع اصلی حقوق بین الملل:
2) معاهدات بینالمللی:
در مقایسه با فرآیند ایجاد قانون از طریق عرف که به خاطر قدمتش مورد احترام است، معاهدات(یا کنوانسیونهای بین المللی) روشی امروزی تر و سنجیده تر است.
معاهده یك توافق بینالمللی است كه طبق مقررات حقوق بینالملل بهصورت كتبی و به منظور حصول آثار حقوقی معین میان کشورها و سازمانهای بینالمللی در مورد موضوعات بینالمللی منعقد میشود به عبارت دیگر یک رشته ترتیبات و شرایط وضع میشود که طرفها خود را ملزم به اجرای آنها میسازند.
معاهدات مهمترین و مؤثرترین منبع حقوق بینالمللی بوده و مـنشاء اصـلی حقوق و الزامات در جامعه بینالمللی است.
اسلاید 20 :
طبقه بندی معاهدات:
الف) از حیث تشریفات انعقاد: كه به معاهدات رسمی و موافقتنامههای ساده یا اجرائی تقسیم میشوند.
ب) از حیث ماهوی: كه ماهیت و مضمون معاهدات با هم فرق دارند و به معاهدات تقنینی یا عام و معاهدات قراردادی یا خاص تقسیم میشوند. معاهدات قانونساز یا عام، متضمن قواعد اساسی بوده و در حکم قوانین بینالمللی هستند ولی معاهدات قراردادی یا خاص، بهمنظور نیل به منافع دولتی خاص بوده و جزء منابع اصلی و مستقیم حقوق بینالملل نمیباشند.
«معاهدات قراردادی» در حد خود اسنادی تقنینی نیستند زیرا تنها در میان شمار اندکی از اعضا و در موضوعی محدود منعقد شدهاند.
